आजकाल राजनीति अत्यन्तै खराब बिषय र नेताहरु चोर फटाहा हुन् भन्ने कुराले जनमानसको मनमस्तिष्कमा बलियो जरा गाडेको पाइन्छ ।सर्वसाधारणहरुले यसरी बुझ्नु र नेतृत्व तहमा पुगेका कतिपयले त्यसैलाइ चरितार्थ गरिदिएका कारणले पनि राजनीति र नेताको परिभाषामा सकारात्मकता ल्याउन समयले ठूलै कसरत गर्नुपर्ने देखिन्छ ।
राज्य संचालन गर्नुपर्ने नीति नै यसरी बदनाम भईरहँदा राजनीतिमा आउन चाहने नयाँ पुस्ता हिच्किचाइरहेको छ । नयाँ पुस्ताको यो हिच्किचाहट्ले राजनीतिमा अझै गम्भीर समस्या उत्पन्न हुने देखिन्छ ।यसका सबल पक्षहरुलाई पनि समाज सामु उभ्याउनु पर्छ ।यो सर्वोत्तम समाजसेवा हो र सर्वशतिmमान पनि । यसले राज्य संचालकहरुको उत्पादन गर्छ ।नेता सहि भए राष्ट्रको तीब्र विकास हुन्छ ।राजनीति गर्ने नेता कस्तो हुनु पर्छ ?नेताहरु कति किसिमका हुन्छन् र तिनीहरुमा कस्ता गुणहरु हुन आवश्यक छ भन्ने कुराको चर्चा हुन जरुरी भइसकेको छ ।
जनताले जनताद्वारा जनतामाथि गरिने शासन प्रणाली नै प्रजातन्त्र हो । हाम्रो देश नेपालले वि. सं . २००७ सालमा यसको अनुहार सर्वप्रथम देखेको हो भन्ने कुरा इतिहासले बताउँछ ।त्यसपछि पञ्चायतका तीस बर्षलाई निरंकुश शासन प्रणालीको संज्ञा दिइएको छ । २०४६ सालमा दोस्रोपटक प्राप्त गरेको प्रजातन्त्रको अनुभूतिलाई १० बर्षे जनयुद्धले धरासायी बनायो ।२०६२÷०६३ को आन्दोलनले प्राप्त गरेको भनिएको लोकतन्त्र ÷ गणतन्त्र अहिले हामी असिनपसिन भएर भोग्दैछौँ । त्यति मात्र होइन हामी धर्म निरपेक्ष र संघीयता पनि उतिकै कठिनाइका साथ भोगिरहेका छौँ ।
प्रजातान्त्रिक पद्धतिबाट चल्ने संसारमा कैयौँ देशहरु छन् ।यसको उद्गमस्थल अमेरिकालाई मानिन्छ ।त्यहाँ पनि चुनाव हारेका ट्रम्पले सत्ता छोड्न नचाहँदा बितन्डा मच्चिएको थियो ।हुन त, चिनका राष्ट्रपति सि चीन पिङले लोकतन्त्र कोकाकोला होइन जसको स्वाद संसारभर एकै किसिमको होस् भनेर ब्यङ्य गर्दै यो हरेक देशले आफ्नो माटो सुहाउँदो पाराले लागू गर्न सक्छन् भनेका छन् ।तथापि लोकतान्त्रिक मुलुकमा पनि शान्ति, अमनचयन खासै भएको पाइँदैन । ब्यवस्था जस्तोसुकै भएपनि त्यसलाई सहि प्रमाणित गर्ने काम नेताले गर्नुपर्छ ।कस्ता किसिमका नेताले प्रजातन्त्र लोकतन्त्र सहि हो भनेर पुष्टि गर्लान् त ?भन्ने बिषयमा बुझ्न नेताका किसिम , गुण र चरित्रबारे बुझौँ ।
खास गरेर नेतालाई पाँच किसिमका भनेर बुझाइएको छ । १) नोकरशाही ः– यस किसिमका नेताहरुले स्वनिर्णय गर्दैनन् ।यिनीहरु मालिकको आदेश पालन गर्छन् र आज्ञाकारी हुन्छन् ।पदमा रहुन्जेल मात्र चुरीफुरी देखाउँछन् ।पदमुक्त भएपछि बिलाएर जान्छन् ।इतिहासमा यिनीहरुको नाम खासै आउँदैन ।कर्मचारी बर्ग त्यसका उदाहरण हुन् ।
तानाशाही ः– आफूले आफूलाई सर्वोपरी ठान्ने ,अरुलाई दबाएर राख्ने,सन्की स्वभाव भएका निरंकुश र घमण्डी हुन्छन् ।यस्ता ब्यक्तिहरुले आफ्नो शासनकालमा देशको सीमा बढाउने,देशको भौतिक विकास गर्ने काम पनि यदाकदा गर्ने गर्छन् ।हिट्लर ,मुसोलिनी यसका उदाहरण हुन् भने वर्तमान समयमा किम जोङ यसका उदाहरण हुन् ।जनतालाई डर धाक देखाएर आफूलाई पुजनीय बनाउँछन्।यस्ताहरु परिवर्तनका संवाहक पनि हुन सक्छन् र ईतिहास पनि लेखिन्छ ।
विशेषज्ञ नेता ः– कुनै विषयवस्तु विशेषको उच्च ज्ञान भएको ब्यक्ति विशेषज्ञ नेता हुन्छ ।यस्ताहरुले आफूले जानेको काममा मात्र सफलता प्राप्त गर्दछन् ।यी परिवर्तनका संवाहक बन्न सक्दैनन् ।उदाहरणका लागि कुलमान घिसिङ ,शेरबहादुर पुनलाई लिन सकिन्छ ।यिनीहरुले बिषयसँग सम्बन्धित मन्त्रालय सम्हाल्न पाए भने त्यसमा परिवर्तन गर्न सक्छन् ।
कुट्नीतिक नेताः– यस किसिमका नेताहरु आफू सत्तामा पुग्न वा टिकिरहन जस्तोसुकै रुप धारण गर्न सक्छन् । आफ्ना बिरोधी र समर्थक दुबै पक्षको सतर्कतापूर्वक निगरानी गर्छन् ।आफ्नो मन मस्तिष्क चौतर्फी पु¥याउँछन् ।जनतासँग कस्तो ब्यबहार गर्ने,आफ्ना संगठनका साथीहरुसँग कस्तो व्यवहार गर्ने ,कसलाई कुन कुराले चाँडै प्रभाव पार्न सकिन्छ भन्ने यिनीहरुलाई राम्रो जानकारी हुन्छ ।यी अध्ययनशील हुन्छन् ।अत्यन्त स्वार्थी स्वभावका यस्ता नेताहरु आफ्ना प्रियजनहरुलाई पनि धोका दिन पछि पर्दैनन् ।कुटिल चाल चलेरै विद्रोहीलाई परास्त पार्छन् ।यिनीहरु द्वैध चरित्रका हुन्छन्। हाल विश्वमा यस्ता नेताहरुको बाहुल्यता रहेको छ ।हुन त, राजनीति र कुटनीति एक सिक्काका दुई पाटाहरु मानिन्छन् । दाउपेच ,छक्का पन्जा गरेरै राजनीतिलाई फोहोरी खेलको रुपमा परिणत गर्ने काम पनि यिनीहरुकै हो ।
सहभागी नेता ः–यिनीहरु मानवीय सम्बन्धलाई विशेष महत्व दिने किसिमका हुन्छन् । सहकर्मीहरु पनि यिनीहरुसँग सहज हुन्छन् ।सबैको भावनाको कदर गर्छन् ।नेताले गर्नुपर्ने कार्य गर्न सधैँ तत्पर रहन्छन् ।देश र जनताप्रति उत्तरदायी हुन्छन्।आफ्नो संघसंस्था र संगठनको प्रतिनिधित्व गर्दै जनहितका कार्य गर्न सहकर्मीहरुलाई पनि सहभागी गराउँछन् ।आफ्नो पार्टी वा संगठनको सिद्धान्त र उद्देश्यको स्पष्ट व्याख्या गर्न र अनुयायीहरुलाई बुझाउन सक्छन् ।संगठनको एकता कायम राख्न सक्नु ,सहकर्मी र अनुयायी बिचारको कदर गर्नु,उनीहरुले गरेको राम्रो कामको उच्च मुल्याङ्कन गर्दै अझ राम्रो काम गर्न उत्प्रेरित गर्नु,अरुलाई मात्र होइन स्व– मुल्याङ्कन गर्नु, जनताको घरघर पुग्ने प्रयास गर्नु ,सँगै बसेर खानु ,सुखदुखमा सामेल हुनु जस्ता कार्यले सबैका माझ लोकप्रिय हुन्छन् । हुन त , सत्ता संचालन गर्न नेता आज्ञाकारी पनि हुनुपर्छ ।समय परिस्थिति हेरी जनहितका सन्दर्भमा तानाशाहीझैँ देखिनु पर्छ । हरेक बिषयवस्तुको अध्ययन गरेर आफ्नो चौतर्फी विकास गर्नु पर्छ ।कुट्नीति र राजनीतिलाई सँगै लिएर हिड्नु पर्छ तर जनहितका लागि मात्र कुट्नीतिक चालको प्रयोग गर्नुपर्छ ।जनताले रुचाउने सहभागितालाई नै हो ।नेता भनेको जनप्रिय हुनु पर्छ ।
अतः सच्चारित्रवान्,स्पष्ट वक्ता,समय र परिस्थिति अनुसार सहि निर्णय लिन सक्ने,साहसी धैर्यवान,कर्तव्यनिष्ठ,योजना निर्माता, उत्तरदायी ,अरुको भावनाको कदर गर्न सक्ने,अनुयायीहरुमा उत्साह भर्न सक्ने जस्ता गुणहरुले सुसज्जित भएको ब्यक्ति मात्र एउटा कुशल र सफल नेता हुन सक्छ ।
उपरोक्त गुणहरुले सम्पन्न चमत्कारी नेता मेरो देशले कहिले पाउँला?फोहोरी खेल खेल्दै जनतामाथि नयाँनयाँ प्रयोग गर्ने तर कुनै प्रयोग सफल पार्न नसक्ने असफल ब्यक्तिहरुको ठूलै बथान नेपालमा सिर्जना भैसकेको छ ।यो बथानले नेपालीहरुको भाग्य र भविष्यमाथि कहिलेसम्म खेलवाड गर्लान् ?लोकतन्त्र सहि ब्यबस्था हो भनेर प्रमाणित गर्न सक्ने नेतृत्व आजसम्म जन्मिएन ।ब्यबस्थाभन्दा त्यसका संचालक ब्यक्ति सहि हुनुपर्छ । जस्तो ब्यबस्थामा पनि जनता रमाउन सक्छन् ।
