सोलुखुम्बु जिल्लाको महाकुलुङबाट आफ्नो पढाइ र करियरको उज्ज्वल भविष्य खोज्दै झरेकी गणिता कुलुङ राई शिवसताक्षीमा रहेका आफन्तकोमा आइपुग्छिन् । कक्षा ७ देखि नै खेलकुदमाथि अटूट प्रेम राख्ने गणिता साथीभाइको उत्साहजनक लहैलहैमा फुटबलप्रति आकर्षित हुन थाल्छिन् । नजिकै रहेको खेलकुद मैदानले उनको मनमा फुटबलको अदम्य क्रेज जगाएको थियो । उनको कलाकारी भरिएको खेलशैली, बिजुली सरह गतिलो प्रहार र मैदानमा देखाउने जादुगरी कौशल – यी सबै गुणहरू एक सफल खेलाडीमा हुनुपर्ने दुर्लभ प्रतिभा थियो ।
त्यसैगरी, आमाबुबाको माया र आशीर्वादमा भारतको मनिपुरबाट नेपालको माटोमा आएकी सुजाता थापा, स्थानीय तहकी जुझारू शान्ति कार्की, निडर नुमा सुब्बा, फुर्तिली प्रिस्किला मगर, दृढ संकल्पवान दीपा चौधरी, मिठास भरिएको हीरा राई, साहसी शान्ति फागो, चितुवा गतिमा कुद्न सक्ने भावना मिश्र, लासाङ लामा, सलिना तामाङ आदि बीचको गहिरो मित्रता फुटबलको पवित्र माध्यमबाट जन्मिएको थियो । उनीहरूका सपनाले भरिएका आँखामा एक अदम्य चमक थियो – एक दिन आफ्नो नगरको गौरवशाली प्रतिनिधित्व गर्दै राष्ट्रिय टिममा खेल्ने सुनहरा सपना ।
सुनहरा दिनहरूको सम्झना
आजभन्दा २ वर्षअघि झापा शिवसताक्षीका जोशिला युवतीहरू प्रायः दुधे रङ्गशाला, झिलझिलेको गणेशमान सिंह अध्ययन प्रतिष्ठानको खेलमैदान, माइधारको केएनके ग्राउन्ड लगायतका खेलमैदानहरूमा आफ्नो जवानी र जोशको सम्पूर्ण ऊर्जा खर्च गर्थे । कारण थियो– उनीहरूको फुटबलप्रतिको अथाह माया, भविष्यको सुनहरा सपना र खेलकुदप्रतिको अमर समर्पण ।
दुई वर्षअघि नगरमा महिला फुटबलको स्वर्गीय वातावरण थियो । नगरमा तिनीहरूको जादुगरी खेलशैली र असाधारण दक्षताले सबैको मन मोहित पारेको थियो । दर्शकहरूको आँखामा गर्वको चमक र तालीको गर्जनाले मैदान नै थरथर काँप्थ्यो ।
शिवसताक्षी दुधेमा रहेको राष्ट्रिय रमणीय आदर्श माध्यमिक विद्यालयमा अध्ययनरत उनीहरूले जिल्लास्तरीय कोकाकोला कप जित्दा मैदानभरि उत्साहका गर्जनाहरू गुञ्जाएका थिए । रोमाञ्चक फाइनल जित्दा मैदानमा उपस्थित साथीहरूका आँखामा खुशीका आँसु देखिएका थिए । त्यो अविस्मरणीय क्षण उनीहरूका लागि मात्र नभएर नगरका लागि फुटबल खेल्ने सम्पूर्ण योद्धा युवतीका लागि गौरवको स्वर्णिम पल थियो ।
त्यसपछि आएको नगर स्तरीय रनिङ शिल्ड प्रतियोगितामा उनीहरूको अपराजित टिमले लगातार तीन वर्ष उपाधि नै कब्जामा राख्यो । सलिना तामाङको कुशल नेतृत्वमा खेलेको यो विजयी टिम केवल स्थानीय स्तरमा मात्र सीमित रहेन, जिल्ला स्तरमा समेत गर्वका साथ चर्चामा आयो ।
तर कटु सत्य यो हो कि पहिले नगरमा अनगिन्ती प्रतिभाशाली महिला फुटबलरहरू थिए, तर विभिन्न दुर्भाग्यपूर्ण कारणहरूले गर्दा उनीहरूले आफ्नो “स्वप्निल करियर“ लाई अगाडि बढाउन सकेनन् । आज ती खेलाडीहरूको पीडादायी कथा सुन्दा मन टुक्रा–टुक्रा हुन्छ – कसरी असाधारण प्रतिभा बोकेका उनीहरू फुटबलको पवित्र मैदानबाट बिदा भएर गए ?
गुमाएका सपनाहरूको त्रासद कथा
तर आज ती सुनहरा सपनाका योद्धाहरू कहाँ छन् ? उनीहरूले किन आफ्नो करियरलाई निरन्तरता दिन सकेनन् ? यो हाम्रो नगरकै शर्मनाक विडम्बना हो ।
गणिताले एसइई सकेपछि परिवारको कारण फुटबल त्याग्नुपर्यो । “फुटबलले जिन्दगी चल्छ? कतिबेला त्यो बल लात्दै बस्छस् ?” जस्ता कठोर वचनले उनको कोमल हृदयमा छुराभन्दा गहिरो, असहनीय घाउ पारेको थियो । आफन्तको घरको बसाइँ अनि पहाडको घरबाट आमाबुवाको पढाइमा दिनुपर्ने जोड सम्झँदै उनले आफ्नो सपनाको समाधि खनिन् । अब आफ्नै घरतिर लाग्छु भन्दै कुम्लोकुटुरो कसिन् र डरलाग्दो उकालो चढिन् सोलुखुम्बुतिर – मन भारी बोकेर ।
सुजाताका बुबाको अत्तोपत्तो छैन । घरकी जेठी छोरी त्यहीमाथि आर्थिक अभाव । जे–जसरी आमाले कक्षा १२ पढाइन् । उनको व्यथित मनमा एक मात्र विचार थियो, “खेलले पेट भर्दैन, केही काम गर्नुपर्छ ।” त्यो दुखद रात सुजाताले आफ्नो प्रिय फुटबल जुत्ता कोठाको अँधेरो कुनामा राखेर लागिन् मध्यपूर्व एसियामा आफ्नो, आमा र सानी बहिनीको उज्ज्वल भविष्य निर्माण गर्न – आँखामा आँसु बोकेर ।
त्यस्तै भावना मिश्रको कथा भिन्न छ उसको सपना थियो–राष्ट्रिय खेलाडी बन्ने । पसिना बगाएर मैदानमा दौडिने, देशका लागि गोल गर्ने । तर महिला फुटबलमा सम्भावनाभन्दा पीडा धेरै भेटिन् । न सम्मान, न सुविधा ।
अन्ततः उनले बल छोडिन्, वर्दी समातिन् । आज उनी नेपाल प्रहरीमा छिन् । खेलको सपना अधुरो भए पनि देश सेवा गर्ने बाटो उनले पाएकी छन् । हुन त मैदान छुट्यो, तर उनको मनमा अझै फुटबलको आवाज गुञ्जिरहन्छ । सपना बद्लियो, तर देशप्रेम कहिल्यै घटेन ।
पीडादायी वास्तविकता
यी तीन त केवल प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् । फुटबलमा नाम कमाउन र सफल करियर निर्माण गर्न चाहने उनीहरूमध्ये अधिकांशका सुनहरा सपनाहरू आर्थिक अभावको निर्दयी थिचोमिचोमा चकनाचूर भए । उनीहरूले आफ्नै खल्तीको कमाइबाट जुत्ता किन्नुपर्थ्यो, आफ्नै कडा मेहनतको पैसाले बस भाडा तिरेर अभ्यासमा जानुपर्थ्यो । यतिसम्म कि खेल सकेर घर फर्कंदा गाडी नपाएपछि मध्यरातसम्म हिँडेर घर पुग्नुपर्ने वाध्यता थियो । अनि घरमा अभिभावकको गालीको निर्दयी वर्षा झेल्नुपर्थ्यो ।
नगरभरिमा महिला फुटबलका लागि एक रुपैयाँको छात्रवृत्ति थिएन, कसैले साथ दिने थिएन । महिला फुटबलको कुनै पेशेवर लिग नै अस्तित्वमा थिएन, त्यसैले उनीहरूको असाधारण सीपभन्दा दैनिक “दाल–भात” को चिन्ता बढी बलियो भयो ।
समाजको निर्लज्ज बेवास्ता र घरको निर्दयी दबाब – “बुढी भइसकिस्, अझै बल लात्दै बस्छेस् ?” भन्ने खालका विषाक्त कुराहरूले उनीहरूको सपनाको मन्दिर भत्काइदियो । घरकाले “अब यो व्यर्थको खेल छोडेर केही उत्पादक काम गर् । यसले के दिन्छ?” सम्म भन्न थाले । समाजले उनीहरूलाई ‘समय बर्बाद गर्ने’ भन्दै लज्जित बनायो ।
लगातार हारको पीडा झेल्दै र भविष्यको कुनै ठोस आशा नदेखिँदा धेरै खेलाडीहरूमा घोर निराशा फैलियो । मनमा असहनीय तनाव थुप्रियो, तर कसैले सुन्ने थिएन । आफ्नो गहिरो दुःख बाँड्ने कुनै सुरक्षित ठाउँ नै भेटिएन ।
गुणस्तरीय तालिमको अपराधजनक अभावमा ती प्रतिभाशाली खेलाडीहरूले योग्य प्रशिक्षक पाएनन् । स्थानीय स्तरमा जे कोचिङ थियो, त्यो राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका लागि पूर्णतया अपर्याप्त थियो । उनीहरूको दुर्लभ प्रतिभा त थियो, तर त्यसलाई निखार्ने कुशल हात थिएन ।
प्रतियोगिताको अकाल
सबैभन्दा दुखद कुरा यो थियो कि वर्षभरिमा एक–दुई पटक मात्र खेल्ने दयनीय अवसर पाइन्थ्यो । बाँकी समय घरमा बसेर सपना मात्र देख्नुपर्थ्यो । यसरी अमूल्य सपना बोकेका उनीहरूको कथा अधुरै रह्यो ।
समाजले नदेखेको, परिवारले नबुझेको र स्थानीय सरकारले उपेक्षा गरेको यो पीडादायी सत्य आज पनि निर्ममताका साथ जारी छ ।
सम्झनाको मन्दिर
आज पनि त्यो कोकाकोला कप जित्दाको स्वर्गीय क्षण सम्झँदा हृदय छियाछिया हुन्छ । शान्तिको त्यो जादुगरी गोल, हीराको त्यो कलाकारी भरिएको पास, दीपाको त्यो चमत्कारी सेभ – हरेक पल आँखामा जीवन्त रूपमा नाचिरहन्छ । मैदान नै उचालिने गरी साथीहरूले गरेका उत्साहजनक हौसला र जोशका गर्जनाहरू, दर्शकहरूको आकाश छुने उत्साह, आफ्नो परिवारका सदस्यहरूको गर्वले भरिएको तेजिलो मुहार – सबै कुरा मन्दिरमा पूजिएको देवतालाई झैं स्पष्ट छ ।
तर आज ती सबै मधुर सम्झनाहरू हृदयविदारक व्यथाको कारण बनेका छन् । जब शान्तिले आफ्नो पुरानो फुटबल जुत्ता देख्छिन्, उनको मन सिसाजस्तै भारी हुन्छ । सुजाताले जब टिभीमा फुटबल हेर्छिन्, आँखामा पीडाका आँसु बग्छ । हीराले आफ्ना साना भाइबहिनीहरूलाई फुटबल खेलेको देख्दा मन्दिरमा घण्टी बजेजस्तै हृदयमा करुणाको पीडा गुञ्जन्छ ।
गुमाएको सम्पत्ति
नगरमा गत केही वर्षमा कम्तिमा १५ जति असाधारण प्रतिभावान महिला फुटबलर थिए । तिनीहरूले उचित वातावरण र सहयोग पाएको भए आज हाम्रो नगरको नाम राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा गौरवका साथ चम्काउँदै हुन्थे । तर आज ती अमूल्य रत्नहरूको दुर्लभ प्रतिभा अन्य सामान्य क्षेत्रमा बर्बाद भएको छ ।
यो केवल व्यक्तिगत हानि मात्र नभएर सम्पूर्ण नगरको लागि अपूरणीय क्षति हो । हामीले एक पुस्ताका योद्धाहरूलाई गुमायौं र आजको नयाँ युवाहरूका लागि प्रेरणादायी आदर्श उदाहरण बनाउन सकेनौं ।
कोचको अनुभव र भनाइ
महिला फुटबलको विकासमा अथक प्रयास गरेका कोच भाग्य फागोको अनुभव अनुसार, “हाम्रो नगरमा असाधारण प्रतिभाशाली महिला खेलाडीहरू थिए । उनीहरूको खेल कौशलता र समर्पण देखेर मन छुन्थ्यो । तर आर्थिक अभाव र सामाजिक सोचाइले उनीहरूका सपनाहरूलाई कुल्चियो । यो हाम्रो नगरको सबैभन्दा ठूलो हानि हो ।“
भाग्य फागोले थप भन्छन्, “उनीहरूमा राष्ट्रिय टिममा पुग्ने क्षमता थियो । सही मार्गदर्शन र सहयोग पाएको भए आज हाम्रो नगरको नाम देशभरि चम्कंदै हुन्थ्यो । तर दुर्भाग्यवश त्यो सम्भव भएन ।”
कोच भाग्य फागोको अथक सक्रियता तथा शिवसताक्षी नगरपालिकाको सहयोगमा करिब २ दर्जन महिला खेलाडीहरूको असाधारण खुबीलाई पहिचान गरी निरन्तर खेलकुदका रोमाञ्चक प्रतियोगिताहरूमा समावेश गराएका थिए । तर व्यवस्थापनको दुर्भाग्यपूर्ण कमीले ती सबै सुनहरा प्रयासहरू बिस्तारै धमिलिए ।
आशाको किरण
नगरमा महिला फुटबल खेलाडीहरूको अभाव छैन । अभाव छ सही नीति, उचित वातावरण र दीर्घकालीन दूरदर्शी सोचको । हामीले गुमाएका ती खेलाडीहरूको पीडादायी कथाबाट सिक्नुपर्छ । उनीहरूको संघर्ष व्यर्थ नजाओस् भनेर आजका युवा खेलाडीहरूका लागि सुरक्षित र प्रेरणादायी वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ ।
नगरपालिका खेलकुद समितिले केवल ज्याकेट र टिसर्ट मात्र बाँडेर खेलकुदमा क्रान्तिकारी विकास हुँदैन । महिला फुटबलको समग्र विकासका लागि आवश्यक छ संस्थागत सहयोग, पर्याप्त आर्थिक लगानी र सामाजिक सम्मान तथा मान्यता । केवल यसैले हामी अर्को पुस्ताका खेलाडीहरूको अमूल्य प्रतिभा बर्बाद हुनबाट रोक्न सक्छौं ।
व्यापक सम्मानको आवश्यकता
यो कथा केवल फुटबलको मात्र होइन, नगरको गौरवशाली प्रतिनिधित्व गर्दै यस क्षेत्रका महिला खेलाडीहरूले भलिबल, क्रिकेट, हक्की, एथलेटिक्स मार्फत आफ्नो उत्कृष्ट खेल प्रदर्शनका माध्यमबाट जिल्ला, प्रदेशसम्म नगरलाई चिनाएका छन् । ती सबै खेलाडीहरूलाई खोजी गरी कुनै भव्य कार्यक्रममार्फत एक गौरवमय सम्मान गरे केही मात्रामा उनीहरूमा खुशीको वहार थपिने थियो । समाज र परिवारको तिखो वचन त्यही सम्मानपत्रमा भुलिने थियो भने उनीहरूका सन्तानहरूमा आमाले गरेको खेलकुदको देन गर्वका साथ सम्झँदै त्यही पवित्र बाटोमा हिंड्न उत्प्रेरित हुने थिए ।
नगर खेलकुद विकास समितिले पनि कुनै कार्यक्रम गर्दा “एक गाग्रो पानी अटाएको ठाउँमा एकमुठी पानी त्यसै अटाउँछ” भन्ने सकारात्मक र दूरदर्शी सोच राखेर यस्तो महत्वपूर्ण कार्यक्रम गरे अझ फलप्रद हुने थियो ।
आशाको सन्देश
अझ पनि ढिलो भएको भने छैन । हाम्रो प्रिय नगरमा नयाँ प्रतिभाहरू छन् । तिनीहरूले अघिल्लो पुस्ताका खेलाडीहरूको दुर्भाग्यपूर्ण भाग्य नभोगून् भनेर सबैले एकजुट भएर काम गर्नुपर्छ । उनीहरूका पीडादायी आँसुहरू व्यर्थ नजाओस् ।
हामी सबैले मिलेर एक नयाँ शुरुआत गर्न सक्छौं – जहाँ प्रतिभाको सम्मान हुन्छ, सपनाहरूलाई पखेटा दिइन्छ र युवाहरूको उज्ज्वल भविष्य निर्माण गरिन्छ । यो हाम्रो नैतिक दायित्व हो ।
यो लेख शिवसताक्षी नगरपालिकाका सम्पूर्ण पूर्व महिला खेलाडीहरूको सम्मानमा समर्पित छ। उनीहरूका सपनाहरू कहिल्यै मर्दैनन् ।
