पूर्व राष्ट्रपति विद्या भण्डारीले हालै मित्र राष्ट्र चीनको सद्भावना भ्रमण गरिन् । यसले एमालेकोे सर्वोपरि वृत्तमै हटफेल हुनसक्ने हडकम्प मच्चियो । चिनियाँ विदेश विभागको औपचारिक निमन्त्रणमा एमालेका विदेश विभाग प्रमुख, मन्त्री, माननीय र स्थायी समिति सदस्यसहित १० दिन भण्डारीको उच्च महत्वका साथ चीन भ्रमण भयो । चिनियाँ उपराष्ट्रपति हान चेङले भण्डारीलाई उच्च स्तरको मर्यादापूर्वक सम्मान गरे । विद्या भण्डारीकै प्रमुख आतिथ्यमा चीनको गान्सु प्रान्त जनसरकार र चिनियाँ अन्तराष्ट्रिय समझदारी संघ (cfaiu) ले आयोजना गरेको कार्यमको प्रमुख अतिथि भइन् ।
यस्ता विशिष्ट महत्वका समारोहमा विद्या भण्डारीको गरिमामय प्रमुख आतिथ्यबाट नेपालकै गौरव र गरिमा बढ्छ । राजनीतिक सान्निध्यता, पूर्व परिचित तथा प्रभावशाली व्यक्तित्वहरु चीनको आँखामा पर्नु स्वाभाविक हुन्छ । एमाले सम्बद्ध उच्च स्तरको नेताका हैसियतले भण्डारीले नेपालका कम्युनिस्टलाई एकताबद्ध गरुन् भन्ने चीनको अन्तर्निहित चाहना पनि स्पष्ट हुन्छ । त्यसैले यो भ्रमणको बहुआयामिक कुटनीतिक अर्थ देखिन्छ । नेपालमाथि गरिने प्रत्यक्ष परोक्ष हस्तक्षेपलाई चीनले आफ्नै देश चीनमाथि गरे सरह मान्छ भनिसकेको छ । यसरी नेपाल विरोधबारे चीन आक्रामक हुने स्पष्ट संकेत पाइन्छ । यसैले चीनले नेपालका बारेमा सूक्ष्म रुपमा अवलोकन गरिरहेको छ । नेपालको अस्थिर र तरल राजनीतिका कारण चीनलाई पर्ने असरबारे चीन पूरै सचेत र सतर्क देखिन्छ । केही वर्षपछि चीन संसारकै पहिलो शक्ति बन्दैछ भने नेपाल हुँदै दक्षिण एशियामा आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्ने चीनको योजना रहेको पाइन्छ । प्रसिद्ध पत्रकार तथा लेखक सुधीर शर्माको हिमाल पारिको हुरी पढ्नेले यस सम्बन्धी गुह्य आफैँ थाहा पाउँछन् ।
चीनमा विद्या भण्डारीको अभूतपूर्व स्वागत र सम्मानबाट एकाध विदेशी नेता तर्सिए पनि नेपाली नेता नै किन अताल्लिएका हुन्, अचम्म लाग्छ । जननायक बीपी कोइरालाको उदीयमान प्रजातान्त्रिक समाजवादी तथा राष्ट्रवादी व्यक्तित्वलाई भारतीय नेता नेहरु र इन्दिरा गान्धीले पटक्कै मन पराएका थिएनन् । र उनको अन्तर्राष्ट्रिय छविलाई धुमिल पार्ने प्रयत्न गरेकै थिए । अझ नेपालमा कुनै असल, इमान्दार नेता, व्यक्ति र व्यक्तित्व नै छैन भन्ने भाष्य निर्माण गरेर तमाम नेपालीलाई भड्काइएको छ । जब हामी आफैले आफूलाई सम्मान गर्दैनौँ तब अरुले सम्मान गरिदेला भन्ने आशा गर्नु नै बेकार छ ।
विद्या भण्डारी एमालेको राजनीतिमा आउने चर्चा अहिले अलि व्यापक देखिन्छ । पार्टीका उपाध्यक्ष विष्णु पौडेलले ११ औँ महाधिवेशन हुनुभन्दा २ वर्ष अघिदेखि नै पार्टीको उपल्लो तहमा अध्यक्ष बन्ने र बनाउने गुप्तगु खेलको सुराक पाए । यही कुरा पौडेलले विद्या भण्डारीसित गरे । यो कुरा प्रकाशमा आएपछि भण्डारीलाई सोझो लक्षित गरेर अलि होच्याउँदै काम गर्ने क्षमता भए, आँट र अठोट भए र इच्छा भए हामीलाई पो भन्नु प¥यो त भन्ने कुरा खु्ल्ला आयो । जब विद्या भण्डारीले सक्रिय राजनीतिमा आउन तयार रहेको खुल्ला खुलासा गरिन् तबदेखि हडकम्प सुरु भयो ।
भण्डारीको चीन भ्रमणको कुटनैतिक अर्थ बोध गरेर होला एमालेमा हटफेल हुनसक्ने हडकम्प सुरु भयो । विद्या भण्डारीले देशैभरिको पार्टीको आन्तरिक जीवनका अस्वस्थ्य, अराजक तथा विकृतियुक्त तमाम गतिविधि थाहा पाइन् । त्यसपछि उनले बाध्यताबस पार्टीको सार, साख र सौन्दर्य खस्किन नदिन आफूलाई अगाडि सार्न बाध्य भएको देखिन्छ । यसले एमाले सर्वोच्च तहमा निक्कै खलबली र खलखली पसिना छुटेको अनेरास्ववियुको अधिवेशनको खुल्ला सत्रमा कठोर रुपमा अभिव्यक्त विचारबाट थाहा भयो । ११ औँ महाधिवेशनको दुई वर्ष अघिदेखि नै आफूलाई भावी पार्टी अध्यक्ष दावा गर्नु , १५ वर्षसम्म पार्टी अध्यक्ष हुन्छु भन्नु कुन विधि र पद्धति हो भन्ने आम नेता र कार्यकर्ता प्रश्न गर्न थालेका छन् । विद्या भण्डारीलाई देख्दा नै तर्सिनुपर्ने के कारण हो बुझ्न सकिएन पनि भन्छन् ।
अन्तर्वार्ताहरु हेर्दा र सुन्दा विद्या भण्डारी नरममा नरम र कडामा कडा पनि देखिइन् । जिन्दगीका अनेक उतार चढाव शैली र स्वभावसितको साक्षात्कारबाट विद्यामा निक्कै निखार आएको देखिन्छ । उनले एक अन्तर्वार्तामा आफूले आफैँलाई माया गर्न बिर्सिएको समेत बताइन् । विद्याले पार्टी सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई फोन गरेर नेकाजस्तो देशको एक प्रमु्ख पार्टी समेत विभाजित हुनु जाती होइन भनेकी थिइन् । राष्ट्र, राष्ट्रियता, राष्ट्रिय स्वाधीनता र सम्प्रभुताकी प्रवल पक्षधर, देश र जनताको हितलाई सर्वोपरि महत्व दिने अन्तर्राष्ट्रिय छवि बनाएकी विद्या भण्डारीको छहारी एमालेले पाउनु सौभाग्यको विषय हो ।
एमालेको अहिलेको कार्यकाल र ओली प्रधानमन्त्रीत्वको अवधि देश र जनताका हितमा अत्यन्त सकारात्मक छ । यही सकारलाई सापेक्षतामा स्वीकार गर्दै अगाडि बढ्ने कुरामा धेरै नेताको सोचमा खोट देखिन्छ । पार्टी स्थायी समिति सदस्य नै समग्र र अंश,सापेक्ष र तुलनाका आधारमा सरकार पार्टीको मूल्याङ्कन गर्दा रहेनछन् । व्यक्तिको जीवनमा १०,२० वर्षको अवधि धेरै हुन्छ तर देशको जीवनमा उक्त अवधि १० र २० दिन बराबर हुन्छ । अनि अहिले नै अथवा पूरा अवधि पनि सञ्चालन गर्न नपाउने सरकारले के ठोस काम गर्न सक्छ र ? पाँचै वर्ष सरकार सञ्चालन गरे पनि देशमा गाँस, बास र कपासको व्यवस्था गर्न सकेन, उद्योगधन्दा र कलकारखाना खोल्न तथा रोजगारी उपलब्ध गराउन सकेन भनेर जिम्मेवार नेता र प्रबुद्ध व्यक्तिले भौँतारिन सुहाउँदैन । तर त्यतिकै भरमा पात्तिनु पनि हुन्न ।
मूल कुरा पार्टीलाई जबज अनुसार सबै दृष्टिले सबल र सशक्त बनाउने मुख्य हो । जबजको सार र अन्तर्य अनुसार पार्टी सञ्चालन गर्ने कुरा जबजको जीनबाट मात्र सम्भव छ । ओलीपछिको सशक्त र सबल नेतृत्वले मात्र पार्टीलाई सशक्त र एकढिक्का बनाउन सक्छ तर अब आउने अध्यक्षले पनि गणेश प्रवृत्तिबाट बेलैमा जोगिन सक्यो भने केही ठोस काम गर्न सक्छ । नत्र अहिलेजस्तै एक भोट बढाउन नसक्ने बरु घटाउने र राप्रपाबाट प्रवेश गर्ने बित्तिकै एकै व्यक्तिलाई दुवै हातमा लड्डु ठाडो आदेश थमाइदिने हुन गयो भने पश्चिम बंगालको भाकपाको स्थिति सन्निकट देखिन्छ ।
पठन संस्कृतिमा निमग्न माओले समेत सामन्तवादी सांस्कृतिक अवशेष आफूले हटाउन नसकेको बताएका थिए । पठन संस्कृति शून्य अधिकांश नेताको मन पछौटेपनबाट निक्कै गाँजिएको छ । यिनीहरु बाहिर बाहिर गणतन्त्रवादी छन् । यिनलाई आफ्ना मन र मस्तिष्कमा जब्बर बनेर बसेको पछौटे चिन्तन हटाउने उपाय नै थाहा छैन यिनलाई मैलो मन कसरी र केले धुनुपर्छ भन्नेबारे प्रशिक्षित गर्नुपर्छ । यसैकारण देश र जनताको नाम भजाएर सुखभोग गर्नमा अधिकांश नेता लिप्त देखिन्छन् । बारम्बार म मेरो भन्नु आफू बाहेक पनि योग्य छन् भन्ने सोच नराख्नु सामन्तवादकै सांस्कृतिक प्रतिछाँया हो ।
पार्टी केन्द्रीय सदस्यहरुलाई पार्टीका प्रेस वक्तव्य, प्रतिवेदन लेखन, आगामी कार्ययोजना र समसामयिक विषयका पर्चा लेखन जस्ता विषयका लेखन अभ्यास गराउनु पर्ने अवस्था देखिन्छ । पार्टीमा पठन संस्कृतिको यो भन्दा कमजोर स्थिति के हुन्छ ? पार्टीमा भावी अध्यक्षका रुपमा कसलाई अघि सार्न खोजिएको छ भन्ने कुरा ज्ञान चक्षुले देखेकै छ ।
कतिपय परिघटनाले समेत जाहेर गरकै छ । विद्या भण्डारी जबजको जीन हो । उनी जननेता मदन भण्डारी बराबरको सैद्धान्तिक वैचारिक तथा जनसेवालाई उच्चतम प्राथमिकता दिने व्यक्तित्व हुन् । राष्ट्रपति नै भए पनि वर्तमानको आवश्यकता र अपरिहार्य स्थितिले विद्याको माग गरेको देखिन्छ । उनका आजका दिनसम्मका जिम्मेवारीमा रहँदाका भूमिकाबाट उनको उच्च र उदात्त व्यक्तित्व स्पष्ट हुन्छ । उनले आफ्ना महत्वाकांक्षाका कारण सक्रिय राजनीतिमा आउन खोजेको कतैबाट पनि पुष्टि हुँदैन ।
एमालेमा माथिदेखि नै विकृतिले गाँजेको कुरा नेपाल बुद्धिजीवी परिषद्को हालै सम्पन्न ११ औँ राष्ट्रिय महाधिवेशनको प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ । डा. दिनेशचन्द्र देवकोटा अध्यक्ष रहेको परिषद्को प्रतिवेदनमा वर्तमान पार्टी प्रणालीमा उनीहरुको वा युवाहरु र बुद्धिजीवी वर्गको आकर्षण घट्तो छ भनिएको छ । यो कुरा म आफैँ केही दिन अघि काठमाडौँ बसाइका क्रममा थाहा पाएको छु । प्रा.डा. कृष्णचन्द्र शर्मा, वरिष्ठ साहित्यकार प्रवीण जोशी लगायतसितको प्रत्यक्ष वार्ताबाट पार्टी र नेताप्रति चरम निराशा अभिव्यक्त भयो । यसमा आँसु बगाउने होइन आसुलाई आगोमा परिणत गर्नु पर्छ भाग्ने होइन भिड्नुपर्छ आजसम्म आफूले बगाएको मिहेनत परिश्रम र योगदानको रक्षाका लागि एकताबद्ध हुनु पर्छ भन्ने कुरामा एक खालको सहमति भएको छ ।
परिषद्को प्रतिवेदनमा पार्टीभित्र देखिएको वैचारिक विचलन, अवसरवाद, र संगठनात्मक निष्किृयताको जरो पत्ता लगाउनु पर्ने, चुनाव र नेताका लागि पार्टी भन्ने मनोविज्ञानलाई चिर्नु पर्ने उल्लेख छ । जनताका लागि सिद्धान्त र पार्टी नेतृत्व भन्ने भाष्य निर्माण गर्ने चुनौति रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ । यी कुरा रसुवा, इलाम र मोरङ लगायत जिल्लाका पार्टीका प्रतिनिधि घटनाबाट पुष्टि हुन्छ । नठोसी आगो बल्दैन, नमथी नौनी बन्दैन । मित्रवत् सल्लाह सुझाव र विमर्श पनि गर्न नपाइने हुँदा यस्तो जनवाद नोकरसाही हुन्छ । पार्टीभित्र बोल्न दिएको भए र यसलाई प्रोत्साहित गरेको भए टोपबहाद्ुर उहिल्यै सप्रिन्थे होलान् ? कालकोठरीमा सड्ने थिएनन् । जननेता र जबजले पार्टीलाई प्रतिभाको फूलवारी बनाउने लक्ष राखेको छ तर अहिले उन्युघारी मात्र होइन काँडाघारी हुन खोजेको देखिन्छ । प्रायः अधिकांश नेताका व्यहोराले त्यही बताउँछ । सच्चा मूल अभिभावकले आफू सर्वोच्च नेता भएर योग्यतम र सक्षम अनुजलाई पार्टी अध्यक्ष बनाएर उसका काम हेर्ने, बिचार्ने र सही सल्लाह दिएर परिपक्व बनाउन ध्यान दिन्छ । पार्टी र सिद्धान्त प्रतिबद्धहरु बारम्बार आफैँ मात्र अुमक पदका लागि हत्ते हाल्दैनन् । यस्ता मान्छे आश र त्रासमा परेर किमार्थ अवाक् हुँदैनन् । हरेक जाति,जनजाति,सीमान्तीकृत र महिला पार्टीमा मनग्गे कार्यकर्ता र नेता छन् । त्यहीँ भित्रका भए मध्येबाट योग्य र योग्यतम नेता र कार्यकर्तालाई उचित कामको जिम्मेवारी दिँदामात्र पार्टी पार्टी जस्तो हुन्छ,नत्र धर्मशाला ।
(इटहरी निवासी लेखक मदन भण्डारी फाउण्डेशनका केन्द्रीय सदस्य हुन् । )
