आज म अत्यन्तै पीडादायी र चिन्ताजनक अवस्थाबाट गुज्रँदै यो सार्वजनिक लेख लेख्न बाध्य छु। कारण प्रष्ट छ – हाम्रो बाह्रदशी गाउँपालिकाको हालै सार्वजनिक भएको एसईईको नतिजा ।
बाह्रदशीका तीनवटा सामुदायिक विद्यालय मुश्किलले निल हुनबाट जोगिएका छन् । म प्रत्यक्ष जोडिएको बाह्रदशी–१ स्थित अमृत माध्यमिक विद्यालय भागुडुब्बाको अवस्था पनि चिन्ताजनक देखियो । २८ जना विद्यार्थीले एसईई परीक्षा दिएका थिए तर, मात्र १ जनाले पास गर्न सकेका छन्। त्यस्तै जनविकास माविबाट १९ जनाले परीक्षा दिएका थिए । त्यहाँ पनि एकजना मात्र उत्तीर्ण हुन सके । त्यस्तै पंचमणि माविका १४ जना विद्यार्थीमध्ये एकजनाले मात्र मुश्किलले नाम निकाल्न सकेका छन् । यस किसिमको नतिजाले हामी अभिभावकहरुलाई गंभीर र सोच्न बाध्य बनाएको छ ।
विगतका वर्षहरूसम्म शिक्षा सुधारका नारा गुञ्जिन्थे, भौतिक पूर्वाधार निर्माणका कामहरूमा गर्जिएर बजेट आउँथ्यो, भवन बनाइन्थे। तर, आज शिक्षाको आत्मा भने कमजोर हुँदै गयो।
अब प्रश्न उठ्छ यो कमजोरीको जिम्मेवार को? अनुभवी शिक्षकहरू छन् तर पनि नतिजा कमजोर छ भने, शिक्षण पद्धतिमा पुनरावलोकन आवश्यक छैन ? के विद्यालय प्रशासन, शिक्षक, पालक र समाजले आ–आफ्नो उत्तरदायित्व वहन गरिरहेका छन् ? किन सुबिधासम्पन्न भवनहरू र कार्यक्रम हुँदाहुँदै पनि नतिजा झन् कमजोर हुँदै गएको छ? लगातार कमजोर नतिजाले सम्बन्धित विद्यालय प्रशासन, शिक्षकको भूमिकामाथि गम्भीर प्रश्न उठाएको छ। स्थानीय अभिभावक र समाजमा समेत अहिले गम्भीर चिन्ता उत्पन्न गराएको छ।
आदिवासी जनजाति र सर्वसाधारण बालबालिकामाथि अन्याय किन?
बाह्रदशी एक यस्तो भूगोल हो, जहाँ आदिवासी जनजाति र सर्वसाधारण समुदायका श्रमिकहरूको पसिना बगाएर विद्यालय निर्माण भएका छन्। विद्यालयहरुको जग्गादाताहरुको अभिलेख खोज्ने हो भने आदिवासीहरु नै छन् । सामुदायिक विद्यालयमा अध्ययन गर्नेहरुमा तिनै आर्थिक अबस्था कमजोर भएका सीमान्तकृत आदिवासीका छोराछोरीहरु छन् । अरु समुदायका बालबालिकाहरु महँगा निजी विद्यालयहरुमा पढ्न सक्छन् र पढिरहेका पनि छन् । तर आदिवासी समुदायका सन्तानहरु आज पनि सरकारी विद्यालयमा अध्ययन गर्न बाध्य छन् ।
गरिवहरु पढ्ने सामुदायिक विद्यालयको शैक्षिक स्तर खस्काउँदै जाने हो भने शिक्षामा ठूलो विभेद हुनेछ । धनीहरु मात्र पढ्न पाउने छन् र गरिवहरु शिक्षाको अधिकारबाट बञ्चित हुने छन् । अहिले पनि उनीहरुले समान अवसर, समान गुणस्तर पाएका छैनन्। यो किन? के आज पनि शिक्षामा वर्गीय विभाजन छ ?
विद्यालयमा भवन बनाउनु मात्र ठूलो कुरा होइन । लाखौं खर्च गरेर बनाइएका भौतिक पूर्वाधारबाट दिइने शिक्षा महत्वपूर्ण पक्ष हो । शिक्षा भनेको चेतना, सोच, र भविष्य निर्माण गर्ने प्रक्रिया हो। आजको कमजोर नतिजाले हामी सबैलाई प्रश्न गरिरहेको छ । के हामी शिक्षाको नाममा केवल औपचारिकता निभाउँदैछौं ?
मैले यस प्रश्नलाई केवल एक पूर्व वडाध्यक्षको हैसियतले होइन, एक बुबा, नागरिक र जिम्मेवार समाजसेवीको हैसियतले उठाएको हुँ। सम्बन्धित निकाय यस बाह्रदशीभित्र रहेका गाउँपालिकाको शिक्षा शाखा, सम्पूर्ण सामुदायिक विद्यालय व्यवस्थापन समिति, शिक्षक संघ, अभिभावक ज्यूहरु , बुद्धिजीवी महानुभावहरु , समाजसेवी महानुभावहरु , युवाहरू सबैको सामूहिक आत्मसमीक्षा आवश्यक छ।
हामी शिक्षाको क्षेत्रमा समानता, न्याय र गुणस्तरको पक्षमा छौं। यो आवाज कुनै पार्टी, जात, क्षेत्रको होइन । यो आवाज हो हाम्रा बालबालिकाको भविष्यको हो । र, हामी प्रश्न गर्छौं के शिक्षामा अझै पनि भेदभाव रहने हो ?के आर्थिक, भौतिक, सामाजिक सहजता हुँदाहुँदै पनि हामीले शिक्षाको मूल मर्म नबुझ्ने हो ?
के हामीले इतिहासको राणा शासन जस्तै बुझेका छौं– शिक्षा तल्लो वर्गका लागि होइन भनेर ? अब गाली होइन, आलोचना होइन – उत्तरदायित्व र समाधान खोज्ने बेला हो। शिक्षा हाम्रो भविष्य हो, यसमा राजनीति होइन, इमानदार प्रयास आवश्यक छ। अब मौनता होइन, सशक्त प्रतिविम्ब र सुधारको बाटो रोज्ने समय आएको छ।
(राजवंशी बाह्रदशी गाउँपालिका १ का पूर्व वडाध्यक्ष हुन् । )
