पूर्वी नेपालको सुन्दर ठाउँ इलाम जिल्लाको इलाम नगरपालिका वडा नं. ५ तोरीबारी बरबोटेमा वि. सं. १९९९ सालमा बुबा रामनाथ र आमा मीनरूपाको कोखबाट जन्म भएर बाल्यकाल बितेपछि २४÷२५ वर्षको उमेर हुँदा सपरिवार बसाइँ सरेर झापा जिल्लाको कनकाई नगरपालिका ३ सुरुङ्गामा स्थायी बसोबास गर्दै शिक्षा र साहित्य क्षेत्रमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउने हुने वरिष्ठ विद्वान् आदरणीय अग्रज गुरु कोमलप्रसाद पोखरेलले प्राथमिक शिक्षा संस्कृत भाषामा मध्यमासम्म पूरा गरेर अंग्रेजी तथा नेपाली शिक्षा भने आफ्नै स्व अध्ययनबाट त्रि. वि. अन्तरगतको परीक्षामा सामेल हुँदै बिराटनगरबाट क्रमशः एम. ए. सम्म हासिल गर्नुभएको छ ।
उहाँले हालसम्ममा निम्न अनुसारका प्रकाशनहरूमा सम्पादकको भूमिका निर्वाह गरिसक्नु भएको छ । कनकाई वार्षिक मुखपत्र प्रकाशक कनकाई मा.वि. सुरुङ्गा, कनकाई स्मारिका प्रकाशक कनकाई बहुमुखी क्याम्पस, सुरुङ्गा, कनकाई प्रवाह प्रकाशक कनकाई प्रतिभा प्रतिष्ठान सुरुङ्गा, कनकाई स्वर्णवर्ष स्मारिका प्रकाशक कनकाई मा.वि. सुरुङ्गा, योगी नहरिनाथ स्मृतिग्रन्थ प्रकाशक कनकाई धाम धार्मिक विकास संस्था, कोटिहोम, सुरुङ्गा, कनकाई प्रवाह प्रकाशक कनकाई प्रतिभा प्रतिष्ठान, सुरुङ्गा झापा रहेका छन् ।
हालसम्म उहाँले प्राप्त गर्नुभएका पुरस्कारहरू ने.रा.प्र.प्र. तथा सांस्कृतिक प्रतिष्ठान, झापा (२०७२) जय नेपाल प्रतिभा प्रतिष्ठान, झापा (२०७५) साहित्य चौतारी, बिर्तामोड, झापा (२०७६) त्रिफला राष्ट्रिय पुस्तकालय,मे न पा झापा (२०७६) जयन्द्र प्रसाद साहित्य सेवा कोष,बिर्तामोड झापा (२०७६) नव साहित्य सेवासमाज, बाहुनडाँगी, झापा (२०७०)
भानु साहित्य प्रतिष्ठान, काँकडभिट्टा, झापा (२०७१) देवीप्रसाद स्मृति पुरस्कार (२०७६) मैनाली सेवा समाज नेपाल, जिल्ला कार्यसमिति, झापा (२०७२)।
हालसम्म उहाँले प्राप्त गर्नुभएका सम्मानहरू लेखनाथ वाचनालय तथा पुस्तकालय, चन्द्रगढी, झापा (२०७२) नवरङ्ग साहित्य प्रतिष्ठान, धरमपुर, झापा (२०७५) जुही साहित्यिक त्रैमासिक, चन्द्रगढी, झापा (२०७५) साहित्य कला सङ्गम, दमक, झापा (२०७५) नेपाल राष्ट्रिय शिक्षक सङ्गठन झापा (२०७५) नेपाल शिक्षक संघ, झापा (२०७०) देवकोटा शतवार्षिकी समारोह समिति, इलाम (२०७६) कनकाई मा.वि., सुरुङ्गा, झापा (२०७६) सरस्वती उच्च मा.वि.बतासी, इलाम (२०७६) हरिकुल नमुना उच्च मा.वि., सुरुङ्गा, झापा (२०७६) कन्चनजंघा एफ.एम. बिर्तामोड, झापा (२०७७) पशुपति अंग्रेजी बोर्डिङ स्कूल, सुरुङ्गा, झापा (२०७६) कनकाई बहुमुखी क्याम्पस, सुरुङ्गा, झापा (२०७२) रहेका छन् ।
संलग्नता कनकाई प्रतिभा प्रतिष्ठान, सुरुङ्गा (संस्थापक सचिव) एवं निवर्तमान अध्यक्ष, सूर्यस्मृति प्रतिभा पुरस्कार, सुरुङ्गा (संस्थापक) अनिवार्य नेपाली विषय शिक्षण समिति, पा.वि.के., त्रिवि, कीर्तिपुर (पूर्व सदस्य) साहित्यिक पत्रकार संघ, मेची (पूर्व सदस्य) कनकाई मावि, सुरुङ्गा (पूर्व प्र.अ. तथा पूर्व अध्यक्ष) कनकाई धाम धार्मिक विकास संस्था कोटिहोम, सुरुङ्गा (पूर्व अध्यक्ष) सम्प्रति सह प्राध्यापक एवं विभागीय प्रमुख कनकाई बहुमुखी क्याम्पस, सुरुङ्गा, झापा रहेका छन् ।
हालसम्म उहाँले प्रकाशन गर्नुभएका आफ्ना कृतिहरूः– १ मेरो सूर्य, कविता संग्रह, २ हाउडी पुराण, हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध संग्रह, ३ अन्तर्व्यथा आजको, कथा संग्रह, ४ मेरो अमेरिका यात्रा, यात्रा संस्मरणात्मक निबन्ध, ५ धर्मा शोक महाकाव्य, ६ सजिलो कोमल गीता, अनुवाद, ७ म फर्केर आएँ, हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध संग्रह र ८ स्तुत्यनुवाद पञ्चदशी भक्तिकाव्य रहेका छन् । यी पुस्तकहरूबाट कोमलप्रसाद पोखरेलसँग भएको विद्वता र परिचय आफैमा छर्लङ्ग छ । उहाँभित्र भएको कवित्व क्षमता, सिर्जनशील र कलामा अद्वितीय शक्ति रहेको प्रष्ट हुन्छ । उहाँसँग रहेको व्यङ्ग्य कला पाठकसामु मनै लोभ्याउने खालको अथवा मनैदेखि भन्नुपर्दा आरिसै लाग्नेगरिको अद्भूत छ । उहाँले तयार गर्नुभएको सजिलो कोमलगीता र यो स्तुत्यनुवाद पढेपछि त मलाई लाग्छ उहाँको यो क्षमता आध्यात्मिक र अलौकिक क्षमता हो भने फरक नपर्ला । संस्कृत भाषाको पूर्णकालीन विद्यार्थी आफू नभए पनि संस्कृत भाषालाई गहिरो गरी केलाएर यी विषयलाई गहन अध्ययन गरी जस्ताको त्यस्तै सम छन्दमा नेपाली भाषामा अनुवाद गरेर अत्यन्तै सरल र सरस सिर्जना गर्न सक्नुलाई उहाँभित्र भिन्नै शक्ति भएको मान्न सकिन्छ ।
अब भने मैले प्राप्त गरेको पुस्तक स्तुत्यनुवाद पञ्चदशी भक्तिकाव्यभित्र के छ यसको चर्चा गरौँ।
२०८२ भदौ १४ गते शनिबार विमोचन गरिएको यो पुस्तक आदरणीय साहित्यकार दुर्गाप्रसाद सिग्देलको हातबाट सोही दिन प्राप्त गरेँ कारण म आफू विशेष कामवश कार्यक्रममा सहभागी बन्न सकिनँ । त्यसको लागि आयोजक परिवार र स्रष्टासँग क्षमाप्रार्थी छु, पुस्तक ल्याइदिनु भएकोमा दुर्गा गुरुलाई आभार व्यक्त गर्दछु। पुस्तकको आवरणमा ऋषि व्यासको चित्र राखेर गोलाकार रूपमा यस पुस्तकभित्र रहेका विषयका शीर्षकहरू राखिएको छ र पछाडिपट्टी लेखकको उभिएको पूर्णकदको तस्बिर र श्रीमद्भागवतको एउटा मूल श्लोक अनि त्यसको नेपाली अनुवादका दुई श्लोक राखिएको छ । बुद्ध अपसेट प्रेस बिर्तामोडमा मुद्रण गरिएको यो पुस्तक यो वर्षको मोती जयन्तीको अवसर पारेर लोकार्पण गरिएको हो ।
गणेश विघ्नहर्तामा शारदामा र व्यासमा
जन्मदाता मिनारूपा र पिता रामनाथमा
त्यसरी नै सपत्नीक बाका बा डिल्लीराममा
जिजुबाजे सपत्नीक श्रद्धेय रामकान्तमा
अर्धाङ्गिनी धर्मशीला र ज्येष्ठ पुत्र सूर्यमा
श्रद्धापूर्वक यो ग्रन्थ गर्छ कोमल अर्पण
त्वदीयं वस्तु गोविन्द तुभ्यमेव समर्पये
यसरी समर्पण भाव राखिएको पुस्तकको प्रकाशक कनकाई प्रतिभा प्रतिष्ठान रहेको छ । प्रकाशकको तर्फबाट संस्थाका अध्यक्ष जीवनाथ सुवेदीले प्रकाशकीय लेख समावेश गर्नुभएको छ । आचार्य छन्दुराम भण्डारीको शुभकामना मन्तव्य रहेको छ ।
प्राडा गङ्गाप्रसाद अधिकारीले गहन भूमिका लेखन गर्नुभएको पुस्तकमा लेखकीय शीर्षकमा स्रष्टाले सबै क्षेत्र समेटेर काव्यात्मक शैलीमा धन्यवाद व्यक्त गर्नुभएको छ ।
श्रीमद्भागवतमा रहेका ११ वटा स्तुतिहरू भागवतको बाह्रौं स्कन्धको बाह्रौं अध्यायको निरुपण तीनवटा अन्य ग्रन्थबाट लिएका स्तोत्रहरू समेत जम्मा पन्द्रवटा शीर्षक राखेर लेखिएको स्तुतिहरूको अनुवाद संग्र्रह हो स्तुत्यनुवाद भक्तिकाव्य पञ्चदशी । प्रस्तावनामा श्रीमद्भागवतको प्रथम स्कन्ध प्रथम अध्यायको तीनवटा श्लोकलाई अनुवाद गरेसँगै सुरु भएको पुस्तकको मूलपाठभित्र भिष्मस्तुती, शुकदेवकृत कृष्णस्तुति , नारायण कवच, प्रह्लादस्तुति, गजेन्द्रस्तुति, देवकीकृत कृष्णस्तुति, ब्रह्मास्तुति, वेणुगीतम्, गोपीगीत, मुचुकुन्दस्तुति, वेदस्तुति, द्वादशस्कन्धार्थ निरुपण, रुद्राष्टकम्, देव्यपराधक्षमापनस्तोत्रम् र शिवताण्डव स्तोत्र जस्ता विषयहरू रहेका छन् । यस स्तुत्यनुवादका केही उदाहरणहरू हेरौँ जस्तै शुकदेवकृत कृष्णस्तुति श्लोक १७
तपस्विनो दानपरा यशस्विनो
मनस्विनो मन्त्रविदः सुमङ्गलाः
क्षेमं न विन्दन्ति विना यदर्पण
तस्मै सुभद्रश्रवसे नमो नमः ।
दानी र विद्वान् ऋषि, वेदपाठक
योगी तथा दर्शनविज्ञ होस् तर
मिल्दैन कल्याण विना समर्पण
ती ईशमा गर्दछु नित्य वन्दन ।
नारायण कवच श्लोक ३१
यथा हि भगवानेन वस्तुतः सदसच्च यत्
सत्येनानेन नः सर्वे यान्तु नाशमुपद्रवाः।
कार्यकारण जे जे छन् तिनै हुन् ब्रह्म विश्वमा
अनिष्ट सकियून् हाम्रा यसै सत्य प्रवाहमा ।
प्रह्लादस्तुति श्लोक ११
नैवात्मनः प्रभुरयं निजलाभ पूर्णो
मानं जनादविदुषः करुणो वृणीते
यद्यज्जनो भगवते विदधीत मानं
तच्चात्मने प्रतिमुखस्य यथा मुखश्रीः ।
आफू स्वयं हरि सधैँ परिपूर्ण नै छन्
पूजादि दुष्टजनको कहिल्यै लिँदैनन्
आदर्शले मुख–स्वरूप दिए समान
सद्भक्तिको फल दिलाउँदछन् निधान ।
देवकीकृत कृष्णस्तुति श्लोक ३१
विश्वं यदेतत् स्वतनौ निशान्ते
यथावकाशं पुरुषः परो भवान्
बिभर्ति सोयं मम गर्भगोभू
दहो नृलोकस्य विडम्बनं हि तत् ।
शरीरमा व्योम लुके दबेसरी
जगत् समेट्छौ लयमा स्वयं हरि !
प्रभो ! जगत्का पति गर्भमा बसी
लीला गर्यौ मानव रूपमा रही ।
गजेन्द्रस्तुति श्लोक ५
कालेन पञ्चत्वमितेषु कृत्स्नशो
लोकेषु पालेषु च सर्वहेतुषु
तमस्तदासिद् गहनं गभीरं
यस्तस्य पारेभिविराजते विभुः ।
नासिन्छ सारा लयमा चराचर
औ लोकपालादि र सृष्टिकारक
जहाँ निशा हुन्छ घना सबैतिर
बस्छन् त्यहाँ श्रीप्रभु विश्वपालक ।
ब्रह्मास्तुति श्लोक १५÷ २२
तच्चेज्जलस्थं तब सज्जगद्वपुः
कि मे न दृष्टं भगवंस्तदैव
कि वा सदृष्टं हृदि मे तदैव
कि नो सपद्येव पुनर्व्यदर्शी।
प्रभो विराट् हे ! जलमा सुतेका
थियौ म खोज्थेँ तर भेट्दथेँ कहाँ
गरेँ तपस्या मन यो दिईकन
अगाडि आयौन तिमी जनर्दन ।
तस्मादिदं जगदशेषमसत्स्वरूपं
स्वप्नाभमस्तधिषणं पुरुदुःखदुःखम्
त्वय्येव नित्यसुखबोधतनावनन्ते
मायात उद्यदपि यत् सदिवावभाति ।
सम्पूर्ण विश्व सपनासरि हो असत्य
अज्ञानरूप यसले अति दुःख दिन्छ
मायासँगै प्रकट–लुप्त हुने–हुनाले
देखिन्छ सत्यसरि साथ तिमी हुनाले ।
वेणुगीतम् श्लोक १८
हन्तायमद्रिरबला हरिदासवर्यो
यद् रामकृष्णचरणस्परशप्रमोदः
मानं तनोति सहगोगणयोस्तयोर्यत्
पानीयसूयवस कन्दरकन्दमूलैः ।
गोवर्धन प्रिय सखी छ मुकुन्द–भक्त
जो रामकृष्ण पदसेवन गर्छ नित्य
पानी मिठा तरुल घाँस गुफा दिलाई
सम्मान गर्छ सब गोधन–गोपलाई ।
गोपीगीत श्लोक ४
न खलु गोपिकानन्दनो भवान्
अखिलदेहिनां अन्तरात्मदृक्
विखनसार्थितो विश्वगुप्तये
सख उदेयिवान् सात्वतां कुले ।
तनय गोपका मात्र होइनौ
अखिल जीवका अन्तरात्म हौ
सकल विश्वको गर्न रक्षण
यदु भयौ यहाँ हे जनार्दन ।
मुचुकुन्दस्तुति श्लोक ५७
चिरमिह वृजिनार्तस्तप्यमानो नुतापै
रवितृषषडमित्रो लब्धशान्तिः कथञ्चित्
शरणद समुपेतस्त्वत्पदाब्जं परात्मन्
अभयमृतमशोकं पाहि मापन्नमीश ।
कतिदिनअधिदेखिन् कर्मको लाभ पाई
शिथिल छु उसका नै वासनाले डढाई
अरि सब विषयी छन् सर्वदा नै अजेय
चरण –शरण देऊ हे प्रभो वासुदेव ।
वेदस्तुति श्लोक १७श्र४
दृतय इव श्वसन्त्यसुभृतो यदि तेनुविधा
महदहमादयोण्डमसृजन् यदनुग्रहतः
पुरुषविधोन्वयोत्र चरमोन्नमयादिषु यः
सदसतः परं त्वमथ यदेष्ववशेषमृतम् ।
पाई मानव जन्म जीव कहिले गर्दैन सङ्कीर्तन
तिम्रो दिव्य कथा पढेर मुखले गर्दैन क्यै वर्णन
हो जीवन्त तथापि ईश नतिमा लाग्दैन जो हे हरि
स्वाँ स्वाँ गर्दछ फेर्छ सास त्यसले मानौँ खलाँतीसरि ।
द्वादशस्कन्धार्थ निरूपण श्लोक १
नमो धर्माय महते नमः कृष्णाय वेधसे
ब्राह्मणेभ्यो नमस्कृत्य धर्मान् वक्ष्ये सनातनान् ।
कृष्ण ब्राह्मण औ धर्मलाई ढोग गरीकन
भन्नुभो सूतले “भन्छु अब धर्म सनातन“ ।
रुद्राष्टकम् श्लोक ८
न जामामि योगं जपं नैव पूजां
नतोहं सदा सर्वदा शम्भु तुभ्यम्
जरा जन्म दुखौध तातप्यमानं
प्रभो पाहि आपन्नमामीश शम्भो ।
ममा छैन पूजा र योगादि ज्ञान
नुहुन्छु प्रभो शम्भु गर्नेछु ध्यान
बुढ्यौली तथा जन्म औ मृत्युबाट
बचाऊ प्रभो ईश भूताधिनाथ ।
देव्यपराधक्षमापनस्तोत्रम् श्लोक ९
नाराधितासि विधिना विविधोपचारैः
किं रुक्षचिन्तनपरैर्न कृतं वचोभिः
श्यामे त्वमेव यदि किञ्चन मय्यनाथे
धत्से कृपामुचितम्ब परं तवैव ।
आराधना न त गरेँ विधि शास्त्रबाट
बोलेँ कठोर अपराध भयो मबाट
राख्यौ म दीनतिर यो करुणा तथापि
तिम्रो कृपा उचित हो म कुपुत्रमाथि ।
शिवताण्डव स्तोत्रम् श्लोक ६
ललाटचत्वरज्वलद्धनञ्जयस्फुलिङ्गभा
निपीतपञ्चसायकं नमन्निलिम्पनायकम्
सुधामयूखलेखया विराजमान शेखरं
महाकपालि सम्पदे शिरो जटालमस्तु नः ।
निधारमा शिखा बनी बलेर कामदेवको
गरेछ भस्म अग्निले झरेछ शेख इन्द्रको
सुधांशुका प्रकाशले छ टाउको समुज्ज्वल
कपाल ईश शम्भुले दिऊन् सदैव दौलत ।
उपर्युक्त उदाहरणहरूबाट यो पुस्तकभित्र कति महत्वपूर्ण लेख रहेको छ भन्ने अन्दाज गर्न पक्का सकिन्छ । संस्कृत भाषामा राम्रो दखल नभएका पाठकलाई उहाँले अनुवाद गर्नुभएको यी श्लोकहरूले परमशक्ति प्रतिको अनुरागलाई बढावा दिने छ र भक्ति मार्गका चिन्तकलाई पठनपाठनमा सहजता दिनेछ । भगवत भक्ति प्रायः संस्कृत भाषामा मात्र भएकोले आजको संस्कृत भाषा नपढेका समुदायलाई त्यो अप्ठ्यारोबाट सजिलोतिर अथवा आफूले जानेको भाषामा अध्ययन र स्तुतिगान गर्न पाउने यो अवसर प्रदान गरिदिनुभएकोमा वरिष्ठ साहित्यकार गुरु कोमलप्रसाद पोखरेललाई अन्तर हृदयदेखि आभार व्यक्त गर्दै साधुवाद टक्र्याउँछु । उहाँको स्वस्थ्य एवम् दीर्घ जीवनको कामनाका साथ हार्दिक बधाई अनि अनगिन्ती शुभकामना व्यक्त गर्दछु । धन्यवाद जयश्री राधे !
