झापा , कात्तिक १८ । ‘कोभिड–१९’ का कारण मृत्यु भएका व्यक्तिहरुको शव परिवार आफैले अन्त्येष्टि गर्न थालेपछि संक्रमणको जोखिम बढेको छ ।

कोरोना संक्रमण भएर मृत्यु भएका व्यक्तिहरुको शवको अन्त्येष्टि अरु मृतकसरह आफन्तले गर्न थालेपछि संक्रमणको जोखिम बढेको हो । पछिल्लो समय कोरोनाले मृत्यु भएका व्यक्तिको अन्त्येष्टिमा धेरैजना मलामी जाने क्रमले पनि संक्रमणको त्रास थपिएको छ । कोरोनाले मत्यु भएका कतिपय व्यक्तिको शव नेपाली सेनाले र कतिपयको परिवार आफैले अन्त्येष्टि गर्ने गरेका छन् । मंगलबार बिहान कोरोना संक्रमणबाट मृत्यु भएका गौरादह १ गेउरियाका ८४ वर्षिय गणेशबहादुर अधिकारीको शवको अन्त्येष्टि परिवार आफैले गरेका हुन् । त्यस्तै आइतबार कोरोनाकै कारण मृत्यु भएका कमल गाउँपालिका ५ मंगलबारेका ७२ वर्षिय खरेल थरका बृद्धको पनि परिवार आफैले अन्त्येष्टि गरेका थिए । जसबाट संक्रमणको जोखिम अत्यधिक बढेको छ । सरकारले ‘कोभिड–१९’ का कारण मृत्यु भएका व्यक्तिहरुको शव व्यवस्थापन सम्बन्धी संक्षिप्त कार्यविधि’ संशोधन गर्दै घरमै आइसोलेशनमा संक्रमितको निधन भएमा आफन्तले शव व्यवस्थापन गर्न पाउने व्यवस्था गरेको छ ।
‘कुनै व्यक्तिको घरकै आइसोलेशनमा मृत्यु भएमा आफन्तले स्थानीय प्रतिनिधि र प्रहरीलाई खबर गर्नुपर्छ । शवलाई आफन्तले पीपीई (पञ्जा, मास्क र पुरा बाहुला भएको गाउन) लगाई र्याप गर्ने र बडीब्यागमा राख्ने काम गर्नुपर्छ’, संशोधित कार्यविधिमा भनिएको छ, ‘आइसोलेशनमा राखेको स्थानबाट शव बोक्ने गाडीसम्म शव पनि आफन्तले नै लैजानु पर्छ । शव बाहन नभएको स्थानमा शव बोक्न प्रयोग हुने खट बोक्ने व्यक्तिले मृत शरीर नछुने गरी बनाउनु पर्छ र उनीहरुले सुरक्षा सामग्रीको प्रयोग गर्नु पर्छ ।’ तर कोरोनाले मृत्यु भएका व्यक्तिको अन्त्येष्टिमा यी सावधानीका उपायहरु अपनाएको पाइदैन । मृतकका आफन्तहरुले शव व्यवस्थापन गर्दा खासै सतर्कता रहने गरेका छैनन् । झापाको कनकाई नगरपालिकाको कोटीहोम आर्यघाटमा कोरोनाले मृत्यु भएका व्यक्तिहरुको अन्त्येष्टि गर्दा खासै सावधानी अपनाउने गरिएको छैन । कोटीहोमका पाँचवटा घाटमध्ये उत्तरपट्टिको घाट कोरोनाले मृत्यु भएका व्यक्तिहरुको लागि छुट्याइएको छ । कोरोनाले मृत्यु भएकाहरुको शव जलाउँदा जुन सावधानी अपनाउनु पर्ने हो त्यो नअपनाइएको कनकाई नगरपालिकाका सूचना अधिकारी लक्ष्मी अधिकारीले बताए । अन्त्येष्टिको जिम्मेवारी लिएका नेपाली सेनाको टोली शवलाई आगो लगाएर हिडिसकेपछि आफन्तहरु नजिक जाने गर्दा जोखिम बढेको उनले बताए । ‘कोरोनाले मृत्यु भएका व्यक्तिको शव अन्त्येष्टि गराउने बेला परिवारका एकजनालाई पीपीई लगाउन दिने गरिएको छ ’अधिकारीले भने , ‘तर पीपीई लगाउनेले शव नष्ट नहुन्जेलसम्म पीपीई लगाएर बस्ने गर्दैनन् ।’
जिल्लामा कोरोनाबाट मृत्यु भएका व्यक्तिहरुको शव चारआलीस्थित नयाँ श्रीनाथ गणको सैनिक टोलीले व्यवस्थापन गर्ने गरेको छ । मृतकको शव व्यवस्थापनका लागि आफूहरुले सावधानी अपनाउँदै आएको उपसेनानी सन्दीप अधिकारीले बताए । उनले शव अन्त्येष्टिका बेला आफन्त र मलामीहरुलाई ५० मिटर टाढा राख्ने गरेको जानकारी दिए ।
योभन्दा अगाडि कोरोना भाइरसको संक्रमणबाट मृत्यु भएका व्यक्तिको शव व्यवस्थापन जिल्ला कोभिड–१९ संकट व्यवस्थापन केन्द्रले गर्दै आएको थियो। यो कार्यविधि अस्पतालमा मृत्यु भएका व्यक्तिका लागि बनाइएको थियो। तर होम आइसोलेसनमै मृत्यु भएमा के गर्ने भन्ने कुरा भने कार्यविधिमा उल्लेख गरिएको थिएन।
यदि होम आइसोलेसनमा बसिरहेका संक्रमितको मृत्यु भएमा पनि सम्बन्धित व्यक्तिका आफन्तले जानकारी गराएपछि केन्द्रले नै व्यवस्थापन गर्दै आइरहेको थियो। संक्रमण देखिएका व्यक्तिको शव व्यवस्थापन गर्दा धेरै सतर्कता अपनाउनु पर्ने सरुवारोग विशेषज्ञ डा. शेरबहादुर पुन बताउँछन् ।
‘संक्रमित व्यक्तिको शव व्यवस्थापन गर्नु पर्ने अवस्था भयो भने सावधानी अपनाउनुपर्ने हुन्छ । डेथबडीबाट सरेको भन्ने त थाहा छैन अहिलेसम्म तर पनि सावधानी त अपनाउनु पर्छ। जस्तो बिरामीले थुक्दा वा हाँछ्यू गर्दा ¥याल, थुकका छिट्टा निस्केको हुन सक्छ। त्यही ठाउँमा आफन्तले छोए भने संक्रमणको जोखिम बढी हुन सक्छ’, उनले भने,‘अर्को कुरा भनेको शवको सनाखत गर्ने जो हुनुहुन्छ। उहाँहरुले सनाखत गर्दा मास्क र पञ्जाहरु नलगाएको अवस्थामा भाइरस सर्न सक्छ। जसलाई हामी ‘बडी सेक्रेसन’ भन्ने गर्छौँ। यसमा ¥याल, थुक, सिँगान विशेषगरी पर्छन्। यसकारण आफन्तले उच्च साबधानी अपनाउनु पर्ने हुन्छ।’
डा. पुनका अनुसार अन्य व्यक्ति भन्दा पनि शव व्यवस्थापनमा खटिने व्यक्तिले सुरक्षाका सामग्री सावधानीपूर्ण रुपले प्रयोग गर्नुपर्छ ।
सरकारले कार्यविधिमा उल्लेख गरिएका अनुसार प्रयोग गरिनुपर्ने पीपीई, मास्क, पञ्जा सबैको पहुँचमा नहुन पनि सक्छ। यदि कोहीसँग भएपनि कसरी प्रयोग गर्ने भन्ने बारे थाहा नहुन पनि सक्छ।
त्यस्तै सामान्य मानिस र तालिमप्राप्त मानिसले शव व्यवस्थापन गर्दा धेरै फरक पर्ने जनस्वास्थ्यविज्ञ डा. केदार बराल बताउँछन्।
आफन्तले शव व्यवस्थापन गर्दा संक्रमणको जोखिम अति नै न्यून हुने भनेर सरकारले भन्दै गर्दा व्यवहारिक हिसाबले हेर्दा यो एकदमै कठिन काम भएको डा. बरालले बताए।
‘कन्टामिनेटेड’बाट सर्ने भएपनि बिरामी बसेको कोठाहरुमा भाइरस बाँकी छन् भने केही समय भाइरस सर्भाइभ भएको हुन सक्छ । उक्त कोठा भेन्टिलेटेड छ कि छैन, लुगाहरु, ढोकाको ह्याण्डिलहरु कसरी प्रयोग भएका थिए। के गर्ने वा कसरी गर्ने भन्ने कुराको गाइडेन्स भयो भने हुन सक्ला तर ग्रामीण भेगतिर भनेजस्तो सबै गर्न गाह्रो हुन सक्छ’, उनी थप्छन्,‘अहिले संक्रमण फैलिसकेको हुनाले यसको व्यवस्थापनका लागि सावधानी अपनाउँदै जानु पर्छ भन्ने हिसाबले सरकारले यसो गरेको हुनुपर्छ। तर व्यवहारिक हिसाबले हेर्ने हो भने यो एकदमै कठिन छ। अप्ठ्यारो छ। जोखिमपूर्ण पनि छ। ‘कन्टामिनेटेड’ हुने सम्भावना धेरै छ। सबै कुरा सबैसँग उपलब्ध नहुन सक्छ।’
डा. बरालका अनुसार कन्टामिनेटेड हुने भएका कारण हावाको जति जोखिम नभए पनि छोइएपछि सर्न सक्ने सम्भावना रहिरहन्छ।
अन्तिम संस्कारमा परिवारका सदस्यहरु र संस्कारमा संलग्न हुने व्यक्तिले सावधानी अपनाई अन्त्येष्टि गर्नु पर्ने स्वास्थ्य मन्त्रालयले बताएको छ । तर अन्त्येष्टिमा भने बच्चा र ६० वर्षभन्दा माथिका व्यक्ति लगायत जोखिम समूहमा पर्ने व्यक्ति समावेश नगराउन अनुरोध गरेको छ।

प्रतिक्रिया

कृपया प्रतिक्रिया लेख्नुहोस्!
कृपया आफ्नो नाम लेख्नुहोस्