सामूहिक कल्याणका लागि विस्तारित र विधिसम्मत महायज्ञको रुपमा व्याख्या गरिएको शिव आराधनाको सर्वोच्च विधि “अतिरुद्र महायज्ञ” यसबेला साधुटारमा सञ्चालन भइरहेको छ ।
श्री रुद्रमको जपलाई सामूहिक रूपमा निष्ठापूर्वक र विस्तारित विधिद्वारा सम्पन्न गरिने यज्ञ नै अतिरुद्र महायज्ञ हो।
शिव आराधनाको सर्वोच्च स्वरूपमा एक विशेष वैदिक विधिपूर्वक आयोजना गरिने यो दुर्लभ यज्ञ अर्जुनधारा नगरपालिका १ स्थित साधुटारमा सञ्चालन हुँदै गर्दा सिङ्गो समाजलाई बहुआयामिक सन्देश प्रवाह भइरहेको छ ।
अतिरुद्र महायज्ञको महत्वमा महर्षिहरूको भनाईः
“अतिरुद्र महायज्ञले मानिसको पापहरू नाश गर्दछ र मोक्ष प्राप्त गर्न मार्गनिर्देश गर्दछ। यसले समाजमा शान्ति सुख र समृद्धि ल्याउँछ”– महर्षि वेदव्यास ।
शिव महापुराणमा यो यज्ञले ईश्वरीय कृपा प्राप्ति हुने र सांसारिक कष्टहरू समाप्त हुने उल्लेख छ।
“अतिरुद्र महायज्ञ ध्यान तपस्या र ज्ञानको शुद्धतम् रूप हो। यसले चेतना शुद्ध गर्दछ र शिव साक्षात्कारका लागि मार्ग प्रशस्त गर्दछ ”–महर्षि पतञ्जलि ।
महर्षि याज्ञवल्क्यलाई उद्धृत गर्दा “श्री रुद्रमको जप वा श्रमणले मानिसको समस्त दुःखहरूको अन्त्य हुन्छ। अतिरुद्र महायज्ञ भनेको सामूहिक र विधानसम्मत गरिने श्री रुद्रम जपको उच्चतम् अनुष्ठान हो।”
“यस यज्ञले प्राकृतिक विपदलाई रोक्न मद्दत गर्दछ। जहाँ अतिरुद्र महायज्ञ हुन्छ त्यहाँ देवता ऋषि र सम्पूर्ण ब्रह्माण्डको ऊर्जा सन्तुलित हुन जान्छ।”
वैदिक महत्वः
सनातनी संस्कृति र सभ्यताभित्र यजुर्वेदमा रुद्रपाठलाई विशिष्ट स्थान प्रदान गरिएको छ। अतिरुद्र महायज्ञको प्रधान उद्देश्य पनि शिवको अनुकम्पा प्राप्त गरी समाजमा शान्ति कायम गर्नु हो।
यसैगरी शिव महापुराणमा जसले अतिरुद्र महायज्ञमा भाग लिन्छ, उसले आफ्नो सात पुस्ताको उद्धार गर्न सक्ने सामर्थ्य प्राप्ति गर्ने छ भनिएको छ।
यसैगरी स्कन्द पुराणमा पनि भनिएको छ – “अतिरुद्र महायज्ञले सिङ्गो समुदाय र समाजलाई समुन्नत बनाउन बल प्रदान गर्दछ नकि व्यक्तिगत जीवनलाई मात्र ।”
तसर्थ पूर्वीय दर्शन, ग्रन्थ र ऋषि महर्षिले उल्लेख गरेका उक्तिहरूलाई अध्ययन गर्दा अतिरुद्र महायज्ञ एकाध स्थानमा सञ्चालन हुने दुर्लभ आध्यात्मिक वृहत अनुष्ठान हो । जसले व्यक्ति र समाजलाई आध्यात्मिक मानसिक र शारीरिक रुपमा लाभ पुर्याउँदछ।
यसले शिव कृपा प्राप्त गर्न र “सर्वे भवन्तु सुखिनः सर्वे सन्तु निरामयाः सर्वे भद्राणि पश्यन्तु मा कश्चित् दुःखभाग्भवेत् ”को भावलाई आत्मसात् गरी संसारको शान्ति कायम राख्न अहम् भूमिका निर्वाह गर्दछ।
सामाजिक जीवनमा महायज्ञको प्रत्यक्ष प्रभावः
अतिरुद्र महायागको वैदिक आध्यात्मिक र पौराणिक महत्व त छँदैछ , यस्ता अनुष्ठानहरूले वर्तमानको सामाजिक संरचनामा पनि गहिरो सन्देश प्रवाह गरिरहेका छन् ।
यस प्रकारका दिव्य अनुष्ठानहरूले धार्मिक आस्थामा मात्रै सीमित नभई मानवता ,सामूहिक चेतना र समाज सुधारको पनि मार्गनिर्देश गरिरहेका हुन्छन्। यी मार्गनिर्देशनलाई तपाईं हामीले फरक–फरक आयामबाट ग्रहण गर्न सक्नुपर्दछ। यस्ता विशिष्ट यज्ञहरू व्यक्ति एक्लैले गर्नै सक्दैन।
यसमा अधिकतम् मानिस , संघ– संस्था ,जाति, समुदाय र सरोकारवाला पक्ष सबैको साथ र सहयोग अपरिहार्य छ। सबै पक्ष एकजुट हुँदा सामूहिक एकता र समर्पणको भावना अभिवृद्धि गर्न सकिन्छ भन्ने गतिलो उदाहरण पनि यस यज्ञले प्रदान गर्दछ।
साथै एकतामा बल छ भन्ने मर्म प्रकट गर्दै व्यक्तिगत स्वार्थ र मतभेद त्यागेर समाजको साझा उद्देश्य प्राप्तिका लागि सहकार्य गर्न यस प्रकारका यज्ञ अनुष्ठानले समाजलाई उत्प्रेरित गरिरहेका हुन्छन् ।
यो यज्ञ सम्पन्न गर्न वैदिक विधि, नियम र आचारसंहिताको पालना अनिवार्य छ। यो अनुशासन यज्ञचार्य, ब्राह्मण ,बटुक ,यजमान र आयोजक सबैका लागि उत्ति नै अनिवार्य हुन्छ।
आचारसंहिताको पालना र अनुशासनले यो यज्ञ मात्र होइन, कुनै पनि समाज अनुशासन र नैतिक आचरणमा अब्बल भएमा मात्रै उन्नत बन्न सक्छ भन्ने गहिरो सन्देश प्रवाह गर्दछ।
साथै पारिवारिक, सामाजिक र व्यावसायिक जीवनमा अनुशासन र जिम्मेवारीको महत्वलाई स्थापित गर्न गराउन थप बल प्रदान गरिरहेको हुन्छ।
अतिरुद्र महायज्ञ जस्ता दर्बिला अनुष्ठानहरूले प्रकृति र पर्यावरणप्रति उत्तिकै सम्मान गरिरहेका हुन्छन् । यज्ञमा प्रयोग गरिने सामग्री , वेदका ऋचाहरूको उच्चारण र हवनादि कर्महरूबाट वातावरण शुद्ध हुन्छ भन्ने विश्वास रहिआएको छ ।
प्रकृतिसँग सन्तुलन कायम राख्ने प्रयत्न गर्नु सिङ्गो प्राणी जगत्का लागि अनिवार्य हो। तसर्थ यज्ञ अनुष्ठानले पर्यावरण संरक्षण, हरियालीको प्रवर्द्धन र प्राकृतिक स्रोतहरूको समुचित प्रयोगका लागि यो समाजलाई नै सचेत बनाइरहेका हुन्छन् ।
त्यसबाहेक मानसिक शुद्धता र सकारात्मक सोचको अभिवृद्धि ,भोजन , दान र सेवाकार्यहरुमार्फत सहयोगी एवं सहानुभूति भावनाको विकास, आफ्नो कर्तव्यप्रतिको सचेतता झल्काउन पनि यज्ञ अनुष्ठानहरुले प्रत्यक्ष भूमिका खेलिरहेका हुन्छन् ।
जसका कारण मानिस आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको उद्देश्य र कर्मप्रति गम्भीर बन्दै समाजलाई स्वस्थ, सभ्य र समुन्नत बनाउन सहयोगी बन्न सक्दछ।
तसर्थ अतिरुद्र महायज्ञ एक धार्मिक अनुष्ठान मात्रै होइन, यो अनुष्ठान व्यक्ति र समाजको नैतिक ,आध्यात्मिक र सामूहिक समुन्नतिका लागि महत्वपूर्ण पाठशाला पनि हो।
साधुटारको समुन्नतिमा महायागको दुरगामी महत्वः
कोशी प्रदेश सरकारले आगामी वर्ष पर्यटन प्रवर्द्धन गर्ने योजनामा विशेषगरी धार्मिक, सांस्कृतिक , प्राकृतिक र ग्रामीण पर्यटनलाई प्राथमिकता दिने उल्लेख गरिसकेको छ ।
झापाको शंकराचार्यपीठ साधुटारसहितका देवस्थलहरू प्रदेश सरकारको योजनाका महत्वपूर्ण हिस्सा बन्न सक्दछन्। कोशी प्रदेशका अन्य धार्मिक स्थलहरूसँग झापाका ऐतिहासिक देवस्थलहरूलाई जोडेर पर्यटन प्याकेज तयार गर्न सकिनेछ।
स्थानीय र बाह्य पर्यटकहरूको आगमन बढाउन यी पवित्र स्थलहरू समेटेर परिक्रमा– मार्ग निर्माण गर्न पनि सकिनेछ। देवस्थलहरूसम्म पुग्न सडक, खानेपानी, शौचालय र विश्रामस्थलहरूको निर्माण र जीर्णोद्धार गर्न प्रदेश सरकारको यो योजनाले सहयोगी भूमिका निर्वाह गर्न सक्दछ ।
कोशी प्रदेश सरकारले सार्वजनिक गरेको पर्यटन प्रवर्द्धनको योजनाबमोजिम झापाका साधुटारसहित अर्जुनधारा, किचकबध, सताक्षीधाम, कृष्णथुम्कीसहितका देवस्थल अनि गुम्बाहरुलाई समेट्न सके सिंगो प्रदेशकै आर्थिक, सांस्कृतिक र सामाजिक विकासमा उल्लेखनीय योगदान पुग्न सक्नेछ ।
यो अनुष्ठानमार्फत शंकराचार्यपीठले धार्मिक पर्यटन, आध्यात्मिक जागरण एवं सामाजिक आर्थिक समृद्धिका लागि महत्वपूर्ण मार्ग प्रशस्त गर्न सक्दछ।
नेपाल–भारतका सनातन अनुयायीहरूको सहभागितालाई दृष्टिगत गरी साधुटारलाई अन्तर्राष्ट्रिय धार्मिक केन्द्र बनाउने सम्भावना पनि शंकराचार्य पीठसँग रहेको छ। यहाँ सञ्चालित वेद–वेदाङ्ग पाठशाला अझ दर्बिलो बनाउँदै धार्मिक शिक्षा र स्रोत केन्द्रको स्थापनामा पहल बढाउन सके नविन पुस्तामा आध्यात्मिक शिक्षा र संस्कारहरू विकसित गर्ने सहज वातावरण तयार गर्न सकिन्छ ।
समग्रमा अतिरुद्र महायज्ञजस्तो शक्तिशाली अनुष्ठानले सामाजिक जागरण तथा नैतिक चेतनाको विकासमा सन्देश प्रवाह गर्न सकेको खण्डमा शंकराचार्य पीठलाई राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमै परिचित धार्मिक केन्द्रका रुपमा उभ्याउने ठोस आधार तयार गर्न सकिने सम्भावनालाई नकार्न सकिन्न तर यसका लागि व्यक्ति, समुदाय, समाज र सरकार निस्वार्थ रुपमा प्रतिबद्ध भने हुनै पर्दछ ।
