राम सरको चश्मा

हतारमा बिर्सिएर हो या आफ्नो चिनो छाडेर जान इच्छा भएरै हो । रामप्रसाद उपाध्यायले झापा नाटकघरमा एउटा हरियो बट्टाभित्र पावरवाला चश्मा छाडेर जानुभएको छ । त्यो चश्मा नाटक घरभित्र अहिले पनि सुरक्षित छ । कसैलाई पठाइ दिउँ ? भनेर सम्पर्क गर्दा हैन– हैन म आफैँ आँउछु । यो उहाँको आफै आँउछु भन्ने शब्दले गर्दा कसैलाई पठाउन पनि सकिएन । पहिले–पहिले दिनदिनै फोन गरेर नाटक घरको उन्नति र प्रगतिबारे बुझिरहने राम सर , चश्मा छाडेर गएको दिनदेखि किन हो फोनसम्म गर्नुहुन्न । गरेको फोन समेत उठेन । यसपछि मनमा अनेकथरि शंका र उप–शंकाले पिरोलिरहेको छ । यो राम सरको नासो । नाटक घरमा छाडेको चश्मा फुट्ने ,टुट्ने ,हराउने र सकुशल बुझाउन नसकिने हो कि ? भन्ने भय र त्रासले मलाई दिनदिनै पोल्न थालेपछि मैले यो राम सरको चश्मालाई सार्वजनिक गर्न बाध्य भएको छु । तपाई प्रत्यक्षदर्शी,पाठक वा श्रोता जो–जसले जहाँ भेटे पनि यो खबर सुनाइदिनु हुनेमा म पूर्ण आशावादी छु ।
चश्मा कसरी छुट्यो त ?? सबैको जिज्ञासा हुन सक्छ ।

२०७८ साल बैशाख १५ गते १ बजे मेरो मोबाइलमा घन्टी बज्यो । मैले फोन उठाएर हेरेँ । एक घण्टाअघि मात्रै झापा नाटक घरबाट विदा भएर पाँचथर प्रस्थान गर्नुभएका क्षितिज नाट्य समूहका संस्थापक संरक्षक रामप्रसाद उपाध्यायको फोन थियो । उहाँ नातामा मेरो भिनाजु पनि हो । मैले फोन उठाउँदै गर्दा उहाँको आवाज कानमा प¥यो । ‘माधव बाबू मैले त्यहाँ एउटा चश्मा छाडे । हेर्नु हेर्नु ।’ मैले उत्तर दिए ‘हो र भिनाजु । एकछिन् पख्नोस् है !’ म कानको मोबाइल कानैमा राखेर नाटक घरको भित्री सभाहलमा छिरेँ । अघि हामीले बसेर भलाकुसारी गरेको टेवल नजिक पुगँे । हामीले सँगै बसेर पिइएका ग्रिन टीका ग्लासहरु त्यहाँबाट उठाएकै थिएनन् । मैले यता उति खोजेँ । उहाँ बसेको कुर्सी अगाडिको टेवलमा निलो खोल भएको एउटा चश्मा देखेँ । ‘भिनाजु चश्मा यहि छुटेको रहेछ । कहाँ पुग्नु भो ?’ ‘हामी बुधबारे काट्यौ ।’ मैले अलिकति आश्चर्य मान्दै भनेँ ‘अब के गरौ तपाईंको चश्मा ?’ ‘माधब बाबू मेरो त अब आँखै बन्द हुने भयो । हतारमा भुसुक्कै विर्सिएछ ।’उहाँको आवाज मेरो कानमा ठोकियो । ‘के गरौँ त फडिन्द्र ज्वाइँलाई म हात लगाई दिउँ ?’मैले भने । ‘हैनहैन पर्दैन । त्यो मेरो नाटक घर आउने माध्यम पनि हो । म एक महिनापछि आफैँ आउँछु । त्यो साँझ नाटक घरमै बसेर भव्य साहित्यिक कार्यक्रम गर्नुपर्छ । तपाईँले सुरक्षित राखिदिनु ।आज पनि बस्ने रहर थियो ।भोलिदेखिको लकडाउन भन्ने सुनेर दौडिनु परिगो ।’ ‘हुन्छ भिनाजु, चिन्ता नलिनु । म हजुरको चश्मा सुरक्षित राख्ने छु । तपाई ढुक्क भएर जानु । पछि आउँदा लिनु । यो नाटक घरमै सुरक्षित हुने छ ।’ मैले निर्ढुक्क भएर जिम्मेवारी लिएँ । तर खै, किन हो आज भोलि मैले उहाँलाई दिएको वचन र जिम्मेवारीले दिनरात पोलिरहेको छ । प्रेम विवाहमा बाँधिएर कसैको साथ र सहारा खोज्दै जाँदा मलाई पहिलोपटक कञ्चनजंघा टी इस्टेटमा रोजगारीको व्यवस्था मिलाइदिने तत्कालीन टी इस्टेटका मेनेजर रामप्रसाद उपाध्याय । चिया फ्याक्ट्रीमा काम गर्न नसकेपछि छाडेर हिड्न लाग्दैगर्दा फिदिम बजारको तत्कालीन बसस्टेण्ड लाइनमा निर्माणाधीन आफ्नो घरको एउटा कोठा उपलब्ध गराई पाँचयस रुपैयाँको लगानीमा आफू सबै सामु जमानी बसी सामान उपलब्ध गराउँदै व्यवसायको जग बसाएर गरिखाने बाटो देखाउँदै मेरो आँखा खोलिदिने राम सर ।

व्यवसायको उन्नति ,प्रगतिले गाँस, बास र कपासको अभाव टार्न सक्ने भएपछि बाल्यकालदेखिको मेरो कला साहित्य र सिर्जनामार्फत समाज रुपान्तरणको सपना साकार पार्न २०५८ साल आषाढ ११ गते मेची अञ्चल युवा प्रतिभाहरूको भेलाद्वारा मेरै अध्यक्षतामा क्षितिज नाट्य समूहलाई जन्म दिई आफ्नै घरको एउटा कोठा दुई–दुई वर्षसम्म निःशुल्क उपलब्ध गराई मलाई रङ्ग साहित्यको क्षेत्रमा बाटो देखाउँदै हौसला र प्रेरणा प्रदान गर्ने राम सर । नाट्य समूहको प्रमुख संरक्षक रुपमा आफू रहेर पाँचथरका दर्जनौँ युवा प्रतिभाहरुमा ऊर्जा भर्ने राम सर । क्षितिज नाट्य समूहले पाँचथरका तत्कालीन ४१ वटै गाविसहरुमा सचेतनामुलक नाटक मञ्चन गर्दा होस् या २०५९ सालमा धरानमा आयोजित पूर्वाञ्चल नाट्य महोत्सव अथवा २०६४ सालमा आरोहण गुरुकूलले राजधानीमा आयोजना गरेको आरोहण राष्ट्रिय नाट्य महोत्सवसम्म पुगेर मेरो लेखन निर्देशनमा आधारित नाटक ‘परिणाम’मा मुख्य भूमिका निर्वाह गर्दै नाट्य समूहको छहारी बनी हामी युवा प्रतिभाहरुलाई सधैँ हौसला र प्रेरणा प्रदान गर्ने आदरणीय मेरा प्रेरणाका स्रोत नाट्य समूहका संस्थापक संरक्षक ,नौलो साहित्यिक विहान पाँचथरका अध्यक्ष नाटककार तथा साहित्यकार आदरणीय रामप्रसाद उपाध्याय ज्यूको अतुलनीय योगदान र मार्गदर्शनलाई नाटक घरमा छुटेको यो चश्माले आज अतितदेखि वर्तमानसम्म स्मरण गरायो । आफ्नो घरको सानो कोठामा जन्मिएको आठवर्षे रङ्गमञ्चको शिशुलाई पाँचथरको माटोमा हुर्काएर राष्ट्रसामु आफ्नो पहिचान पस्कन सक्ने भएपश्चात जन्मभूमिबाट कर्मको मझेरी झापा झर्दासम्म आँखा खोली खोली पाइला पाइलामा सचेतनाको चश्मा भिराइदिने राम सर आज चश्माबिहीन हुनुभएको छ ।अरुलाई सधैँ ज्योति छरेर आँखा देखाउने ब्यक्ति आज जाबो यौटा चश्मा छुटेकै कारण नेत्रबिहीन हुने डरले मेरो होस हवास हरायो ।जतिबेला म आँखा भएर पनि देख्न सकिरहेको थिइनँ, त्यतिबेला मलाई हिड्न सिकाउने शिक्षाका ज्योति प्रेरणाका श्रोत राम सर ।आफूले बाटो देखाएको मान्छे र आफैँले जन्माएको नाट्य समूहले सबै जातजाति तथा भाषाभाषीको सामूहिक अपनत्व कायम हुनेगरी प्रदेश नम्बर १ कै ऐतिहासिक धरोहरका रुपमा झापाको नगरी बिर्तामोडमा बन्दै गरेको बहुजाति,बहुभाषी बहुसाँस्कृतिक संग्रहालयसहितको झापा नाटक घर देखेर त्यो दिन हर्षका आँसु झार्नु भएको थियो । आँखाबाट झरेका ती मोतीका दानालाई सम्हाल्न सायद उहाँले लगाएको त्यो चश्मा खोल्नु भएको थियो । आफू समर्पित भएर आफ्नै काखमा जन्माएको सन्तानले प्रगतिको शिखर चुम्दैगर्दा खुशीले कसको पो आँखा रसाउन्न र ? नाटक घरको वरिपरि एक पटक घुमेर प्रेक्षालयमा बस्दैगर्दा भन्नुभएको थियो ‘माधव बाबू यो संस्था जन्मिएको दिन मैले आज यो दिनसम्म आइपुग्ला भन्ने सोचेकै थिइनँ , यो तपाईंको अथक प्रयास र प्रयत्नको प्रतिफल हो । मलाई आफूले जन्माएको समूहको आफ्नै भवनमा पाइला राख्न पाउँदा हर्षको सीमा नै रहेन ।’ हामी दुवैका आँखा रसाएका थिए । मैले आफूलाई सम्हाल्न मास्क मात्र खोलेँ । उहाँले त चश्मा नै खोल्नु भएछ । यसरी आँखाबाट खोलिएको राम सरको चश्मा र एक घण्टापछि फोन सम्पर्कमा मैले उहाँलाई सकुशल बुझाउन दिएको वचन अब कहिल्यै पूरा नहुने भएपछि मेरो मन मुटु पलपल रोइरहेको छ । चश्मा छाडेर गएको एक महिनापछि एक पटक हाम्रो फोन सम्पर्क भएको थियो । कोरोना लगायतका धेरै रोगबाट बच्न नरहरिबुटीको चर्चा–परिचर्चा सामाजिक सञ्जालमा प्रेमकैदीमार्फत निकै चलेको थियो । मैले नाटक घरमा नरहरिबुटी भेटेर सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट गरेको थिएँ । त्यसको केही दिन पछाडि राम सरले पनि फिदिम आफ्नो घर छेवैमा नरहरिबुटी भेट्नु भएछ । मलाई खुशी हुँदै फोन गर्नु भो ‘माधब बाबू मैले पनि भेटेँ है नरहरिबुटी ! अब कोरोनाबाट नमरिने भो ।’ बडो खुसी व्यक्त गर्दै फोन गर्नुभएको थियो ।

त्यो दिन पनि हाम्रो लामो भलाकुसारी भयो । स्थिति सहज भएपछि पाँचथरका सबै श्रष्टाहरुलाई लिएर झापा झर्ने पाँचथर र झापाका प्रतिभाहरु मिलेर झापा नाटक घरमा एउटा भब्य साहित्यिक कार्यक्रम गर्ने । आफ्नो छुटेको चश्मा त्यसैबेला लगाएर नाटक घरलाई नियाल्ने त्यो राम सरको सोच र सपना रहेछ । पाँचथरको नौलो साहित्यिक बिहान,पाँचथरकै क्षितिजका संस्थापक कलाकार र झापाली प्रतिभाहरुकाबीच झापा नाटक घरमा भब्य कार्यक्रम हुने अवसर राम सरको चश्माले जुराउने भयो भन्ने सोचेर म पनि निकै दङ्ग परेको थिएँ । त्यसको एक हप्ता बित्न नपाउँदै श्रीराम इट्टा उद्योगका प्रबन्ध निर्देशक बिर्तामोड –२ निवासी राम सरकै साइँलो ज्वाइँ फडिन्द्र तिम्सिना ज्यूको मलाई फोन आयो । ‘बुबालाई कोरोना भएछ । छातीमा सामान्य समस्या देखियो । बिर्तासिटीमा राखेको छ । माधब बाबूलाई थाहा दिनु है भन्दै हुनुहुन्छ ।’ फडिन्द्र तिम्सिना ज्यूले मलाई उहाँको सन्देश सुनाउनु भो । मैले स्वास्थ्य स्थितिको बारेमा बुझेँ । स्थिति सामान्य रहेको ,बोल्दै खाँदै गरेको उहाँले बताउनु भयो । किन किन फोन राखेपछि मेरो मनमा चिसो पस्यो, पाँचथरको एउटा साहित्यिक गोष्ठीमा राम सरले वाचन गरेको एउटा गजलको याद आयो । भिडियो खोलेर हेरेँ । उहाँ आफैले निर्ढुक्क हुँदै वाचन गर्नु भएको थियो ।

‘कोरोना हो कि काल चिन्न मुश्किल छ । अस्पताल पुगेपछि मान्छे घर हो कि घाट फिर्न मुश्किल छ ।’ दोश्रो लहरको कोरोनाले पाँचथरमा पुर्याएको सबैभन्दा ठूलो मानवीय क्षति,राम सरको कविता र मेरो मनको शंका । हे भगवान ! मेरो मनले जे सोच्दैछ त्यो मिथ्या होस् । मैले मनलाई मनमनै बुझाउन खोजेँ । तर मनको चिसो मनैमा रहयो । भोलिपल्ट १० बजे बिर्तासिटी जान लाग्दैगर्दा झापा नाटक घर निर्माण व्यवस्थापन समिति संयोजक आदरणीय ज्ञानुराम प्रसाई ज्यूको सडक दुर्घटना र दुर्घटना भएको केहीबेरमै भद्रपुर अस्पतालमा भएको अकल्पनीय निधनको खबरले सबै होसहवास नै उडायो । मन मस्तिष्कले पत्याउन सकेन । हातमा बोकेको मोबाइल हातैबाट झ¥यो । घन्टौंसम्म हातले टिप्न सकेन । सोहि दिन ४.३० बजे शवयात्रा सुरु हुने भएछ । हरिप्रसाद भण्डारी र राजु खरेल सरले मलाई गाडीमा हालेर कनकाई पु¥याउनु भएछ । कोराना संक्रमणको यो विषम परिस्थितिमा पनि हजारौको जनसागर । गाडी पार्किङ गर्ने ठाउँसम्म छैन । राजु सरले भन्दै गरेको याद छ । मैले चर्को घाम र पीडाको त्यो क्षणमा सबै शून्य शून्य मात्रै देखेँ । कसैलाई देखिनँ । २ घन्टा अघिमात्र ज्ञानु सरले फोन गरेर ‘भोलि बिहान तपाईंको घरमा बैठक बोलाउनु है माधबजी, म ७.०० बजे नै आइपुग्छु ’भनेको शब्द मात्रै मेरो मानसपटलमा गुञ्जिरहयो । कनकाईपूर्व पिपलबोट चौतारोमा केही क्षण बसेको याद छ । स्थिति अलि असहज भएपश्चात् राजु सरले मलाई त्यहाँबाट उठाएर घर ल्याउनु भएछ । छोरी समीक्षाले अफिसबाट आएर मेरो प्रेसर चेक गरिन्, बि पि बढेर १६०÷११० पुगेछ मैले त्यस रात अरु केही थाहा पाइनँ । ज्ञानु सरकै शोकमा त्यो रात बित्यो । मैले यसअघि उहाँको योगदान र समर्पणलाई ‘झापाली रङ्ग साहित्यमा ज्ञानुराम प्रसाई ’ शीर्षकको लेखमार्फत सबै खुलाइसकेको छु । जुन प्रकाशित नै भैसकेको छ ।

भोलिपल्ट विहान ४.३०बजे म ओछ्यानबाट उठ्न लाग्दैगर्दा नम्बर सेफ नभएको एक अपरिचित व्यक्तिको फोन आयो । ‘माधव सर फडिन्द्रजीलाई फोन गर्नु त राम सरको अवस्था त चिन्ताजनक पो छ अरे त ।’ मैले केही नभनी फोन राखेँ । फेरि मलाई नाट्य समूहका संस्थापक केन्द्रीय सदस्य शिक्षासेवी भेषराज निरौला ज्यूले इलामबाट फोन गर्दै सोध्नु भयो । ‘भाइ राम सरको बारेमा केही सुन्नु भो ?’ ‘छैन दाई अब बुझ्छु है !’ मैले फोन काटेँ । हतारहतार फडिन्द्र जीलाई फोन गरेँ । मलाई एकैचोटी हजारौं बिच्छीले टोकेझैँ भयो। मैले केही बोल्न सकिनँ । पीडामाथि पीडा थपिएपछि न आँसु न हाँसो मान्छे त्यसै शून्य हुँदो रहेछ । हतारहतार तयार भएर राजन ज्वाइँको साथमा म बिर्तासिटी अस्पताल पुगेँ । कोरोना वार्ड सोध्दै म दोश्रो तल्ला उक्लिएँ । म कुनै पर्वाह नगरी कोरोना उपचार कक्षमा प्रवेश गरेँ । ढोका नजिकै मेरा परिचित आफन्तहरु रोइरहेका थिए । मलाई उनीहरुको रोदन र आँसुले छेकेन । म सरासर अघि बढेँ । मलाई त केवल राम सरलाई भेटेर त्यो चश्मा बुझाउनु थियो । म राम सरलाई खोज्दै त्यो चश्मा बुझाउन अघि बढेँ । राम सर सुतेको बेडको छेवैमा पुगेर भने राम सर यो तपाईंको चश्मा । मैले वचन पूरा गरे नि हेर्नहोस् त ? मैले चश्मा बोकेको हात राम सर नजिक पु¥याएँ ।राम सरका आँखाले एकोहोरो भएर मलाई हेरिरहे तर हातले चश्मा समाउन मानेनन् । म निःशब्द भएँ । मैले त्यो राम सरको चश्मा कसैलाई बुझाउन सकिनँ । अघिसंम्म मैले ग्रामको वजनमा बोकेर गएको चश्मा एकाएक कुइटलको जस्तो गह्रौँ भान भयो । म त्यहाँ धेरै बेर बस्न सकिनँ । फेरि पनि नाटक घरकै एउटा कुनामा ल्याएर थन्याउन म विवश भएँ । जन्मदाता मातापिताको वियोगमा बाहेक अहिलेसम्म सायद आँखाबाट यति धेरै आँशु झरेकोे थिएन । आज नाट्य समूहका दुई मुर्धन्य हस्तीहरुको वियोगले यो मन रोएको छ । भौतिक शरीर ढलेर गएपनि योद्धाहरुका आस्था बिश्वास र सपना अबश्य एकदिन पूरा हुनेछन् । राम सरले देखाएको बाटो र छाडेको चश्मा तपाईको नासो चिरकालसम्म झापा नाटक घरको संग्रहालयभित्र सुरक्षित रहनेछ । ती कुबाटोमा लागेर हिड्न खोज्नेहरुलाई समेत तपाईको चश्माले सुमार्ग प्रदान गर्न सकोस् ।रङ्ग यात्राका क्रममा तपाईहरुसंग स्टेजमा भेट भयो । संगै रहेर आ–आफ्नो भूमिका निर्वाह गर्दैजाँदा अभिनयले पूर्णता नपाउँदै बिधाताले तपाईंहरुको दृश्यमा पर्दा लगाइदियो । संस्थाका अमूल्य बिभूति स्व. रामप्रसाद उपाध्याय र स्व.ज्ञानुराम प्रसाईप्रति यिनै शब्दरुपी गुच्छाहरुद्वारा श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्दै विदा चाहन्छु ।तपाईंहरुको बैकुण्ठमा होइन यसै धराधाममा पुनर्जन्म होस् । म भगवान्संग यहि प्रार्थना गर्दछु । अलविदा राम सर ! अलविदा ज्ञानु दाई !!

(कल्पित क्षितिज नाट्य समूह झापाका केन्द्रीय अध्यक्ष हुन् )