झापा, असोज ६ । वर्षायाम सकिएसँगै सप्तकोशी नदी आफ्नै लयमा फर्किएको छ । वर्षाभरि रौद्र रूप देखाएर तटीय क्षेत्रका बस्तीलाई त्राहिमाम बनाउने कोशीमा पानीको सतह घट्दै जाँदा वर्षासँगै कोशीको चर्चा पनि सेलाउँदै जान्छ । कोशीमा पानीको बहाव घटेसँगै देखापर्ने नदीभित्रका टापुले कोशीले निम्त्याउन सक्ने दुरवस्थालाई औँल्याइरहेका छन् ।
वर्षामा बाढीले टिलपिल हुने सप्तकोशी नदी हिउँदमा बालुवाका टापुले भरिभराउ देखिन्छ । वर्षायाममा आउने कोशीको बाढीले त्रसित बनेका कोरिडोर आसपासका बस्तीलाई कोशीको सतह बालुवाले पुरिँदै गएपछि थप भयभित बनाउँदै आएको छ । बाढीमा धमिलो पानीसँगै बगेर आउने बालुवा, लेदो, माटो र गेग्य्रानले कोशीको सतह प्रत्येक वर्ष उच्च हुँदै गइरहेको छ । थुप्रिएको थेग्य्रान व्यवस्थापन नहुँदा नदीको सतह बढिरहेको छ ।
हिमाल र पहाडी क्षेत्रका खोँच हुँदै बगेर चतरासम्म आउने सप्तकोशी नदी चतराबाट तराई क्षेत्रको समथर क्षेत्रमा पैmलिएर बग्छ । चतरादेखि कोशी ब्यारेजसम्मको नदी क्षेत्रमा धेरै बालुवाका टापु बनाएर छाड्नाले बर्सेनि सतह पनि बढ्छ ।
कोशीको सतह बढ्दा नदीमा अस्थिरता पैदा हुन्छ । नदीको भुइँ सतह उठेपछि नदीको बाढी तटबन्ध छेउसम्म आउने, जमिन कटान गर्ने र गाउँमा बाढी पस्ने चिन्ताले स्थानीयलाई सताउँछ ।
वर्षाका चार महिनाभरि (जेठ, असार, साउन र भदौ) सरोकारवालादेखि तटीय क्षेत्रका बासिन्दाको चिन्ता र चासो बढ्छ तर वर्षायाम सकिएपछि सरोकारवालाको चासो पनि हराउँछ, स्थानीयको चिन्ता भने बढिरहन्छ । सरोकारवाला निकायको बेवास्ताकै कारण पानीको सतह बढ्न गई तटीय क्षेत्रका बासिन्दाले बर्सेनि बाढीको प्रकोप भोग्नु परेको छ । पाँच दशकदेखि सयौँ नेपाली परिवार त्यही प्रकोपको सामना गर्न बाध्य भएका छन् ।
करिब नौ लाख क्युसेक पानी धान्न सक्ने क्षमता भएको नदीमा पछिल्ला केही दशकदेखि दुई लाख क्युसेक पानी हुनेबित्तिकै नदी टिलपिल हुन्छ । स्थानीय ६२ वर्षीय इन्द्रबहादुर लिम्बूका अनुसार पहिला कोशी गहिरो थियो अहिले बालुवाले पुरिँदै आएको छ । कोशीको सतह गहिरो हुँदा बाढी आउँदा पनि सामान्य देखिन्थ्यो । ब्यारेजको पुल बनेदेखि बालुवा जम्न थाल्यो । सामान्य बाढीमा पनि नदीको तटबन्धले थेग्न धौ धौ परेको छ । नदीभित्र बालुवाका टापु बन्ने क्रमले नदीको बाटोसमेत परिवर्तन हुँदा जोखिम बढेको उनको भनाइ छ ।
विसं २०११ वैशाख १२ गते नेपाल र भारतबिच भएको कोशी योजनासम्बन्धी सम्झौता अनुसार नेपालको अधिकार परामर्श दिने र अनुगमन गर्ने मात्र रहेकाले कोशीको तटबन्धको सुरक्षादेखि बालुवा व्यवस्थापन गर्नेसम्मको काम भारतकै अधीनमा रहेको कोशी योजना विराटनगरका सम्पर्क तथा भूआर्जन अधिकृत चैतन्यप्रसाद सिटौलाले बताए ।
