मानिस सामाजिक प्राणी हो । मानिस समाजमा बस्छ र समाजमै मर्छ । समाजभन्दा बाहिर मानिसले बस्ने कल्पना पनि गर्न सक्दैन । आखिर समाज के हो ?किन समाज चाहिन्छ ? समाजमा के हुनु पर्छ ? समाजमा कस्ता मानिस बस्दछन् ? यी यस्तै विषयमा चर्चा— परिचर्चा गर्न चाहन्छु ।
समाज एकभन्दा धेरै मानिसहरुको समुदाय हो । एकभन्दा बढी परिवारको बसोबासको थलो हो । समाज शव्दले गाउँटोल वा शहरका बेग्लाबेग्लै घरमा बस्ने व्यक्तिहरुको समुहलाई बुझाउँछ । समाजले एउटै रहन–सहन ,व्यवस्था,धर्म आदि अँगाल्ने वा एकै स्थानमा बसोबास गर्ने मानिसहरुको समुहलाई बुझाउँछ । विभिन्न जात, धर्म, विचार भएका मानिसहरुको बस्ती नै हो समाज । सामाजिक एकता , सहकारीता , आपसी सहयोग , सद्भाव नै समाजको मूल एकता हो । हामी समाजमा बसिरहँदा हाम्रो समाज कस्तो बन्दैछ ?
समाजमा मानिसहरुलाई मानिसले कसरी व्यवहार गर्दैछन् ? कस्तो मानिसलाई समाजले सम्मान गर्छ ? कस्ता मानिसलाई अपमान गर्छ ? समाजमा कस्ता मानिसको महत्व छ ? कस्ता मानिसको महत्व छैन ?मानिसले मानिसलाई कसरी हेप्छन् ?मानिसले मानिसलाई कसरी शोषण गर्छन् ? मानिसले मानिसलाई कसरी झुट बोल्छन् ?मानिसले मानिसलाई कसरी ठगी गर्छन् ? मानिसले मानिसको कसरी हत्या गर्छन् ?मानिसले मानिसलाई कसरी फसाउँछन् ? मानिसले मानिसलाई कसरी साथ सहयोग गर्छन् ? सकारात्मक सोच, नकारात्मक सोच यसै समाजमा भएका मानिसहरुको मानसिकता हो । यी यस्तै सोच र घटना यसै समाजमा देख्ने र भोग्ने गरिन्छ । जन्म मृत्यु, जन्ती,मलामी,विवाहभोज आदि सामाजिक घटनाहरु यसै समाजमा मनाईने रीति–रिवाज र संस्कारहरु हुन् ।
समाजभित्र विभिन्न जात, धर्म विचार,ब्यवस्था,ब्यक्तित्व,व्यवहार, आचरण र अस्तित्व बोकेका मानिसहरुको बसोवास हुन्छ । यी सबै विविधताका बीचमा पनि एकता बनाएर र सबै अस्तित्वहरुलाई न्यायिक सम्बोधन गरी अघि बढ्नु नै सामाजिक अभियान हो । त्यसमा लागिपर्ने ब्यक्तिहरु सामाजिक अभियन्ताहरु हुन् । समाजमा विभिन्न सोच भएका मानिस बस्दछन् । कोही धन सम्पत्ति र पैसालाई महत्व दिन्छन् भने कोही शिक्षालाई महत्व दिन्छन् । शिक्षाले समाजलाई सभ्य र विकसित बनाउँछ भने पैसाले समाजलाई लोभी र स्वार्थी बनाउँदछ । कोही कसैलाई पैसामा तुलना गर्दछन् भने कोही उसले गर्ने व्यवहारलाई । कसैले महल , विल्डिङलाई महत्व दिन्छन् भने कसैले मन र संस्कारलाई महत्व दिन्छन् । कोही धनका धनी होलान् तर मनका गरिव हुन सक्छन् । कोही धनका गरिव भएपनि मनका धनी हुन सक्छन् ।
हाम्रो समाज कता जाँदैछ । समाजमा कस्ता मान्छेको जमात बढिरहेको छ हामीले देख्न सक्छौ । हामीले आफूले बसेको समाजमा प्रोत्साहन , हौसला , सहयोग र समझदारी व्यक्तिहरुको साथसाथै निरुत्साहित ,असहयोग र असमझदारी र आलोचना गर्ने ब्यक्तिहरु पनि त्यत्तिकै हुने गर्दछन् । ज्ञान, बुद्घि, विवेक र बौद्घिकताको सही प्रयोग र सहभागिताले सभ्य समाजको निर्माण गर्न सकिन्छ । आधारहीन विरोध ,अपमान,असहयोग र इगोले समाजमा विखण्डन, विसंगति ल्याउँदै सामाजिक सद्भावलाई बर्बाद पारिदिन्छ ।
सबैभन्दा ठूलो कुरा आफूभित्र मानवता बचाई राख्नु पर्छ र म शव्दबाट बन्ने मानवता ,मन , मस्तिष्क ,महिमा ,मन्दिर जहिले जागरुक राख्नु पर्छ ।
यी कुराहरु हाम्रो समाजमा घटिरहने घटनाहरु हुन ।सकारात्मक सोच, विचार र ब्यवहारले एउटा असल गोरेटोतिर लैजान्छ । सेवा नै धर्म हो भन्ने भाव लिएर निस्वार्थ सेवा गर्ने मनहरु पनि यसै समाजमा भेटिन्छन् ती मनहरुलाई भित्री ह्रदयबाट धन्यवाद दिएर कदर गर्नै पर्छ । समाजमा छलफल ,समझदारी , सम्झौता , सद्भाव ,सहनशीलता ,सहजता र सक्रियतामा सबैलाई समेट्ने कुराहरु सामाजिक संस्कार हुन् । जसलाई सांगठनिक संस्कार भनिन्छ । समाजसेवक त्यो हो जसले सामाजिक नैतिक अथवा बौद्धिक जिम्मेवारी बहन गर्दछ र सधै अनेकतामा एकतालाई प्राथमिकता दिएर सर्वहितको लागि सम्भावनाको खोजी गरिरहन्छ । जो कोहीले समाजमा नेतृत्व बहन गर्नु भएको छ वा गर्दै हुनुहुन्छ । उहाँहरुलाई स्पष्ट थाहा छ कि अनेकौ फगत दृष्टिकोणबाट फगत विचार र लाञ्छना आएपनि आफूले गरेको कुनै पनि असल कर्ममा कदर नभएपनि एउटा सेवक निरन्तर समाजसेवामा डटेर लागिरहेको हुन्छ ।कारण नेतृत्वमा बसेपछि समाजको हितको लागि आउँदो पिढीको असल भविष्यको लागि सामाजिक र नैतिक जिम्मेवारीको पालना गर्दछ ।
त्यो नै एउटा असल नेतृत्वकर्ताको सामाजिक धर्म हुन जान्छ । तर व्यक्ति विशेष मन परेन भनेर सामाजिक सद्भाव तोड्नु ,मूल्य मान्यतालाई कुल्चिनु , गुटबन्दी गर्नु राम्रो होइन् । तर त्यसको सट्टा आफूलाई चित्त नबुझेको कुरालाई विरोध वा आलोचना गर्नु वा लागेको विचार प्रस्तुत गर्नु र न्यायिक सम्भावनालाई खोजी गरी समाजमा छलफल गरी त्यसलाई सम्बोधन गदै कार्यान्वयन गर्नु नै उत्तम कार्य हुन्छ । आज धेरै संघसंस्था , संगठन , समाज वा परिवार बिघटन भएको घटनाहरु यसै समाजमा देख्न सकिन्छ । यसका धेरै कारणहरु छन् । यीमध्ये मुख्य कारण भनेको अशिक्षा र ब्यक्तिगत स्वार्थहरु पर्दछन् । आफ्नो व्यक्तिगत फाइदाको लागि वा केही व्यक्तिको स्वार्थ र उद्धेश्य प्राप्तिको लागि एउटा सिंगो समाजलाई असर पर्ने कुनै पनि कामले समाजलाई फाईदा पुग्दैन र समाज विखण्डनतिर मोडिन्छ । हामी सामाजिक प्राणी भईरहँदा हामीले के गर्दा सबै समाजको हित हुन्छ र के गर्दा समाजलाई अहित हुन्छ ? कस्तो कुराले आफ्नो नैतिकता र बौद्धिकतामा प्रश्नचिन्ह खडा गर्छ र यसको दोष कसलाई जान्छ ? यस्ता कुरालाई संवेदनशील भएर सोच विचार गर्नु पर्छ र सही गोरेटोमा लाग्नु उचित हुन्छ । किनकी सबैलाई थाहा छ — विष रोपेर अमृत फल्दैन , गाँजा रोपेर संजिवनी फल्दैन । समाजमा बस्दा मनमा रिस, राग,अहमता, घमण्ड,इष्र्या र असहयोग भावना बोकेर समाज बन्दैन । समाज बदल्नु छ भने सुरु आफैबाट गर्नु पर्छ ।
आफूभित्रको दुर्वलता हटाएर सुन्दर भविष्यको गोरेटो निर्माण गर्नु पर्छ । आफूभित्र रहेको असन्तुष्टिपनलाई समझदारीमा छलफल गरी असल समाजको निर्माण गर्नु पर्छ । सबैभन्दा ठूलो कुरा आफूभित्र मानवता बचाई राख्नु पर्छ र म शव्दबाट बन्ने मानवता ,मन , मस्तिष्क ,महिमा ,मन्दिर जहिले जागरुक राख्नु पर्छ । आफू बाँच्ने सुन्दर संसारमा सबैलाई खुसी छरेर बाँच्नु पर्छ । आखिर यसै समाजमा जन्मनु पर्छ दुखसुख यसै समाजमा बाँड्नु पर्छ र यसै समाजमा मरेर जानु पर्छ । एक बारको जुनी सकारात्मक सोचेर बाँचौं । सबैलाई खुसी बाँडेर बाँचौं । समाजमा हामी भएको अर्थ रहनेगरी यस समाजमा बाँचौं ।
