पूर्वी नेपालको शिक्षा क्षेत्रका एक अभिभावक शिक्षासेवी गुरुभक्त न्यौपाने सर हामी माझ रहनु भएन । केही वर्षदेखि अस्वस्थ रहनु भएका आदरणीय गुरुको हिजो साउन ३० गते शुक्रबार बिहान असामयिक निधन भयो । सरको असामयिक निधनले पूर्वी नेपालको शिक्षा तथा सामाजिक क्षेत्र एकाएक अन्धकार भएको महसुस गरिएको छ । शिक्षाको विकास र प्रवर्द्धनमा उहाँको अभाव चीरकालसम्म खड्किरहने यस क्षेत्रका अभिभावकहरुको बुझाई रहेको छ । श्रद्धेय गुरुको असामयिक अवसानप्रति गहिरो दुःख ब्यक्त गर्दै चीर शान्तिको कामना गर्दछु । यस दुःखद् क्षणमा श्रद्धेय गुरुसँगका केही स्मृतिहरु उल्लेख गर्ने अनुमति चाहन्छु ।
विक्रम संवत् २०१७ साल असार २८ गते सोमबारका दिन तेह्रथुम जिल्ला आठराई ५ स्थित छातेढुंगा , टुँडिखेलमा पिता नन्दलाल न्यौपाने र आमा चन्द्रमायाको कोखबाट जन्म भएको थियो सरको ।। मलाई लाग्छ क्याम्पस स्तरीय उच्च शिक्षा उतै सकेर २०३८ साल जेठमा झापा जिल्लाको तत्कालीन अनारमनी गाउँ पंचायत २ हालको स्थानमा बसाइँ आउनु भएको हो । तत्कालीन अवस्थामा वडा फरक भए पनि पंचायत भने अनारमनी नै थियो भन्ने मेरो अनुमान छ । अनुमान किन उल्लेख गरें भने अहिलेको बिर्तामोड नपा ४ मा रहेको ठाउँमा उहाँको खेती थियो । खेतीसँगै घर थियो वा थिएन त्यो मैले स्मरण गर्न सकिनँ वा पछि खेती रहेकै ठाउँमा घर बनाएर बस्नु थाल्नु भयो । यसबारे म अनभिज्ञ नै रहेको उल्लेख गर्दछु । यो समय करिव ०३९–४० सालको कुरा हो । मेरो घर त्यहीँदेखि अलिक पर्तिर उत्तर पूर्व स्यालडाँगीमा थियो । यहीँदेखि बिर्ताबजारस्थित महेन्द्र रत्न मावि जाँदा आउँदाको अनुभव हो यो मेरो ।
हामी हिडेरै स्कुल जान्थ्यौं साथीभाईको हुल बाँधेर । त्यसैबिच अग्लो ज्यान भएका गुरुभक्त सर पनि हिडेरै लिटल फ्लावर्स स्कुलमा टिचिङ गर्न जानु हुन्थ्यो । बाटामा जम्काभेट हुन्थ्यो । हामी डरले तर्किएर हिड्थ्यौ । संवाद हुँदैथ्यो । त्यसैगरी केही वर्ष बिते । हामी पनि ठुलो कक्षामा पुग्दै गयौं । त्यतिकैमा गुरुभक्त सरले लिटल फ्लावर्स स्कुल छोडेर गरामनीस्थित दुर्गा माविमा सरकारी जागिरे भएर अध्यापन शुरु गर्नु भयो । त्यस बेलासम्म सरसँग हाम्रो निकटता भईसकेको थियो । मेरो बुबासँगको राम्रो सम्बन्ध पनि थपियो होला । हामी पनि सरको नजिक बन्न थाल्यौं फरक स्कुल भए पनि । बाटोमा समसामयिक विषयका कुरा, विद्यालयका गतिबिधिका कुरा हामीबिच हुन थाल्यो । त्यसले गर्दा हामी सरको नजिक भएकोमा गर्व गथ्र्यौं । त्यतिबेलासम्म सरले मलाई राम्ररी बुझिसक्नु भएको रहेछ भन्ने मलाई पनि लाग्न थाल्यो जब सरको आँखामा म पर्न थाल्दै गएपछि ।
यतिकैमा म कक्षा ६ मा पुगेको रहेछु । स्कुलमा छात्रवृत्तिको निवेदन दिने चलन थियो मैले पनि दिएको थिएँ । सानैदेखि अनुशासित र स्काउटको विद्यार्थी भएकोले मलाई सरले नजिकबाटै बुझ्नु भएको रहेछ । छात्रवृत्ति सिफारिस समितिको मिटिङ बस्दै रहेछ स्कुलमा ,त्यही बेला गुरुभक्त सर पनि दुर्गा माविबाट हाम्रो स्कुल महेन्द्र रत्न माविको त्यो मिटिङमा सहभागी बन्न जोडिनु भएको रहेछ ।त्यही मिटिङमा सरले मेरो नाम प्रस्तावसहित पास गराउन पहल गर्नु भएछ । त्यो कुरा त्यसरी नै बाटोमा कुनै एक दिन जम्काभेट हुँदा मलाई जानकारी गराउनु भयो तिम्रो नाम छात्रवृत्तिमा सिफारिस भयो है भनेर । यो कुरा ०४१ सालको हो । त्यो दिनदेखि भावनात्मक रुपले नजिक भएको र अहिले पनि स्मरण गर्छु त्यो दिन अनि त्यो पल ।
दुर्गा मावि , गरामनीमा गुरुभक्त सरको लोकप्रियता निक्कै बढ्यो । अंग्रेजी विषयका धुरन्धर शिक्षक । त्यो बेला अंग्रेजी पढाउने सरको ईज्जत र नामको कुरै नगरौं । मेरो पढाई ठिकै थियो फेरि पनि एसएलसी पास गर्नै पर्छ भन्ने चुनौति थियो नै । यसैविच कक्षा ८ मा पुगेपछि त्यही क्षेत्रका हामी केही साथीहरुले सरको घरैमा गएर बिहान ट्यूसन पढ्ने कुरा मिलायौं । झण्डै ४–५ महिना बिहान हामी ट्यूसन पढ्न थाल्यौ । त्यो बेलासम्म सरको सेन्टर बेरा लगाएको एक तले टिनको घर थियो । त्यो बेला त्यस्तो घर हुनु नै सपना थियो हामीहरुको । हामी पढ्दा सरका छोरा हाल डाक्टर केशवराज न्यौपाने भाइ एक–दुई वर्षको हुनुहुन्थ्यो जस्तो लाग्छ । हामी पढ्दा भित्र खाटमा रोएको सुनिन्थ्यो र थुम्थुम्याउन हामी साथीहरुमध्ये एक जना भित्र पसेर केशव बाबूलाई शान्त पाथ्र्यौं । गुरु आमा र आमा घर गृहस्थीमै ब्यस्त देख्थ्यौं ।
बिहान दुई सेशन ट्यूसन कक्षा हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ । ट्यूसन सकेर हामी घर गएर खाना खाएर स्कुल जान्थ्यौं । सर पनि गरामनी स्कुल जानु हुन्थ्यो । बिर्ताबजारसम्म हिडेर त्यहाँदेखि सार्वजनिक बस चढेर । यसैबिच एक दिन हामी पिसाव फेर्न बारीतिर जाँदा परपरसम्म खेत जोतिएको देख्यौं । हामीलाई आश्चर्य लाग्यो कि सरको घरमा हली पनि राखेको छैन । बिहान कसैले जोतेको पनि देखिदैन तर खेतीवारी जोतिएकै छ । यसबारे बुझ्दा ट्यूसन कक्षा सकेर दश बजेपछि सर आफैंले बारी जोत्नु हुँदो रहेछ । यो हाम्रो आँखैं पनि कयौं पटक देख्यौं । त्यो बेला हामीलाई लाग्यो , अहो ! हाम्रो सर त कस्तो मिहेनती हुनुहँुदो रहेछ , कति दुःख गर्नु हुँदो रहेछ । यस्तो पनि गर्न सकिने रहेछ भन्ने लाग्यो । नत्र , यस्तो नाम चलेको सरले खेतीपाती गर्न, वस्तुभाउ रेखदेख गर्न कुनै सहयोगी ( त्यो बेला हली भनिन्थ्यो ) राख्न पनि सक्नु हुन्थ्यो । तर सरले कुनै सहयोगी नराखी दुई– अढाई बिगाह खेती आफैं उतार्नु हुन्थ्यो हिउँद बर्खे । यसले सरप्रति अति नै सम्मान जगायो र त्यसबाट हामीले पनि कसरी गरिखानु पर्ने रहेछ भन्ने त्यो बेलै सिक्यौं । निक्कै पछि सरले साइकल चलाएर स्कुल गएको देख्न थाल्यौं ।
सरसँग फेरि अर्को प्रसँगले सम्बन्ध जोड्यो । मेरो काकाको छोरा युवा अवस्थामै बित्यो । उसको एक मात्र छोरालाई कन्चनजंघा स्कुलमै हालिएको थियो । एक–दुई कक्षा पढ्दै थियो होला । सरलाई सबै पारिवारिक अवस्था नजिकबाटै थाहै थियो । त्यसैबिच हेम– सरिता पाठक फाउण्डेशनले कक्षा १२ सम्म निःशुल्क शिक्षा दिने भन्ने छात्रवृत्ति कार्यक्रम सुरु गर्यो ।
कन्चनजंघा बोर्डिङले त्यो कार्यक्रम पायो । अझ भनौं सरकै पहलमा त्यो कार्यक्रम आयो हाम्रो घर आँगनको बिद्यालयमा । मेरो त्यो भतिजोलाई सरकै पहलमा कक्षा १२ सम्म निशुल्क पढ्ने अवसर प्राप्त भयो । भतिजो केटोले नपढ्ला भनेर हरेक भेटहरुमा केटोलाई अलिक ऊर्जा दिनु है नत्र भोलीका दिनमा त्यो सुबिधा काटिन सक्छ भन्दै सचेत गराउनु हुन्थ्यो सरले । त्यो सबै गरिरहनु नै एक अभिभावकको कर्तव्यभन्दा माथि थियो भन्ने आज स्मरण गर्छु । यस्तै पछिल्लो एक अर्को स्मरण पनि छ । मेरो संरक्षणमा रहेकी एक नानी जो एकल आमाकी मेघावी छोरी थिइन् ( छोरीकै लागि आमा बिदेशमा छिन् ) । उनीले एसएलसी पास गरिन् । उनकै ईच्छा अनुसार कन्चनजंघा ( नमूना ) कलेज पढ्ने भनेर मैले लिएर गएँ । सबै कुरा सकिएपछि आधा शुल्कमा पढ्ने ब्यवस्था गरिदिनु भयो । आज ती नानीले काठमाण्डौबाट फेशन डिजाईनमा स्नातक सकिन् । यो सबै आशीर्वाद गुरुभक्त सरबाटै प्राप्त भएको हो ।
निष्कर्ष र आत्मबोध
एउटा सामान्य शिक्षण जागिरबाट सुरु भएको सरको शैक्षिक यात्राले आज आईपुग्दा विराट ज्योति बोर्डिङ र कन्चनजंघा बोर्डिङं , नमूना कलेजमार्फत् हजारौं छोराछोरीलाई शिक्षाको ज्योति दिन सफल बन्नु भयो गुरुभक्त सर । हजारौं अभिभावकको अवस्था अनुसार कुरा सुनेर सहयोग गरिदिनु भयो । सयौं सामाजिक संघ संस्थाको अभिभावक बनेर आर्थिक सहयोगको भरथेग गरिदिनु भयो । कसैलाई खाली हात फर्काउनु भएन । राजनीतिक दल , बिद्यार्थी संघ संगठन आदि सधैं उहाँकै हातको आश राख्थे र त्यो पुरा पनि गरिदिनु हुन्थ्यो । यसरी सम्झिदा लाग्छ कि एउटा ब्यक्तिले निष्ठापूर्वक आफ्नो कर्म गर्दा यही समाजमा उपल्लो उपलब्धी गर्न सकिने रहेछ जसको जिउँदो प्रमाण हो श्रद्देय गुरु गुरुभक्त न्यौपाने । गुरुभक्त सर युवाहरुको लागि एक प्रेरणाको किताव हो जसलाई पढ्न धैर्यता भए पुग्छ ।
अन्त्यमा, एउटा कुरा भन्नै मन लाग्यो कि अनौपचारिक रुपले चन्दाको मोलमोलाई गर्ने युवा संगठन र राजनीतिक दलका साथीहरुलाई स्मरण गराउन चाहन्छु कि तपाईहरुले फलेको रुख देख्नु भयो र कयौं पटक झटारो हान्नु भयो । त्यो बेला गुरुभक्त सर कति पनि बिचलित बन्नु भएन , कारण उहाँमा सत्कर्मको ईतिहास थियो , आत्म विश्वास थियो । त्यसैको परिणाम उहाँको शवयात्राले देखाएको थियो । धेरै मलामी जाने मध्येमा म पनि पर्छु भन्ने लाग्छ । हिजोको त्यो मानव सागरको भिड पहिलो पटक देखें । पूर्वको शिक्षा क्षेत्रको धरोहर उहाँको निधनले अपूरणीय क्षति भएको छ । यो क्षति राज्यलाई हो , समाजलाई हो । अन्त्यमा ९८ वर्षीय पिता , बृद्धा आमाद्वय , ५ दाजुभाइको बिशाल परिवार , सबै डाक्टर पेशामै आवद्ध तीन छोरी , एक छोरा सम्पूर्ण परिवारमा धैर्यधारण गर्ने शक्ति प्राप्त होस् । श्रद्देय गुरुको आत्माले चीर शान्ति पाओस् । अलविदा सर ….
