सडकमा मानिसहरू निस्किए । कसैले हुल भने, कसैले जमात भने, कसैले अग्रगमन भने, कसैले पश्चगमन भने । सबैले आ–आफ्ना मस्तिष्कले भ्याएसम्म नामकरण गरे। तर वास्तविकतामा कोही पुगेनन् वा पुग्न चाहेनन्। यदि कोही पुग्यो भने, त्यो व्यक्तिले सबैलाई नेपाली नागरिक देख्यो।
समाज रुपान्तरण हुँदै जाँदा, मानिसहरूको चेतनाको स्तर खस्कदै जाँदा वा उक्सँदै जाँदा राज्य पक्षसँग असन्तुष्टि बढ्नु विश्वव्यापी मानव अधिकारको सिद्धान्त हो। यदि जनतामा यति सुझबुझ र चेतना भएन भने शासक वर्ग नै शोषक बन्छ, भ्रष्ट बन्छ, स्वेच्छाचारी बन्छ र जनविरोधी बन्छ। मुलुकको शासकलाई घचघच्याएर सही बाटोमा हिडाउने प्रमुख जिम्मेवारी जनताको नै हो।
नागरिकको कुनै असन्तुष्टिलाई राज्य पक्षले लामो समयसम्म सम्बोधन गर्न नचाहँदा यसले विद्रोह जन्माउँछ। विद्रोहको कुनै सिद्धान्त हुँदैन, कुनै नियम हुँदैन, यो अनियन्त्रित प्रक्रिया हो। यसको निकास ठ्याकै यस्तै हुन्छ भनेर अनुमान लगाउन सकिँदैन। यसको ज्वलन्त उदाहरण २०६२–०६३ को आन्दोलन हो।
आन्दोलन केका लागि थियो र के प्राप्त भयो भन्ने कुरामा अझै बहुसंख्यक जनता रनभुल्लमा छन्। भीडमा उठेका आवाज सबै सही नहुन सक्छन्, आवेग र उत्तेजनामा राखिएका मागहरू आत्मघाती पनि हुन सक्छन्। त्यही भीड, त्यही आवेग र उत्तेजनाबाट निस्किएका राम्रा र नराम्रा पक्ष केलाएर, सकारात्मक–नकारात्मक, पक्ष–प्रतिपक्ष सबैलाई समेटेर लैजान सक्ने व्यक्ति नेता हुनुपर्ने हो र त्यही व्यक्तिले मात्र सही नेतृत्व गर्न सक्छ भन्ने कुरा अकाट्य प्रायः हो।
तर बिडम्बना, एक पक्ष कुरा सुनेर अर्को पक्षलाई चिड्याउने, उत्तेजित बनाउने संयमता नभएका अदूरदर्शी व्यक्तिहरूलाई हामी नेता मानेर नेतृत्व सुम्पिरहेका छौँ। पछिल्लो समयमा घटिरहेको राजनीतिक घटनाक्रम र नेतृत्वलाई हेर्दा यो कुरा खण्डन गर्न सकिने अवस्था छैन। नेतामा हुनुपर्ने न्यूनतम योग्यता भनेको सबै वर्ग , सबै सम्प्रदाय , सबै समुदायलाई समेटेर मध्यमार्गी हुँदै असहज स्थितिलाई सहजतातिर लैजानु पर्ने हैन र ?
अझ विशेष गुण भनेको त आफ्नाविरुद्ध उठेका बिचारहरुलाई पनि शान्त पारी आफ्नो बिचारमा आकर्षित गरि आफ्नो पक्षमा माहोल बनाउँदै सर्बमान्य बन्नु हुनुपर्ने हो । राजनीति भनेकै आफ्नो नैतिकता र स्वाभिमान बचाएर अवसर खोज्नु हुनुपर्ने हो,तर स्वाभिमान र नैतिकता बेचेर बनाएको राजनैतिक पहुँच नाक बेचेर किनेको बुलाकी जस्तो हुन्न र ?
नेपालको इतिहासदेखि नै नेपाल र नेपालीहरूले लडेका आन्दोलन र युद्धहरू अपुरो या आत्मघाती प्रायः छन्। यसको मुल कारण, हामी जनता युद्ध लड्छौं, आन्दोलन गर्छौं, कोही एकलाई नेतृत्वमा पुर्याएर खबरदारी नगरी बस्छौं। एक हिसाबले भन्ने हो भने कुनै एक अमुक व्यक्तिलाई निजी स्वार्थको लागि फाइदा पुग्नेगरी हामी आनन्दले सुत्छौं र अनि उसैले हामीलाई गुलाम सम्झन्छ र त्यस्तै व्यवहार गर्छ। आन्दोलनपछि नेतृत्वलाई सही खबरदारी नगरी मौन बस्नाले हामीले नै दिएको नेतृत्व हामीलाई शासक बनेर शोषण गर्न तम्सिन्छ।
सुगौलीको सन्धी भयो, युद्धमा हार जित स्वाभाविक थियो, तर अंग्रेजहरूले भारत छोडेर जाने बेलामा तत्कालीन शासकलाई नेपाली जनताले खबरदारी गरेको भए, गुमेको भूभाग फिर्ता आउँदैन थियो होला र? ०७ साल, १७ साल, ०४६ साल, ५२ साल, गर्दै ६२–६३ सम्म आइपुग्दा हामी जनताले के खोजेका थियौँ र के पायौं भन्ने अझै स्पष्ट भएन र? हामी किन प्रायः प्रत्येक १८÷२० वर्षमा ब्यवस्थाविरुद्ध खनिन्छौँ?
व्यक्ति खराब कि ब्यवस्था खराब? किन छुट्याउन सक्दैनौं? कुनै बिरुवा रोपेको एक निश्चित समयपछि मात्रै फल प्राप्त हुन्छ, यो हामी सबैले जानेका छौँ। हामीले रोपेको बिरुवाले आवश्यक स्याहार, मलखाद नपाएर पत्ता पहेलो भयो, फूल झर्यो, राम्ररी बढेन भने, के गर्नुपर्ने? बिरुवा नै काट्ने कि उचित स्याहार गरेर फल खाने? त्यही स्याहार र सम्हारमा अर्को बिरुवा रोप्ने हो भने पनि फल त्यही हो।
कतै हामी हाम्रो फल दिने वृक्षलाई गलत व्यक्तिको हातमा सुम्पेर फलेन भन्दै काट्ने तर्खरमा त छैनौँ? स्याहार र सुसारको अभावमा नफलेको मेवा काटेर, फल्दै नफल्ने भाले मेवा पो रोप्न लागेका छैनौँ?
वर्तमान समयमा नेपालको राजनीतिक माहोललाई एक सचेत र स्वतन्त्र नागरिक भएर हेर्दा, सही व्यवस्था स्थापना गरेर खराब नेतृत्व चुनेको स्पष्ट हुँदैन र? परिवर्तन गर्नुपर्ने व्यवस्था हो कि व्यवस्थाभित्रका खराब पक्षहरू र खराब पक्षको पक्षपोषण गर्ने नेतृत्व?
हामीले खोजेको नेतृत्व एक पक्षलाई उचालेर अर्को पक्षलाई दबाउने हो, या दुबै पक्षलाई समेटेर लैजाने हो? अब त हामी आफैले आफैंलाई प्रश्न गर्ने बेला भएन र ! मैले खोजेको भने के हो? म कुन व्यवस्थामा मेरो सर्वोपरी हित छ ? एक पटक सोच्ने बेला भएन र?
जाबो जुत्ता चप्पल त फेर्दा दुई–चार दिन हिडडुल गर्न दैनिक काम गर्न असहज हुन्छ भने कुनै पनि मुलुकको पुरै व्यवस्था परिवर्तन, त्यो पनि बारम्बार गरिरहँदा, कति समय हाम्रो खेर जाला? फेरि त्यो व्यवस्था हाम्रो सर्वोपरी हितमा छ भन्ने के आधार होला?
आउनुहोस्, एक पटक सबैले आफैंले आफैलाई सोधौँ, हामीले खोजेको के हो –व्यवस्था परिवर्तन कि अवस्था परिवर्तन? अवस्था परिवर्तन हो भने कुन व्यवस्था ठीक? उत्तर आउँदैन र?
