विपन्नताको कहालीलाग्दो भुमरीलाई चिर्दै एसएलसी उत्तीर्ण गर्दा चुनौतीका अग्ला पहाडहरू थिए उनीसँग।
आठ वर्षकै कलिलो उमेरमा मातृवियोगमा परेका उनी अर्थ अभावकै कारण कलेज जान सकेनन्। बाबुले जसोतसो हुर्काएका उनले तत्कालीन अनारमनी गाउँ पञ्चायतमा बहिदारको जागिर सुरु गरे।
रु. १६० तलबबाट सुरु भएको जागिरे जीवन पछि शिक्षण पेशामा फेरिएको थियो।
उनी हुन् — खिलप्रसाद शिवाकोटी, समाजका ती दुर्लभ पात्रमध्ये एक, जसले जीवनलाई संघर्षको प्रयोगशाला बनाए र समर्पणको निष्ठाले उज्यालो फैलाए।
दुर्गा माध्यमिक विद्यालय, झापामा उनले अध्यापन सुरु गरेपछि शिक्षण केवल पेशा होइन, सामाजिक जिम्मेवारी हो भन्ने बुझे।
विद्यार्थीका साथमा सिक्ने, साथमा हाँस्ने, साथमा बढ्ने उनको शैलीले विद्यालयमा नयाँ संस्कार ल्यायो।
शिक्षण गर्दै आफू पनि उच्च शिक्षाको खोजीमा लागे र मेची क्याम्पसमा भर्ना भए।
२०५० सालमा नेपाल सरकारले पहिलोपटक सरकारी विद्यालयमा दृष्टिविहीन विद्यार्थीका लागि विशेष शिक्षा कार्यक्रम सुरु गर्यो।
तर विद्यालयमा कोही पनि शिक्षक त्यस जिम्मेवारीमा अघि सर्न तयार थिएनन्। तालिमप्राप्त शिक्षक थिएनन्, आवश्यक सामग्री थिएन।त्यस बेलै खिलप्रसाद शिवाकोटीले अगाडि बढ्ने निर्णय गरे।
“यी बच्चाहरू पनि उज्यालो खोज्दैछन्, केवल हाम्रो आँखा होइन, हृदय खुल्नुपर्छ,” उनले भनेका थिए।
समाजमा सुरुका दिन सजिला थिएनन्।
केही शिक्षक र गाउँका मान्छेले व्यङ्ग्य गर्थे — “अन्धो विद्यार्थीलाई पढाउने अन्धो मास्टर रे!”
मन दुख्थ्यो, तर उनले त्यस व्यङ्ग्यलाई रोकिने कारण बनाएनन्।
त्यो व्यङ्ग्यलाई प्रेरणाको इन्धन बनाए ।
वर्षौँको मिहिनेतपछि आज उनी यस्ता बिम्ब बनेका छन्, जसका दृष्टिविहीन विद्यार्थीहरू समाजका आँखाको उज्यालो बनेका छन्।
आज ती विद्यार्थीहरूमध्ये ७ जना स्थायी शिक्षक, ४ जना संगीतकर्मी, मेनुका पौडेलसहित २ जना अब्बल गायक र एकजना रमेश प्रसाई – देशका चर्चित वक्ता र सामाजिक सन्देशवाहक बनेका छन्।
हिजो उनलाई “अन्धो मास्टर” भन्नेहरू नै आज गर्वका साथ भन्छन् — “उनी नै हुन् दृष्टिविहीन विद्यार्थीहरूमा चेतनाको प्रकाश छर्ने खिलप्रसाद सर।”
२०७६ साल चैत्रमा उनी दुर्गा माध्यमिक विद्यालयबाट सेवा निवृत्त भए।
निवृत्ति केवल जागिरको अन्त्य हो, सेवाको होइन।
अहिले पनि उनी विद्यालय वरिपरिका सरसफाइ अभियानमा सक्रिय छन्, सार्वजनिक स्थलहरू संरक्षणमा जुट्छन्, र योग विज्ञानका प्रशिक्षकका रूपमा जनचेतना फैलाउँछन्।
हरेक बिहान ३ बजे उठ्छन्। योग अभ्यास गर्छन्, ध्यान गर्छन् र कहिले प्रशिक्षण दिन जान्छन्।
खेती, बारी, तरकारी उत्पादन—सबै आफ्नै हातले गर्छन्।
उनी भन्छन्, “शरीरले काम गर्दा मन शान्त रहन्छ। काम गर्ने बानी जीवनको असली तपस्या हो।”
खिलप्रसाद शिवाकोटी केवल शिक्षक होइनन् — उनी कवि पनि हुन्, साहित्यकार पनि।“दृष्टि” नामक कविता संग्रह प्रकाशन गरेका छन् उनले।
उनको कवितामा संघर्षको सौन्दर्य, मानवीयताको सुगन्ध र सामाजिक चेतनाको स्वर सुन्न सकिन्छ।
गीत–संगीतप्रतिको उनको लगावले दृष्टिविहीन विद्यार्थीहरूमा पनि संगीतप्रेम जगायो।
उनका विद्यार्थीसँग गीत गाउँदै पढाउने बानीले अध्ययन वातावरणलाई उत्साहमय बनाउँथ्यो।
“संगीत मनको औषधि हो,” उनी भन्छन् “दृष्टिविहीन आँखाले देख्दैन, तर उसको संगीतले आत्मालाई देखाउँछ।”
उनी भलिबलका राम्रा खेलाडी पनि हुन्। राष्ट्रिय स्तरमा हुने प्रतियोगिताहरूमा त्यो समय उनी मेची अञ्चलका खेलाडीहरूको प्रतिनिधित्व गर्थे।
२०५० सालमा वीरता जेसीज झापाले उनलाई “उत्कृष्ट नागरिक” को रूपमा सम्मान गर्यो।
२०५७ सालमा नेपाल सरकारको शिक्षा मन्त्रालयले “उत्कृष्ट शिक्षक” पुरस्कार प्रदान गर्यो।
उनी भन्छन् — “यी दुई पुरस्कार नै मेरा जीवनका रत्न हुन्। यिनैले मलाई प्रेरणा दिन्छन् कि जीवनको अर्थ पद र पैसा होइन, मानवीय योगदान हो।” उनले “चाकडीमा पाउने” पुरस्कार अस्वीकार गरे।
“सम्मान त्यही हो, जसले आत्मसम्मान बढाउँछ,” भन्ने उनको मान्यता आजका दिनसम्म अडिग छ।
सामाजिक अगुवाको रूपमा उनी नयाँ पुस्तालाई विश्वास गर्छन्।
उनको भनाइमा — “देशको भविष्य नवीन पुस्ताले लेख्ने हो।“हामीले त केवल माटो तयार गर्ने जिम्मेवारी लिएका हौं।”
राष्ट्रिय विभूतिहरूका जन्मजयन्तीमा उनी एक्लै कार्यक्रमको अगुवाइ गर्छन् । ब्यानर, झण्डा, वक्ता, सन्देश—सबै आफैं सम्हाल्छन्।
गाउँका बालबालिका, शिक्षक, स्थानीय अगुवा नागरिक सबैलाई सहभागी गराउँछन्।
त्यो उत्साहले उनलाई गाउँकै आकर्षणको केन्द्रबिन्दु बनाएको छ।
६५ वर्ष उमेर नाघिसक्दा पनि उनी हरेक दिन सक्रिय छन्। सादा जीवन, उच्च विचार उनका पहिचान हुन्।
न कुनै राजनीतिक दलसँग सम्बन्ध, न पदको मोह।
तर शिक्षण, योग, साहित्य र सामाजिक सेवामा उनको निरन्तरता नै उनको पहिचान हो।
उनका निकट साथीहरू भन्छन् — “खिलप्रसाद सरको जीवन आफैंमा एउटा विद्यालय हो।”
उनले जीवनभर देशका “भुइँमान्छे”सँगै काम गरे।
उनी भन्छन् — “सामाजिक नेतृत्वले तलका मानिसहरूको अवस्था बुझ्नुपर्छ।
जब भुइँमान्छेले भन्छ — यो देश मेरो पनि हो त्यतिबेला मात्र राष्ट्र बलियो बन्छ।
झापादेखि काठमाडौंसम्म, उनले पढाएका विद्यार्थीहरू शिक्षण, गायन, संगीत, सामाजिक सेवामा उज्यालो छरिरहेका छन्। उनीहरूका सफलताका पछाडि खिलप्रसाद शिवाकोटीको त्यही निस्वार्थ प्रेम, त्यही अनुशासन, त्यही समर्पणको शक्ति छ।
हिजो जसलाई समाजले “अन्धो शिक्षक” भन्यो,आज त्यही शिक्षक देशका सयौँ दृष्टिविहीनहरूका “दृष्टि” बनेका छन्। र उनी अझै पनि भन्छन् — “जबसम्म सास छ, त्यतिन्जेल सक्रिय रहन पाउँ, सेवा नै मेरो साधना हो।”
खिलप्रसाद सरको व्यक्तित्वमाथि प्रकाश पारिएको यो सुन्दर लेख र लेखकलाई हार्दिक बधाई ! खिलप्रसाद सरलाई सक्रिय, सुस्वास्थ्य र दीर्घ जीवनको हार्दिक मङ्गलमय शुभकामना !