यतिखेर विश्वभर नै कोभिड–१९को महामारी फैलिरहेको छ, हामी सबै महामारीको चपेटामा परेका छौं। जसका कारण एक व्यक्तिदेखि अर्को व्यक्ति डराउनुपर्ने , घरमै बसेर समय व्यतित गर्नुपर्ने अवस्था सिर्जना भएको छ। आज मानिसको स्वास्थ्य रक्षा नै पहिलो आवश्यकता भएको छ । यसैका लागि सर्वत्र बन्दाबन्दी लागू गरिएको छ । हाल बन्दाबन्दी केही खुकुलो पारिए पनि निर्देशित नियम पालना गर्दै यस जटिल परिस्थितिबाट मुक्त बन्न एकातिर बाह्य नियम पालनासँगै आत्मबल बढाउन जरुरी छ भने अर्कातिर हामीलाई शारीरिक तन्दुरुस्ती कायम गर्दै रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता वृद्धि गर्न आवश्यक छ । यसका लागि सबैले उच्च सावधानीका साथ बाह्य स्वास्थ्य सुरक्षाको उपाय अबलम्बन गर्नुको साथै आत्म–साधनाद्वारा मन बलवान् बनाई आत्मशक्ति जागृत गराउन आवश्यक छ।
यही कुरालाई ध्यानमा राख्दै पूर्वीय दर्शनशास्त्रमा सदाचारको शिक्षा दिइएको छ । जसको चिन्तन मनन गर्नु सान्दर्भिक ठहर्दछ ।
हामीलाई जीवनमा आइपर्ने आपत्विपतबाट बच्न दिव्यशक्ति (ईश्वरीय शक्ति)को करुणा आवश्यक पर्दछ । हामीले देख्द–भोग्दै आएका छौं, केवल औषधी खाएर मात्र स्वस्थ बन्न सकिँदैन। औषधीले मात्र रोग निको हुँदैन। चिकित्सकको प्रयत्न, औषधीको साथै ईश्वरको अनुकम्पाबाटै स्वास्थ्य लाभ गर्न सकिन्छ । ईश्वरको अनुकम्पा विना कुनै कार्य सफल हुनसक्दैन ।
आयुर्वेद शास्त्रमा कसरी दीर्घजीवन बाँच्ने भन्ने बताइएको छ। तर हामीले त्यसको अध्ययन अनुसन्धान गर्न छाड्यौं जसका कारण (आयुर्वेद शास्त्रको भनाइ नमानेका कारण) यस्तो डरलाग्दो महामारीको सामना गर्न परेको त होइन ? मननीय छ, विचारणीय छ । आयुर्वेदमा औषधीभन्दा बढी महत्व पथ्य (खानपानलाई) दिइएको छ, आहारविहारमा जोड दिइएको छ। ’खानपानमा विचार गर, सकेसम्म रोग नै लाग्न नदेऊ’ भन्ने यो सिद्धान्त हो। पथ्य सेवनबाट विनाऔषधी ब्याधि नष्ट गर्न सकिन्छ। व्यक्तिले पथ्य सेवन वा उचित आहारविहार गर्दैन भने जतिसुकै औषधी किन नखाओस् त्यसको रोग निको हुँदैन। यसकारण आरोग्य लाभका लागि संयमित जीवन बाच्नु अपरिहार्य छ। यस्तो महामारीको चपेटामा परेको आजको जटिल अवस्थामा यो प्रसङ्ग विचार गरेर अनुसरण गर्यौं भने फलदायी हुनेछ।
त्यस्तै भगवानको नाममा ठूलो शक्ति छ। एकाग्रतापूर्वक कुनै नाम हरि, शिव, दुर्गा,राम, कृष्ण आदि जप ग्रहण गर्नुपर्छ। यसरी शरणागत भई भक्तिपूर्वक भगवानलाई पुकारा,स्मरण गर्नाले रोगमुक्त बन्न सकिन्छ भनेर स्कन्द पुराणमा भनिएको छ। आयुर्वेदका प्रवर्तक भगवान् धनवन्तरीको स्मरणबाटै ठूला रोग नाश हुन्छन्। ’विश्वासं फलदायकं’ भनिएको छ। विश्वासपूर्वक भगवानको नाम लियौं भने त्यो अवश्य फलदायी हुन्छ। हाम्रो धर्मशास्त्र (वैदिक शास्त्र)विश्वासमा टिकेको छ। मन्त्रमा, शास्त्रमा, गुरुमा,देवतामा, ब्राह्मणमा, ज्योतिषमा, औषधीमा र वैद्यमा जसको जस्तो भावना हुन्छ, निष्ठा राख्दछ त्यही अनुसार फल प्राप्त गर्दछ भनिएको छ।
संसारमा त्यस्ता व्यक्तिहरु विरलै हुन्छन् जसले आफ्नो शक्तिको परिचय प्राप्त गरेको होस्। त्यो आफ्नो शक्ति जान्नका लागि ध्यान, प्रार्थना गर्नुपर्छ।जसबाट मानिसले आफ्नो शक्तिलाई जान्दछ। यसबाट संकल्प शक्ति जागृत हुन्छ। प्रत्येक व्यक्तिमा स्वाभाविक विचित्र दैविशक्ति विद्यमान रहेको हुन्छ। त्यसबाट रोगलाई नष्ट गर्न सक्दछ । त्यसलाई जगाउनका लागि ध्यानको मार्ग अपनाउन पर्दछ भनेर बताइएको छ। विधिपूर्वकको ध्यानबाट सच्चिदानन्दस्वरुप परमात्माको स्मरण गर्नाले तामसिक र राजसिक वृत्तिहरुको प्रभावबाट मुक्त बन्न सकिन्छ। जसबाट हामी सात्विकता र पवित्रताको मार्गमा अघि बढ्न सक्छौं। अनि हाम्रो सम्बन्ध आनन्द, शान्ति र शक्तिका साथ हुनेछ र सारा बाधाहरुमा विजय प्राप्त हुनेछ भनेर शास्त्रज्ञ आचार्यहरु बताउँछन्।
कुनै पनि रोगको उपचार गर्नु अघि प्रार्थनाको आवश्यकता छ। प्रार्थना ठूलो बल हो। प्रार्थना जप–ध्यानकै रुपान्तरण हो। ध्यानस्थ भएर रोगी र रोगको नाम लिंदै रोगीको रोग नष्ट गर भनी भगवत प्रार्थना गर्नुपर्दछ भनेर बताइएको छ। महामारीको संकटपूर्ण अवस्थामा सामूहिक रुपमा गर्न नसकिए पनि सबैले आ–आफ्नो स्थानमा बसेर कल्याणमय भावनाले प्रार्थना गर्न सकिन्छ।
यसरी वैदिक सभ्यतामा अन्तष्करण चिकित्सा पद्धतिको प्रसङ्ग उल्लेख गरिएको पाइन्छ। वैदिक साधना पद्धतिमा भय र रोग मुक्तिका सम्बन्धमा पनि बताइएको छ। तर हामीले त्यसतर्फ ध्यान दिएनौं। यसरी के हुन्छ र ? भन्न थाल्यौ। यसकै परिणाम यो भयावह महामारी त होइन भन्ने प्रश्न उठ्ने गरेको छ। यो बडो विचारणीय छ। कतिपय अध्यात्मवादी विचारकहरुले आजको महामारीको रुपमा व्याप्त नोबेल कोरोना भाइरसलाई एक शक्तिशाली राक्षसको रुप भएको संकेत गर्दै नास्तिकताकै उपज भएको बताइसकेका छन्। यस्ता असाधारण विपतिको सन्त्रासबाट मुक्त हुन ईश्वरप्रति आस्थावान् भई धार्मिक आचारविचारमा जोड दिनुपर्ने उनीहरुको भनाइ छ। वैदिक तथा प्राकृतिक आचारविचार पालनाका लागि मानिसलाई सचेतना प्रदान गर्न पनि यसको आगमन भएको उनीहरुको बुझाइ छ। भय–रोगबाट मुक्ति र रक्षाका लागि वैदिक मन्त्रमा भनिएको छ – “तिमी मित्रबाट, जो मित्र छैन त्यसबाट पनि निर्भय बन । देखेको–जानेको, नदेखेको–नजानेको, पुरुष–संसारबाट दिन र रातमा पनि निर्भय बन । सबै विषयहरु तिम्रा मित्र भइरहेका छन्। परमात्मा सबै प्रकारले तिम्रा सहयोगी भएर रक्षकका रुपमा रहनु भएको छ । तिमी परमात्माप्रति निर्भय छौ। तिमी परम निर्भय भएर परमात्माप्रति निर्भय हुन्छौ ।” ( संस्कृत श्लोक सबैका लागि बोधगम्य नहुने भएका कारण उल्लेख गरिएको छैन) यसरी यस्तो भावनालाई हामीले बारम्बार दोहोर्याउन सक्यौं भने अन्तरमनमा विलक्षण प्रभाव पर्दछ। जसबाट प्रेम,आरोग्य, शक्तिधारा हाम्रो शरीर वा रोगीमा प्रवाहित हुन थाल्दछ।
रोगब्याधि निवारणमा ईश्वरको आश्रय तथा आस्तिकताको भावमा जोड दिंदै शास्त्र भन्छ – परमात्मा नै परम वैद्यका रुपमा हुनुहन्छ। वहाँकै शरण र आश्रयमा जति पनि चिकित्सकीय कार्य छन्, परमात्माको स्मरण गरेर गरोस्, निर्भय र निश्चिन्त रहोस्। स्वयम् परब्रह्म परमात्मा श्रीहरि स्वरुप धनवन्तरीले भन्नुभएको छ – ’अच्युत, आनन्द, गोविन्द, परमात्माको नाम उच्चारणरुप औषधीबाट सबै रोगको नाश हुन्छ,जसले यी नामहरु उच्चारण गर्दछ त्यसबाट सबै रोग नष्ट हुन्छ म सत्य सत्य भन्दछु।’
अतः कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) का कारण विश्वभर उत्पन्न असहज परिस्थितिमा केवल धैर्यता र भगवानप्रतिको आस्था विश्वास र श्रद्धालाई अक्षुण्ण राख्नुपर्छ ,अझ बढाउनु पर्छ। आगामी दिनहरु सहज र सकारात्मक हुनेछ भन्ने दृढ विश्वासका साथ अगाडि बढ्नुपर्छ। भगवानले अवश्य हामीलाई शक्ति र आशिर्वाद प्रदान गर्नुहुन्छ।
