बिर्तामोड ,असोज १३ । करिव एक दशकअघि अधुवा खोलाले बिर्तामोडको धेरै घरमा डुबान पारेको थियो । वर्षेनि केही न केही क्षति गर्दै आएको अधुवा खोलाको बाढीबाट यस वर्ष १७ परिवारका ८६ जना बिस्थापित भए ।
बिर्तामोड –३ स्थित सिर्जना टोलमा अधुवा खोलाको बाढी पसेपछि त्यस टोलका धेरैजना बिस्थापित बनेका हुन् । उनीहरुलाई उद्धार गरी अनारमनी पब्लिक क्याम्पसमा राखिएको थियो ।त्यस्तै अधुवा खोलामा आएको बाढी पस्दा बिर्तामोड– ३ सैनिकमोडको ओमसाई फर्निचर उद्योगमा ठूलो क्षति हुन पुगेको छ ।
भद्रपुर–६ घर भएका मुन्ना साहले संचालन गरेको सो फर्निचर उद्योगमा बाढी पस्दा फर्निचर उद्योगभित्र रहेका मेसिन तथा सामानमा गरी अन्दाजी १४ लाख ४१ हजार बराबरको क्षति पुर्याएको प्रहरीले जनाएको छ ।
अधुवा खोलाको साविक धारलाई अतिक्रमण गरी साँघुर्याएपछि यसले बितण्डा मच्चाएको हो ।खोलाको भेललाई हेर्दा काठमाडौंको बागमती र विष्णुमतीजस्तै अधुवा खोलालाई पनि सम्हाल्न नसकिने भएको छ । उहिले आकाशको पानी खस्ने ठाउँ थियो । धान खेतहरु थिए । आकाशको पानी खस्ने ठाउँ मेटिसकियो भने धानखेतहरू पनि मासिसकियो । पानी अडिने जग्गामा बस्तीहरू बसेका छन् । विकासका नाममा अधुवा खोलालाई मासेर घर बनाइएको छ । बिर्तामोडमा शिरदेखि पुछारसम्म खोलालाई साँघुरो बनाइएको छ । न पानी सोस्ने ठाउँ छ, न बग्ने ठाउँ । खोला बढेर सिधा बस्तीमा पुग्ने भयो । खोला बस्तीमा होइन, बस्ती खोलामा गएको हो ।
पुराना पैनी सबै मासेर बाटो बनाइएको र बिर्तामोडका सबै ड्रेन अधुवा खोलामा मिसाउँदा बिर्तामोड दक्षिणतिर भयावह समस्या आएको बिर्तामोड– ३ का वडाध्यक्ष मदन बुढाथोकी बताउँछन् । बिर्तामोडको विनायक होटल छेउमा अधुवा खोला करिव २५ फुटमा साघुँर्याइएको छ । भएभरका सबै पानी खन्याइदिँदा दक्षिणतिर बिर्तामोड ३ , ९ र १० मा खोलालाई ४०–५० फुट छोड्दासमेत पानी अट्न समस्या भएको उनको बुझाई छ । यसलाई व्यवस्थित नगर्दा अधुवा खोलाबाट ठूलै क्षति बेहोर्नुपर्ने देखिएको उनले चिन्ता व्यक्त गरे ।
अर्जुनधारा नगरपालिका वडा न. ९ को कालिस्थान पश्चिमपट्टिको चिया बगानबाट उम्रेको जरुवा पानी नै अधुवा खोलाको मुहान हो । अर्जुनधारा ९ र ६ हुँदै अधुवा खोला बिर्तामोड आइपुगेको छ । बिर्तामोड ५ र १ को सिमाना हुँदै बिर्तामोड ४ र त्यसपछि बिर्तामोड ३,९ ,१० सम्म पुग्छ । त्यहाँबाट अधुवा खोला दक्षिणतिर बग्दै जाँदा भुतेनी खोलाको रुपमा चिनिएको छ । जलथल र राजगढको सीमा खोलाको रुपमा बग्दै जाँदा बिरिङ नदीमा मिसिन्छ ।
हिमाल , पहाड र चुरेसम्म मुहान नभएपनि वर्षायाममा अधुवा खोलामा ठूलै भेल आउँछ । एक दशकअघि बिरिङको बिन्दुली बाँध फुटेर अधुवामा मिसिँदा थामिनसक्नु भएको थियो । अधुवा खोलालाई संरक्षण गर्नेतर्फ ध्यान दिनुको साटो यसलाई अतिक्रमण गर्ने , दूषित बनाउनेतर्फ अग्रसर भएको पाइएको छ । बिर्तामोड नगरपालिकामा जनप्रतिनिधि आउनुअघि नेकपा माओवादी केन्द्रका कुवेर श्रेष्ठको संयोजकत्वमा परियोजना संचालन गर्ने चर्चा चलेको थियो । लाखौ रुपैयाँ बजेट आएको बताइएपनि त्यो कहाँ गयो भन्ने कसैले खोजी गरेका छैनन् । त्यस्तै बिर्तामोडका पूर्व नगर प्रमुख ध्रुवकुमार शिवाकोटीले अधुवा खोलाको बारेमा मीठा मीठा कुरा गरेपनि त्यो गफमै सीमित बन्यो ।
अहिले फेरि अधुवा खोला करिडोरको हल्ला चलेको छ । बिर्तामोडको बिच भागबाट बग्ने अन्धुवा खोलासँग सम्बन्धित एकीकृत विकास परियोजनाका लागि आर्थिक वर्ष २०८०–८१ मा झापा क्षेत्र न. २ का संघीय सांसद एवम् प्रतिनिधि सभाका सभामुख देवराज घिमिरेको पहलमा ७० लाख बजेट छुट्टिएको छ ।
बाह्रै महिना बग्ने अधुवा खोला सिंचाईका लागि उपयोगी मात्र नभएर यसको ऐतिहासिक महत्व पनि रहेको छ । महाभारतकालमा पाण्डवपुत्र भीमले हालको किचकबधमा विराट राजाका सेनापति किचकलाई बध गरेपछि आफ्नो शरीरमा लागेको रगत सोही खोलामा पखालेपछि (अंग धोएपछि) त्यसको नाम अंग धुवा रहन गएको भन्ने पुरानो किंवदन्ती रहेको छ । पछि अंगधुवा शव्द अपभ्रंश हुँदै आन्धुवा भएको थियो । दश वर्षअघि पनि आफूहरुले त्यस खोलालाई आन्धुवा भन्ने गरेको बिर्तामोड– ९ का बेलकसिंह राजवंशी बताउँछन् । केही वर्षयता त्यस खोलाको नाम आन्धुवाबाट अधुवा हुँदै अदुवा भनेर बिगारेको उनको गुनासो छ ।
