यतिखेर विश्व कोभिड–१९ को महामारीमा छ । नेपाललगायत अधिकाँश देशहरुमा लकडाउन छ । राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरु ठप्प छन् ।मार्चको अन्तिम सातादेखि हालसम्म पनि विश्वभर अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरु चलेका छैनन् । ब्यापार ब्यवसाय बन्द छन् । विश्व अर्थतन्त्र नै धराशायी भएको छ । करोडौँले रोजगारी गुमाएका छन् । नेपालमै पनि मल नपाएर यो बर्षको कृषि उत्पादन घट्ने आँकलन गर्न थालिएको छ । विश्व खाद्य संगठनले भविष्यमा विश्वमा झन् धेरै भोकमरी लाग्न सक्ने भन्दै सहयोगको लागि अपिल गरिरहेको छ ।
पछिल्लो तथ्यांकअनुसार ४० लाखको हाराहारीमा नेपालीहरु बैदेशिक रोजगारीमा छन् । झण्डै २० लाख नेपालीहरुले त खाडी मुलुक र मलेशियामामा रोजगारी गरिरहेका छन् । यति धेरै नेपाली श्रमिकहरु कार्यरत यी मुलुकहरु पनि कोभिड—१९ को कारण समस्यामा परेका छन् । धेरै कम्पनीहरुले कामदार कटौती गरेका छन् । ती कम्पनीहरुको ब्यापार घटेसँगै नेपालीहरुको रोजगारीमा असर पुग्न थालेको छ । यी मुलुकहरुमा रहेका नेपालीहरुले धमाधम रोजगारी गुमाईरहेको अवस्था छ ।
खाडी क्षेत्रका ६ मुलुकहरु यूएई, कतार, साउदी अरब, बहराइन, कुवेत, ओमान र बैदेशिक रोजगारीको अर्को प्रमुख गन्तब्य मुलुक मलेशियामा गरी १ लाख २० हजारभन्दा धेरै नेपालीहरुले रोजगारी गुमाएको तथ्यांक छ । उनीहरु छिटोभन्दा छिटो नेपाल फर्कन चाहन्छन् । हालसम्म ४० हजारको हाराहारीमा नेपाल फर्किसकेको र बाँकी ८० हजार नेपालीहरु नेपाल फिर्तीको लागि पर्खाइमा रहेका छन् ।
नेपाल सरकारले सेप्टेम्बर महिनाभरमा बढीमा दैनिक ८ सयसम्म नेपालीहरुलाई नेपाल ल्याउने योजना बनाएको छ । अर्थात सेप्टेम्बर महिनाभरिमा २० हजारजति नेपालीहरु नेपाल फर्कन सक्ने देखिन्छ । बाँकी साठी—पैंसठ्ठी हजार नेपालीहरुको नेपाल फिर्ती कहिले होला भन्ने कुरा अन्यौल छ । दिनानुदिन यो सँख्या बढेर अझ धेरै हुने सम्भावना पनि उत्तिकै छ ।
खाडी मुलुकहरुमा कयौँका सँख्यामा नेपालीहरु खर्च अभावले भौतारिरहेका छन् । कयौँ नेपालीहरु क्वाँक्वाँ रोएका आवाजहरु यत्रतत्र सुनिने गरेको छ । उद्दार गरेर नेपाल लगिदिन हजारौँ नेपालीहरुले सरकारलाई हारगुहार गरिरहेका छन् । बेखर्ची भएर खब्बुस (अरबी रोटी) र पानी खाएर रातदिन गुजारिरहेका छन् । उनीहरु काम गर्ने धेरै कम्पनीहरु बन्द भएका छन् । केही कम्पनीका मालिकहरु सम्पर्कबिहीन भएका छन् । यस्तो अवस्थामा पनि नेपाल सरकारले आफ्ना नागरिकहरुलाई सस्तो,सुलभ र सुरक्षित नेपाल फिर्तीलाई पहल गर्न चासो दिएन ।
घर फर्कनको लागि नेपाली श्रमिकहरुसँग हवाई टिकट किन्ने पैसा छैन । नेपाल सरकार यी सबै कुराहरुप्रति जानकार छ । तर, जिम्मेवार छैन । यस्तो अवस्थामा नेपाल सरकारले श्रमिकको निःशुल्क उद्दार गर्नु पर्नेमा महँगो हवाई टिकट दर तोकेर ब्यापार गर्न खोजेको छ । पर्यटन मन्त्री योगेश भट्टराईले निःशुल्क उद्दारको त के कुरा भो र बिचल्ली परेका नेपालीहरुलाई कम हवाइ टिकट दरमा नेपाल ल्याउन सकिदैन भन्ने अभिब्यक्ति दिएका छन् । श्रम मन्त्री रामेश्वर राय यादव त बैदेशिक रोजगारीमा गएका नेपालीहरुप्रति अत्यन्तै अत्यन्तै अनुदार रहे । ६ महिनापछि बल्लबल्ल उद्दारसम्बन्धी एउटा कार्यविधि ल्याए र मन्त्रिपरिषदबाट पास त गराए । तर, अत्यन्तै झन्झटिलो र कार्र्यान्वयन गर्न नसकिने खालको । नेपाली दुतावास अबुधाबीका एक कर्मचारीका भनाइ मान्ने हो भने उक्त कार्यविधिअनुसार अलपत्र परेको एक जना कामदारलाई उद्दार गर्न कम्तीमा डेढ —दुई महिना लाग्ने देखिन्छ ।
घर फर्कनको लागि नेपाली श्रमिकहरुसँग हवाई टिकट किन्ने पैसा छैन । नेपाल सरकार यी सबै कुराहरुप्रति जानकार छ । तर, जिम्मेवार छैन । यस्तो अवस्थामा नेपाल सरकारले श्रमिकको निःशुल्क उद्दार गर्नु पर्नेमा महँगो हवाई टिकट दर तोकेर ब्यापार गर्न खोजेको छ । पर्यटन मन्त्री योगेश भट्टराईले निःशुल्क उद्दारको त के कुरा भो र बिचल्ली परेका नेपालीहरुलाई कम हवाइ टिकट दरमा नेपाल ल्याउन सकिदैन भन्ने अभिब्यक्ति दिएका छन् ।
अर्कोतिर नेपाल सरकारले आफ्नै एयरलाइन्सको भाडा पनि अत्यन्तै महँगो बनाएको छ । नियमित उडान भन्दै नेपाल एयरलाइन्सले दुबइदेखि काठमाण्डौंसम्मको भाडा कम्तीमा १४ सय २० (४५ हजार रुपैयाँ) देखि २१ सय २० दिर्हाम (६८ हजार रुपैयाँ) सम्म तोकिदिएको छ । त्यसमा पनि कुनै पनि टिकट सहज तरिकाले उपलब्ध छैनन् । निकै सोर्सफोर्स लगाएर टिकट पाईहालियो भने सबैभन्दा महँगो टिकट मात्र पाईन्छ । नेपाली एयरलाइन्स कम्पनी हिमालय एयरलाइन्सको स्थिति पनि उस्तै छ । एजेन्सीहरुले सस्तो टिकट लुकाएर महँगो टिकट मात्र बेचिरहेका छन् । बिदेशी एयरलाइन्सहरुले त झन् ८० हजार रुपैयाँदेखि १ लाख ५ हजार रुपैयाँसम्म टिकट बेचिरहेका छन् ।जबकी अरु सामान्य अवस्थामा दुबइ—काठमाण्डांैको भाडा ६ सय दिर्हाम (१९ हजार रुपैयाँ) हुन्थ्यो । न त नेपाल सरकारले आफूले सस्तोमा नेपाली श्रमिकहरुलाई उद्दार गर्न सक्यो, न त बिदेशी एयरलाइन्सलाई सस्तो भाडा दर कायम गर्न कुनै भूमिका खेल्न सक्यो । बरु नेपाल सरकार आफँैले बिदेशमा अलपत्र परेका नेपालीहरुलाई लुट मच्चाइरहेको छ ।
केही विदेशी एयरलाईन्सहरुले लकडाउनभन्दा अगाडि नेपालीहरुले काटेको टिकटको रकम समेत फिर्ता दिएनन् । उनीहरुले पैसा लिएर जहाज नचढाए पनि पैसा फिर्ता गर्न मानिरहेका छैनन् । यस बीचमा कयौं नेपालीहरु चार्टर फ्लाईटमा नेपाल फर्किसकेका छन् । नेपाली यात्रुहरुले सेवा उपभोग नगरी करोडौं रुपैयाँ गुमाएका छन् ।
उनीहरुले लकडाउनपछि पनि कमर्सियल उडान भन्दै केही सस्तोमा टिकट बेचे । तर, प्लेन उडाएनन् । बिचरा ती नेपालीहरुले पनि हजारौं रुपैयाँ माया मारेर अर्को चार्टर उडानमार्फत नेपाल फर्किन बाध्य भए । तर, उनीहरुले पनि पैसा फिर्ता पाएनन् । सेवा नदिएपछि पैसा फिर्ता दिनु पर्ने हैन र ?हवाईजहाज नचलेको घाटा श्रमिकहरुको पसिनाले भरपाई गरिदिनु पर्ने त हैन होला ।
तीमध्ये केही एयरलाईन्सहरुले अहिले उक्त पैसा बराबरको कुपन भौचर दिन थालेका छन् । जुन भौचर अहिलेको रेगुलर वा चार्टर फ्लाईटमा साट्न नपाईने गरी । पछि, धेरैपछि, एक बर्षसम्ममा सो भौचर प्रयोग गरी फेरि उड्न पाईने । तर, पैसा भने फिर्ता नपाईने नियम बनाए । मान्छे जागिर छोडेर कहिल्यै नआउने गरी नेपाल गईसकेको छ, जाँदैछ र आउने नआउने टुंगो छैन, जिन्दगीमा फेरि प्लेन चढ्ने हो कि हैन थाहा छैन, अहिले नचल्ने भौचर कुपनको के काम?कम्तीमा पहिले टिकट काटिसकेकाहरुले हवाई मूल्य फरक परे थप पैसा तिरेर नेपाल जान त पाउनु पर्छ । तर पाउँदैनन् । अनि यो लुट हैन ? उनीहरुको आवाज बोलिदिने कसले ? नेपाल सरकारलाई आफँैलाई लुट्न फुर्सद छैन ।
अझै पनि केही एयरलाईन्सले नियमित उडान भनेर पनि खुलारुपमा अनलाईन टिकट बिक्री गरेका छैनन् । यसको प्रत्यक्ष मारमा तिनै श्रमिकहरु परेका छन् । यसले त टिकट मूल्य निर्धारणमा पनि असर गरेको छ । टिकट महँगो छ । नियमित उडान भनेर अनुमती लिएर पछि सोहीअनुसार गर्नुपर्ने हैन र ? तर, गरेका छैनन् ।
यी सबै कुराहरु हेर्दा ब्यापारीले कमाउनु पर्ने सुवर्ण अवसर यही महामारीको बेला नै हो जस्तो लाग्छ । यस्तो लाग्छ कि काम र माम नभएर बाटोमा रोएर बसेका श्रमिकहरुलाई निचोर्नु पर्ने बेला पनि यही हो । श्रमिकहरुलाई आफ्नो मुलुक फर्कनु पर्ने बाध्यता छ नत्र भिसामा जरिवाना लाग्छ । ती सरकारले एकातिर भिसामा जरिवाना लगाउने उर्दी जारी गरेको छ भने अर्कोतिर हवाइटिकट महँगो बनाएर श्रमिकहरुको ढाड सेकेको छ ।
आखिर परदेशी श्रमिकका यी आँशुका कथा देख्ने सरकार नेपालमा रहेनछ । दोहोर मारमा परेका यी श्रमिकको साथमा न कुनै सरकार छ न त कुनै अन्तर्राष्ट्रिय संघसंस्था नै । आखिर जहाँ गएपनि बिनाबित्थामा मर्नु पर्ने संसारभरका गरिब श्रमिक जनताहरु नै रहेछन् ।
( झापा बुधबारे स्थायी घर भएका लेखक सापकोटा यूएईको नेपाली समुदायमा परिचित पत्रकार हुन् )
