मैले सानो उमेरदेखि नै सुन्ने गरेको इलामको साखेजुङबाट उदाएको एउटा नामुद परिवारको कथा सामाजिक, आर्थिक, शैक्षिक, राजनैतिक र विविध आयाममा इलाम जिल्लालाई नेतृत्व गर्दै आएका अग्रज व्यक्तित्वहरू खम्बासिंह बस्नेत, रत्नबहादुर बस्नेत र टुङ्गबहादुर बस्नेत हुनुहुन्थ्यो। समय र परिस्थितिको बदलिँदो क्रम अनि सेवा सुविधाका हिसाबकिताबले मानिस एक ठाउँबाट अर्को ठाउँ सर्ने क्रममा बस्नेत परिवार पनि आजभोलि बिर्तामोडको वडा नम्बर १ लाई कर्मथलो बनाएर बसिरहनुभएको देखिन्छ।
झापा बिर्तामोडको बसाइँमा पनि यो परिवारको सक्रियता सामाजिक काममा उत्तिकै क्रियाशीलता र नेतृत्वदायी भूमिका यथावत रहेको मान्न सकिन्छ। म इलाममा नै जन्मिएको हुर्किएको भएकोले पनि उहाँहरूलाई अलिकति नजिकबाट बुझ्दछु।
यही सन्दर्भमा बिर्तामोड नगरपालिका वडा नं. १ जगतबस्तीमा अवस्थित रत्न सावित्री–उत्सव बस्नेत स्मृति प्रतिष्ठानको भवनमा २०८२ जेष्ठ १५ गते एउटा भव्य कार्यक्रम सम्पन्न भयो। संविधान सभा सदस्य माननीय पूर्व सांसद सुधीरकुमार सिवाकोटीको सभापतित्वमा सम्पन्न कार्यक्रमको प्रमुख अतिथि विशिष्ट विद्वान् इलाम क्याम्पसका पूर्व प्रमुख प्राध्यापक युद्धप्रसाद वैद्य हुनुहुन्थ्यो। विशिष्ट अतिथि बिर्तामोड नगरपालिका उपप्रमुख नगेन्द्रप्रसाद सङ्ग्रौला लगायत झापाली अग्रज साहित्यकारहरू, लब्धप्रतिष्ठित समाजसेवीहरू, उद्योगपतिहरू, ब्यापारी, सञ्चारकर्मी, ब्रह्मकुमारी राजयोगका भक्तजनहरू र बस्नेत परिवारका आफन्तजनहरू समेतको बाक्लो उपस्थिति रहेको थियो।
कार्यक्रमको आयोजना सोही बस्नेत परिवारका काइँला बा रत्नबहादुर बस्नेतका माहिँला छोरा डा. रेशबहादुर बस्नेत र बुहारी डा. सन्ध्या बस्नेतले स्थापना गर्नुभएको संस्था रत्न सावित्री–उत्सव बस्नेत स्मृति प्रतिष्ठानको रहेको थियो। यसै कार्यक्रममा सहभागी भएको नाताले उपहार स्वरूप दुईवटा पुस्तक प्राप्त भए, एउटा “निर्जीव पानामा सजीव स्मृति” ( बुबा रत्नबहादुर बस्नेतको जीवनी उहाँलाई नजिकैबाट जान्ने विशिष्ट लेखकहरूको लेख समेटिएको पुस्तक ) र अर्को “क्यापिटल हिल वासिङ्टनदेखि एटोमिक बमडोम हिरोशिमासम्म” हुन् । यी दुई पुस्तकमध्ये दोस्रो पुस्तक जो नियात्रासँग सम्बन्धित छ, यसले भने पढ्नको लागि उत्साह जगायो र पढियो पनि आखिर पढिसकेपछि त्यतिकै किन छोड्ने भनेर यस पुस्तकभित्र पाइएका आफ्ना अनुभवहरू राख्न मन लागेर सानो प्रतिक्रियात्मक लेख यहाँ प्रस्तुत गर्ने जनर्को गर्दछु।
क्यापिटल हिल वासिङ्टन र एटोमिक बमडोम हिरोसिमा लेखिएको सुन्दर भाग पछाडि पृष्ठभूमिमा पारेर आफ्नो जोडीको तस्वीर आवरण पृष्ठ राखिएको पुस्तकमा पछाडिपट्टी डा. सन्ध्या बस्नेत र डा. रेशबहादुर बस्नेतको परिचय राखिएको छ। सिधै विषयवस्तुमा प्रवेश गरेको पुस्तकको सुरुदेखि २७८ पृष्ठसम्म २८ वटा शीर्षक राखेर यात्रा विवरणका कथा छन् भने २८१ देखि ३२० सम्म यात्रामा खिचिएका विभिन्न सुन्दर ठाउँहरूसँग आफ्ना तस्वीरहरू राखिएको छ। ३२१ देखि ३४४ पृष्ठ सम्म परिशिष्ट शीर्षक दिएर पाँचवटा भिन्न–भिन्न देशमा फरक फरक समयका कार्यशाला गोष्ठीमा प्रस्तुत गरिएका कार्यपत्रहरू राखिएको छ। डा. द्वयले संयुक्त रूपमा यात्रा गरेका २८ मुलुक र डा. रेशबहादुर बस्नेत एक्लै पुगेका ४ मुलुक गरी जम्मा ३२ वटा मुलुकहरूको आफ्नो यात्रा स्मृतिलाई यस पुस्तकमा समावेश गरिएको छ, यस्तो छ उहाँको यात्रा संस्मरणमाथि मेरो देखाइ।
लेखकको सबैभन्दा पहिलो वैदेशिक यात्रा बैंकक, हङकङ हुँदै चाइनाको थियो ।एसिया प्यासिफिक क्षेत्रको गोष्ठीमा भाग लिन बेइजिङ जानुभएको थियो।
पहिलो गाँसमा ढुङ्गो भनेजस्तो प्लेनको यात्रामा पहिलो पटकमै हङकङ पुग्दा प्लेन लेन्डिङ भएर पनि सफल हुन नसकेपछि अनियन्त्रित ढङ्गले निकैबेर आकाशमा भौतारिनु परेको सबै यात्रुहरू अतालिएका आफू पनि बिरामी भएकोले प्लेनभित्रै होस गुमाउनु परेको कथा मर्मस्पर्शी छ भाग्यवश प्लेन पुनः ल्याण्ड भयो र यात्रा सफल भयो। अनि फेरि उहाँको यात्रामा भने यस्तो कहिल्यै भएन। यसरी उहाँका वैदेशिक यात्राहरू वि. सं. २०४६ सालबाट सुरु भएका थिए। बेइजिङमा आयोजित कार्यशाला गोष्ठीमा आफ्नो कार्यपत्र प्रस्तुत गर्दै कार्यक्रम सम्पन्न भएपश्चात् उहाँले चाइनाको ग्रेटवाल, फरविडन सिटी र त्यस क्षेत्र भित्रका शताब्दीऔँ पुराना दरबारहरू यताउताका शहर क्षेत्र र माओत्सेतुङको शवलाई सिसाबन्द गरिएर राखिएको ठाउँ घुमेको कुरालाई उद्धृत गर्नुभएको छ। यसैक्रममा उहाँको गोजीमा भएको पर्स एउटा चाइनिज युवकबाट लुटिएको र आफ्नो सहयोगी एकजना युवाले चोरलाई लखेटी लखेटी सामान फिर्ता ल्याइदिएर अभर पर्नबाट जोगिएको कथा उल्लेख गर्नुभएको छ।
हिमालयन अर्थोडक्स टि एसोसिएसनको सदस्यको नाताले २०६१ सालमा उहाँको यात्रा श्रीलङ्काको राजधानी कोलम्बोमा भएको थियो। चिया क्षेत्रका प्राविधिकलाई तालिमको व्यवस्था सम्बन्धी छलफल वा विचार गोष्ठीमा उहाँको सहभागिता थियो। यसै क्रममा श्रीलङ्कासँग चियाको इतिहास हेर्ने बुझ्ने र अवलोकन गर्ने अवसर मिलेको थियो त्यो देशका विभिन्न ठाउँमा भएका चिया बगानहरूको निरीक्षण गर्दै अन्य शहरहरू राजधानी कोलम्बोमा रहेका विश्वविद्यालय, चिडियाखाना र यस्तै धेरै क्षेत्रहरू घुम्दै सुनामीको चपेटामा परेका ठाउँहरूको समेत अवलोकन गर्न भ्याउनुभएको कुरा लेखमा विस्तृत रूपमा समेट्नु भएको छ। वि. सं. २०६८ साउनमा एफ्रोएसियाली जनएकता सङ्गठन नेपाल शाखाको तर्फबाट तीन सदस्यीय प्रतिनिधिमण्डलका उहाँहरू हिरोसिमा नागासाकीमा आयोजित अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा कार्यपत्र पेश गर्न जानुभएको थियो। उक्त सम्मेलनमा ६६ वर्ष अधि भएको बम आक्रमणमा पर्नेहरू करिब ७० वर्ष माथिका महिला पुरुषहरूको समेत सहभागिता थियो र उहाँहरू त्यो घटनाको प्रत्यक्षदर्शी भएर भनेका मर्मस्पर्शी कुराहरू पुस्तकमा सविस्तार उल्लेख गरिएको छ।
यस कार्यक्रमबाट विश्वमा यो खालका बम आक्रमण पुनः नदोहोर्याउन विश्व समुदायलाई अनुरोध गर्दै हस्ताक्षर सङ्कलन समेत गरेर संयुक्त राष्ट्रसङ्घमा बुझाइएको कुरा उल्लिखित छ। कार्यक्रम स्थल नजिकै रहेको म्युजियमभित्र नेपाल र बुद्धको फोटो नागासाकीका मेयरलाई नेपालका राष्ट्रपति रामवरण यादवले दिएको उपहार सजाएर राखेको देख्दा लेखकले आफ्नो छाती गौरवले फुलेको महशुस गर्नुभएको छ। त्यहाँ कार्यक्रममा नेपाली गीत समेत गाउने अवसर मिलेको र सिमसिमे पानीमा ज्यानले बेइमान गर्छ कि जिन्दगानीमा भन्ने गीत गाएर हल नै गुञ्जयमान बनाएको जानकारी गराउनु भएको छ। यसको अलावा जापानको राजधानी टोकियोको सबैतिर मसिनो गरेर घुमेको सम्पूर्ण विवरण प्रस्तुत गर्नुभएको छ। अब उहाँहरूको यात्रा कोरियातिर जापानबाट दुई घण्टाको उडानमा कोरियाको सोउल इनचिओन विमानस्थल उत्रिएर समुद्रमाथि बनाइएको दस कि.मि. लामो पुल तरेको अनुभव साध्नु भएको छ ।
कोरिया बसाइँमा इन्हा विश्वविद्यालयमा कार्यपत्र प्रस्तुत, हानवा बिल्डिङबाट सोउल शहरको रमिता, वार मेमोरियल अफ कोरिया म्युजियम, शहरभित्रका कुरा, कोरिया विभाजनका गाथा, अनि पार्क चुङ हि राष्ट्रपिता जस्ता शीर्षक राखिएर लेखिएको कुरा र कोरियाले विकासमा मारेको फड्कोलाई समग्रमा जानेर मजा लिन भने पुस्तकभित्र पस्नैपर्ने हुन्छ।
लेखकले बैंककमा बरालिँदा शीर्षक राखेर साँच्चै मजाले थाइल्यान्डलाई लेखमा उतार्नुभएको छ। पतैयाका ती अनेक रूप, इमराल्डको बुद्ध मन्दिर, वाट फो मन्दिर, बुद्धका कुरा, नाना बजार, बायोके स्काइ टावर, राजदूतावासबाट बिदाइ जस्ता उपशीर्षकमा उहाँले आफूले देखेभोगेका विचार व्यक्त गर्नुभएको छ। यसैबिच नेपाल आइपुगेपछि विमानस्थलमै उहाँमा एउटा पीडा उत्पन्न भएको कुरा राख्नुभएको छ, त्यो के भने विदेशतिर रहेका विमानस्थलको सुविधा त्यहाँका कर्मचारीको व्यबहार र हाउभाउ अनि नेपालको त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा रहेका कर्मचारीको चरित्र र हाउभाउ देखेर दिक्क मान्दै नेपाल कहिले सुध्रिएला भन्ने दुःख व्यक्त गर्नुभएको छ।
२०७१ साल साउनमा उहाँ अमेरिकाको भ्रमणमा जानुभयो । अमेरिकाको वासिङ्टन डिसिमा ह्वाइटहाउस,क्यापिटल हिल राष्ट्रपति भवन, वासिङ्टन मोनुमेन्ट लिङ्कन मेनोरियल, नेसनल मल, एयर एन्ड स्पेस म्युजियम त्यहाँका विशेष ठाउँको उल्लेख्य विवरण राख्नुभएको छ। त्यसबाहेक आवास क्षेत्रमा मृगस्थली, आश्चर्यचकित पार्ने लुरे गुफा, ओसन सिटी,वासिङटन मेरिल्यान्ड हुँदै न्युयोर्क शहर, ज्याक्सन हाइट, लङ आइल्यान्ड, मिनिसोटा, ओक्लाहोमा र टेक्सासमा उहाँहरूको भ्रमणमा भेटिएका सम्पूर्ण कुराहरूको चर्चा गर्नुभएको छ। त्यसमध्ये यस भ्रमणको मुख्य उद्देश्य, २०६१ साल पुषमा साउथवेस्ट अमेरिकाको मिनिसोटा स्टेट युनिभर्सिटीमा पढ्दै गरेका कान्छा छोरा उत्सव बस्नेतको गाडी दुर्घटनामा परि मृत्यु भएकोले तत्काल जान नसकिएतापनि यो बखत गएको बेला सम्बन्धित युनिभर्सिटी पुगेर त्यो घटनाको अवधिमा सहयोग गर्ने विद्यालय परिवारजन आफन्तजन र शुभेच्छुकहरूसँग भेटेर माया साट्ने काम भएको थियो।
रमणीय क्यानाडा पुगेपछि उहाँको लेखमा उतारिएका ठाउँ नाएग्रा फल्स, ओन्टारियो लेक र थाउजन्ड आइल्यान्ड, टोरोन्टो शहर अर्को गन्तव्य शीर्षक राखेर त्यहाँ पाइएको मजालाई मनचिन्ते उतार्नु भएको छ। बेलायत भ्रमणको साङोपाङ्गोमा रिचमोन्ड टाउन, बकिङ्घम दरबार, प्यालेस अफ वेस्ट मिनिस्टर, लन्डन आइ, विनजर दरबार, ऐतिहासिक क्यामब्रिज, लगायतका ठाउँमा पुगेपछिका अनुभवलाई मसिनो ढङ्गबाट केलाउनु भएको छ। पेरिसको रमझम भनेर पेरिस पुगेपछि आइफल टावर वरिपरि, मेरी क्युरी रेडियम आविष्कारक, अनि फेरि पेरिस, जस्ता विषय राखेर मन लोभिने गरिका कुराहरू पस्किनु भएको छ।
अठोट र मेहनतले मात्रै देश बन्नेरहेछ भन्ने उदाहरणसहित लेखकले सुन्दर र शान्त विश्वको धनी राष्ट्र स्विट्जरलान्डलाई नियालेपछि त्यहाँका स्थानहरू माथि यसरी लेख्नुभएको छ। ऐतिहासिक बसेल शहर, जुरिक शहर, सुन्दर स्विट्जरल्यान्डको प्राकृतिक छटा, फेरि स्विट्जरल्यान्ड, टिटिलिस हिमशिखर, लगायत यो देश कसरी बन्यो भन्ने कुरामा आफूले पाएसम्मका प्रमाणको व्याख्या समेत गरेर कथामा पाठकलाई तान्नु भएको छ। उहाँले हाम्रो देश नेपाल र यहाँ भएका प्राकृतिक सौन्दर्यसँग दाँजोमा राखेर हाम्रो देशमा पनि सही ढङ्गले काम गर्न सके स्विट्जरल्यान्ड जस्तै चाँडै विकसित बन्न सक्ने धारणा राख्नुभएको छ।
विकास र विकृतिको सङ्गमस्थल फ्र्याङ्कफर्ट यो जर्मनीको एक शहर हो जर्मनीमा कानुनतः यौनजन्य व्यवसाय गर्न पाइने भएकोले जताततै खुलेआम यौनकर्मीहरू भेटिने कुरामा लेखकले यतिको विकसित देशमा यी खाले विकृतिजन्य काम नगरेको भए पनि हुने थियो भन्ने आशय व्यक्त गर्नुभएको छ। आम्सटरड्यामको सेरोफेरोमा, हेग डि फ्याक्टो राजधानी, मनका धनी ती बैँसालु जस्ता शीर्षकमा हल्यान्डको रमाइलो र त्यहाँ भेटिएका कुराहरू केलाउनु भएको छ। ब्रसेल्सका ती विस्मृत अनुहारहरूको कथामा बेल्जियम समेटिएको छ यो पनि युरोपेली देश नै हो यसमा ब्रसेल्सको आकर्षण, राजदरबारको कलात्मक सज्जा, चामत्कारिक संरचना एटोमियम टावर पर्दछन् यी ठाउँको अनुभव साध्न पुस्तकभित्र पस्नुपर्ने हुन्छ।
प्राचीन र आधुनिक सभ्यताको समिश्रण इजिप्ट पुगेपछि भएको जनएकता सङ्गठनको अन्तर्राष्ट्रिय बैठक तथा अफ्रोएशियाली जनएकता सङ्गठनको गोष्ठीमा भाग लिएर लेखकले घुमेका ठाउँहरू विश्वकै लामो नदी नायल, प्राचीन सम्पदा पिरामिड, अलेक्जेन्ड्रिया शहर, त्यस क्षेत्रमा देखिने साँझको रमणीय पल, मरुभूमिमा रङ्गिन क्रिस्टल र खेतीपाती, त्यो थुम्को जस्ता विषयहरूमाथि सविस्तार वर्णन गर्नुभएको छ। इन्डोनेसियामा हामी पाँच भनेर ऐतिहासिक बानडुङ सम्मेलनमा भाग लिएको र सम्मेलन समाप्त भएपछि पुगेको ठाउँ बाली ल्यान्ड अफ गड्समा देखिएका टापु, जङ्गल, बोटबिरुवा, खेतीपाती र जनावर लगायत विभिन्न खालका खेलहरूको कुरा समेट्नु भएको छ।
विकासले सिङ्गारेको सिङ्गापुर भन्दै त्यहाँ पुगेपछि सिङ्गापुर फ्लायरमा मजा, सेन्टोसा टापुमा रमाइलो, जलचरको अद्भूत खेल, सेन्टोसा टापुमा नाटक, सिङ्गापुरको फट्को, आदि शीर्षकमा सिङ्गापुरको नालीबेली उतार्नु भएको छ। सम्झनामा क्वालालम्पुरभित्र बादलसँग लुकामारी, बाटु गुफाभित्र इन्द्रेणी, जुम्ल्याहा टावरको स्वाद, त्यो गहिरो खोपको कथा, आदि विषयमाथि उल्लेख्य प्रकाश पार्नु भएको छ। मोरोक्कोमा हामी छ भाइ भनेर एप्सो नेपालका सदस्य टोली सम्मेलनमा गएको कुरालाई विषय बनाएर हसन टावरको गुह्य, रणनीतिक क्षेत्रमा भव्य राजदरबार, एटलान्टिक किनारको मजा लिदै घुमेको कुरा सविस्तार लेख्नु भएको छ। बार्सेलोनामा एनआरएनको अगुवाइ शीर्षक राखेर स्पेन घुमेको प्रसङ्ग केलाउनु भएको छ। यहाँबाट विश्वकै अग्लो साग्रादा फेमिलिया चर्च, अमेरिका देखाउँदै कोलम्बस र आकर्षक टिबिडाबोलाई उल्लेख गर्नुभएको छ। इटालीको वैभव मिलान भित्र इटालीमा पाइएका ती अमूल्य सम्पदाहरू, मिलानको महल, द लास्ट सपर, महङ्गी मोनालिसा, आधुनिक शिक्षाको जननी आदि समेटिएको महत्वपूर्ण कुरालाई उजागर गर्नुभएको छ।
दुबई र अबुधाबीको चकाचौँधमा इतिहासको पानामा दुबई, अनि अबुधाबी तर्फ र समुद्री क्रुजमा रमाइलो भनेर त्यहाँको रमाइलोलाई साध्नु भएको छ। फिनल्यान्ड विश्वकै खुसी देश भनेर यस यात्रा भित्र स्विडेन, डेनमार्क, नर्वे, फिनल्यान्ड र स्टोनिया घुमेको कुरा उल्लेख गर्दै सि. आइ. एफ. बारे केही कुरा, नास्ता काठमाडौँमा डिनर हेलसिन्कीमा, अनि साउनाबाथमा, संस्थाको कार्यक्रम, युवा यौन र नसा, जेष्ठ नागरिक क्लबमा मजा, सांसदहरूसँग अन्तरक्रिया, पुरानो राजधानी तुर्कु एक पर्यटकीय स्थल, सेउरासारी टापुमा सङ्ग्रहालय, निर्वस्त्र विचरण, दोस्रो विश्वयुद्ध ताकाको राष्ट्रपति निवास, तामिसारीमा स्थलगत कार्य, तामिसारी अस्पतालमा सामाजिक कार्यकर्ता, मानसिक रोग अस्पतालमा सामाजिक कार्यकर्ता, असक्षम बालबालिकाका लागि सरकार, कर्जामा प्राविधिक शिक्षालय, तामिसारीको गाउँमा मध्यमवर्गीय परिवार, हान्को नगरमा अन्तरक्रिया, लेपनरान्टामा रमाइलो, डाइकोनिया युनिभर्सिटी अफ एपलाइड साइन्सेसमा अन्तरक्रिया, मल्टी कल्चर ओमन्स एसोसिएसनमा अन्तरक्रिया, सोसियल एन्ड क्राइसिस इमर्जेन्सी कार्यालयमा भेटघाट, सुमेनलिना टापुमा पिकनिक, आफन्तसँग भेटघाट र नौला कुरा, संस्थाका अध्यक्षसँग बिदाइ डिनर र बिदाइ समारोह यी सबै विषयमाथि प्रकाश पारेर युरोपेली यात्रालाई अत्यन्तै आकर्षक बनाउनु भएको छ।
इस्टोनियामा एक दिनको कथा यस देशको राजधानी टालिनको हो, टालिनबाट हेलसिन्की फर्किँदाको मजा भनेर लेखिएको त्यहाँभित्रको सुन्दरता। स्टकहोम शहर नियाल्दा भन्ने विषय भित्र इस्तानुबुल लगायत त्यस देशका विभिन्न ठाउँहरूको भ्रमण। कोपनहेगनको एक झल्को भनेर डेनमार्क नियालेको प्रसङ्ग। मध्यरातमा घाम लाग्ने देश नर्वे यसभित्रको सेरोफेरो सकेर एसिया – युरोपको सङ्गम इस्तानुबुल र यहाँको पर्यटकीय स्थलहरूको यथोचित वर्णन गरेर “बस जीवनको सार नै रहेछ यही, बिलाउनु अघि कतै कहीँ” भन्दै यस पुस्तकलाई बिट मार्नु भएको छ।
मैले अत्यन्त सार संक्षेपले यस पुस्तकमा लेखिएका यात्रा संस्मरणलाई शीर्षकका पनि बुँदाहरूलाई मात्रै यहाँ उठाएँ। सरकारी अथवा संस्थागत प्रतिनिधित्व गर्दै विभिन्न गोष्ठी वा सभा सम्मेलनहरुमा भाग लिनको लागि गरिएका यी भ्रमणहरू वास्तवमा निकै नै अर्थपूर्ण छन्। यस पुस्तकभित्र पसिसकेपछि उहाँ पुग्नुभएका देशको राजनैतिक, ऐतिहासिक, सामाजिक चालचलन, रीतिरिवाज, संस्कार, संस्कृति, धर्म परम्परा, खानपिन, आर्थिक अवस्था , औद्योगिक अवस्था , प्राकृतिक वातावरण, शासन प्रणाली, गाउँबेँसी, शहरबजार, बाटाघाटा, वनजङ्गल, प्राणी जगत, सम्पदा र संरचनाहरू, त्यहाँको भौगोलिक अवस्था, भूवनावट र सामुद्रिक अवस्था, जनसंख्या, पर्यटकीय क्षेत्र, शैक्षिक अवस्था, स्वास्थ्य अवस्था, यातायात, पेशा व्यवसाय, लगायत केही विकृतिजन्य विषय भएमा त्यसलाई पनि छर्लङ्ग पारेर खोज अनुसन्धान सहित मसिनो गरी साँच्चिकै रोचक र आकर्षक बनाएर आफ्नो लेखमा उतार्नु भएको छ। यो पुस्तक पढ्दा पाठक जो कोहीले पनि आफैँ त्यहाँ पुगेको अनुभव गर्न सक्ने गरी कथा बनाउनुलाई लेखकको लेखकीय पूर्ण सफलता मान्न सकिन्छ, त्यसैले यो पुस्तक पठनीय छ।
अन्त्यमा यस्तो सराहनीय कार्यको लागि डा. द्वय रेशबहादुर र सन्ध्या बस्नेतमा साधुवाद व्यक्त गर्दछु, उहाँहरू दुबैमा उत्तरोत्तर प्रगति, सुस्वास्थ्य र दीर्घ जीवनको कामना राख्दै मेरो प्रतिक्रियालाई अन्त्य गर्दछु धन्यवाद ।
