मनिषा चम्लागाईँ,
झापा । विश्वव्यापी रुपमा फैलिएको कोरोना महामारीको कारण ७ महिनासम्म नेपालमा उत्पादन भएको छुर्पीको निर्यात ठप्प थियो । अन्तर्राष्ट्रिय उडान बन्द हुँदा त्यसको असर नेपाली छुर्पीले खेप्नु प¥यो । जसकारण साउनसम्म कृषक र डेरी सञ्चालकले उत्पादन गरेको ५० प्रतिशत छुर्पी डेरीमा नै ढुसी पलायो ।
अन्तर्राष्ट्रिय उडान शुरु भएसँगै यतिबेला भने डग्स च्युको निर्यातमा सहजता भएको छ । पूर्वका डेरी सञ्चालकले निर्यात कम्पनीको माग नै पुरा गर्न सकेका छैनन् । “केही महिना अघि ढुसी पलाएर फ्याक्नु परेको छुर्पीको माग अहिले अत्यधिक छ” इलामको सूर्योदय नगरपालिकाका छुर्पी उत्पादक दिनेश महतले भने, “छुर्पीको स्थानीय बजार नहुँदा र निर्यातमा सहजता नहुँदा कृषकले समय–समयमा घाटासमेत बेहोर्दै आएका छन् ।” नेपालमा उत्पादन हुने छुर्पी कुकुर र बिरालोको खाद्यान्नको रुपमा निर्यात हुन्छ । निर्यात प्रभावित हुँदा कृषकले लाखौँ रुपैयाँ घाटा बेहोर्नु प¥यो ।
सरकारले नै कृषकले उत्पादन गरेको छुर्पीको बजार सुनिश्चितता गर्नुपर्ने महतको भनाइ छ । कृषक, व्यवसायी र निर्यात कम्पनीको भरमा नेपाली छुर्पी विश्व बजारमा पुगेको महत बताउँछन् । स्वयम् सरकारले डग्स च्युको बजार व्यवस्थापन गर्नसके कृषक तथा व्यवसायीले घाटा वेहोर्नु नपर्ने महतले बताए । लकडाउनले ‘नर्मल फ्लाइट’ बन्द हुँदा, ‘चार्टर्ड फ्लाइट’मा पर्ने आर्थिक भार पनि कृषक तथा व्यवसायीले खेप्नुपर्दा छुर्पी निर्यात गर्न नसकेको महत बताउँछन् ।
कुकुरले खाने छुर्पीमा फ्याट ३ प्रतिशत र चिल्लोरहित ठोस पदार्थ ८ प्रतिशत हुन्छ । “कुकुरले घिउ नपचाउने हुँदा फ्याटयुक्त छुर्पी निर्यात गर्न मिल्दैन” महतले भने, “फ्याटयुक्त छुर्पी कार्गो गरेर पठाउन झन्झट हुने र छिटै बिग्रने हुँदा पनि निर्यातमा समस्या खेप्नु पर्छ ।” जसकारण छुर्पी निर्यात प्रभावित हुँदा उत्पादकले आफूसित भएको छुर्पी भण्डार गरेर राख्न पनि समस्या हुने महतको भनाइ छ । लकडाउन अवधिभर ५ लाख रुपैयाँ बराबरको छुर्पी खेर गएको महतले बताए ।
इलामकै सन्दकपुर गाउँपालिका–५को मौसम–मौनता डेरी उद्योगका सञ्चालक ख्यामप्रसाद भट्टराई स्थानीय १३ वटा डेरीको छुर्पीसमेत संकलन गरेर बिक्री गर्छन् । अन्य समयमा ५० रुपैयाँ प्रतिलिटर खरिद गर्दै आएको दुध लकडाउनको समयमा भने मात्र ३० रुपैयाँ प्रतिलिटर खरिद गर्न सकेको उनले बताए । “छुर्पीको बिक्री नै ठप्प हुँदा हामीले कृषकबाट खरिद गर्दै आएको दुधको मूल्य नै घटाउनु प¥यो” भट्टराई भन्छन्, “लकडाउनमा छुर्पी बिक्री नहुँदा डेरी उद्योगलाई मात्र नभई उद्योगमा दुधको कारोबार गर्दै आएका सयौँ पशुपालक किसान मारमा परे, हामीले उत्पादन गरेको छुर्पी पनि बिक्री भएन ।” बजारको ‘ग्यारेन्टी’ नहुनु नै दुःखद् पक्ष रहेको भट्टराई बताउँछन् । “कुन बेला बिक्री हुन्छ, कुन बेला हुँदैन कुनै भर हुन्न” भट्टराईले भने, “सरकारले कृषकबाट उत्पादित बस्तुको बजार व्यवस्थापनको जिम्मा लिनुपर्छ ।”
पूर्वी नेपालमा करिब १ हजारवटा डग्स च्यूका उद्योग छन् । जसमध्ये इलाममा मात्र ६ सय उद्योग छन् भने अन्य पूर्वी पहाडी जिल्लामा पनि डग्स च्यूका उद्योग छन् । इलाम र पाँचथरबाट मात्र मासिक ५० हजार किलो छुर्पी उत्पादन हुने महतको भनाइ छ । महतका अनुसार १ किलोग्राम डग्स च्यू उत्पादन गर्न २५ लिटर दुध लाग्छ । उनले भने, ‘दिनको १ सय लिटर दुध प्रशोधन गर्दा सबै खर्च काटेर उत्पादकलाई महिनाको १० हजार बचत हुन्छ ।’ अहिले प्रतिकिलो छुर्पीको मूल्य १ हजार रुपैयाँसम्म छ ।
सन् २००७ देखि नेपालबाट डग्स च्यूको निर्यात सुरु भएको हो । नेपालमा १९ वटा छुर्पी निर्यात कम्पनी छन् । ती कम्पनीहरुले अमेरिका, क्यानडा, युरोप, जापान, कोरिया, ताइवान सिंगापुरलगायत देशमा डग्स च्यू निर्यात गर्छन् । नेपालबाट निर्यात गर्ने डग्स च्यूलाई पहिले काठमाडौंस्थित खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभागमा क्वारेन्टाइन परीक्षण गर्नुपर्छ । उक्त निकायले खानयोग्य भएको प्रमाणपत्र दिएपछि मात्र निर्यात गर्न योग्य हुन्छ ।
छुर्पी निर्यात कम्पनी हिमालयन डग्स च्यूका ‘प्रोडक्सन म्यानेजर’ बालकृष्ण पाण्डेका अनुसार कम्पनीले मासिक ३० हजार किलो डग्स च्यू निर्यात गर्छ । कोरोनाको समयमा भने डग्स च्यू निर्यात प्रभावित बनेको पाण्डे बताउँछन् । कम्पनीले इलाम, पाँचथर, ताप्लेजुङ, रसुवा लगायत जिल्लाबाट छुर्पी खरिद गर्ने गरेको छ । नेपालबाट प्रत्येक आर्थिक वर्ष ९० करोड रुपैयाँ बढीको छुर्पी निर्यात हुँदै आएको निर्यात कम्पनीका सञ्चालक बताउँछन् ।
