धौला बुढाले बनाइदिएका थिए धौला पुल

इन्द्रसिंह राजवंशी,
बिर्तामोड, जेठ ५ । बिर्तामोड नगरपालिकाको साविक अनारमनी र गरामनी गाविस जोड्ने एउटा पुल छ । बिर्तामोड— भद्रपुर सडकमा अवस्थित त्यो पक्की पुल धौला पुलले चिनिन्छ ।

त्यस पुलको आफ्नै इतिहास छ । धौला (गोरो ) बुढाले बनाइदिएकाले त्यसको नाम धौला पुल रहन गएको हो । धौला बुढाको वास्तविक नाम हो छत्रसिंह दर्लामी मगर । उनी गोरो वर्णका थिए । राजवंशी भाषामा गोरोलाई धाउला अर्थात धौला भनिन्छ । गोरो भएर धौला बुढा कहलिएका छत्रसिंहले १९९० सालतिर त्यहाँ काठको पुल बनाइदिएका थिए । उतिबेला बीच जंगलको अप्ठ्यारो बाटोबाट मानिसहरु गोरुगाडामा मुश्किलले भद्रपुर बजार जाने गर्थे । कच्ची र हिलाम्मे सडकमा ठूलठूला खाल्डाहरु थिए । त्यस ठाउँमा पनि ठूलो खाल्डो रहेकोले आवतजावतमा समस्या हुने गथ्र्यो । त्यसलाई मध्यनजर गरी धौला बुढाले काठको पुल बनाइदिए । धौलाको नामले त्यो पुल मात्र चर्चित भएन उनको सिंगो परिवार नै धौला परिवार कहलियो । बिर्तामोड—भद्रपर सडक कालोपत्रे हँुदासमेत त्यो काठे पुल रहिरहेको थियो । पछि जीर्ण भएपछि त्यसलाई भत्काएर पक्की बनाइएको हो ।
को थिए धौला ?
कालुमानसिंह दर्लामीका नाति र मोहनसिंह दर्लामीका छोरा धौला बुढा (छत्रसिंह) १९९० सालअघि झापा आएका थिए ।दरबारमा भारदारको काम गर्दागर्दै उनले ठकुरी परिवारकी नरमाया शाहीलाई भगाएका थिए । भगाएर केही समय मोरङको मधुमल्ला बसेपछि उनीहरु साविक गरामनी ८ (हालको बिर्तामोड ९) आएर बसेका थिए । त्यहाँ डकैती लागेपछि उनीहरु साविक अनारमनी ८( हाल बिर्तामोड ३ )मा बसाइ सरेका हुन् । तिनै धौला बुढाका छोरा धनबहादुर दर्लामीले समेत धौला कान्छाको उपनाम पाए । उनले खोलेको मिललाई धौलाको मिल भनियो ।बिर्ताबजारमा सबैभन्दा पहिला मण्डा राजवंशीले मिल खोलेका थिए । त्यसपछि सतानुसिंह राजवंशी, राजेश खड्काले मिल स्थापना गरे । उनीहरुपछि धौला परिवारले मिल चलाएका थिए ।
धौला बुढाका नाति अधिवक्ता शम्भु के भन्छन् ?

१९९० सालको भुकम्प आउँदा मेरा हजुरबुबा छत्रसिंह दर्लामी झापाको गरामनी हाल बिर्तामोड ९ मा हुनुहुन्थ्यो । मेरी हजुरआमा नरमाया शाहीलाई दरबारभित्र भारदारको रुपमा काम गर्दा प्रेम विवाह गरी भगाएर ल्याउनु भयो । भगाएर पहिला मोरङको मधुमल्ला आएर बस्नु भयो । त्यहाँ असहज भएपछि झापाको गरामनी हाल बिर्तामोड ९ मा आएर उहाँहरु बस्नु भयो । १९९० सालको भुकम्पमा उहाँहरु गरामनीमै हुनुहुन्थ्यो । यसबाट उहाँहरु १९९० भन्दा अगाडि नै यहाँ आउनु भएको अनुमान गर्न सकिन्छ । हाल धौला पक्की पुल रहेको ठाउँमा भद्रपुर जान हिउँदमा समेत भास भएकाले हजुरबुबा छत्रसिंहले आफ्नो खर्चमा काठको पुल निर्माण गरिदिनु भयो । गरामनी रहँदा हजुरबुबा डाकाले बासले जिउमा पेलेर मरणासन्न हुनु भयो । हजुरआमाले सँगै लिएर आउनु भएको गरगहना सबै डाकाले लुटेपछि त्यहाँबाट उहाँहरु साविक अनारमनी ८ हाल बिर्तामोड ३ मा बसाइ सरी आउनु भयो । पुराना मानिसहरु भैरवप्रसाद श्रेष्ठ, राजकुमार पोखरेल, मदन ढकालको परिवारको बिर्ताबजारमा ठूलै गोठ थियो । हजुरबुबा एक हातले दुध दिने र अर्काे हातले पैसा लिने स्वभावको हुनुहुन्थ्यो । तर, दीनदुखी सेवा गर्ने भएकाले बिर्ताबजारको धर्मशाला उहाँ र उहाँका समकालीनहरुले मिलेर बनाएको सुनेको छु । हाल दुर्गा मन्दिरको दक्षिणतर्फ धर्मशाला रहेको थियो । त्यो म सानो छदाँ समेत देखेको छु , खेलेको छु । र, बिर्ताबजार चोकमा एउटा स्तम्भ रहेको थियो । तल फेदमा गोलो फराकिलो , बीच बीचमा धर्सा र माथि सानो गोलाकार भएको सिंहमरमरको स्तम्भ थियो । त्यहाँ साथीहरुसँग रंगिन प्लाष्टिकले बेरिएको पटका त्यो पिलरमा हानेर पड्काउने खेल मैले पनि खेलेको याद छ । तर, त्यस स्तम्भमा केही कुरा लेखेको थियो त्यो मलाई थाहा भएन । हामी भरतबाबुको पुरानो घरमा सिक्रीले बाँधेको बाघको मूर्तिमा बसेर खेलेको याद छ ।त्यो चाहिँ फेसबुकमा राखेको पाइयो ।तर, धर्मशाला, स्तम्भ र नाचघरको फोटो चाहिँ आजसम्म कसैले पोष्ट गरेको छैन । (क्रमशः )