विवाहको सम्बन्धमा मानिसका विभिन्न मत रहेका हुन्छन् । कसैले विवाहलाई स्वर्गको संज्ञा दिएको पाइन्छ , कसैले तनावको सिर्जना , कसैले मृत्युको द्वार, कसैले नारीको लागि सधैं हारैहार इत्यादि ।सबैको भोगाइ र बुझाइ अनुसार विवाहको परिभाषा दिएको पाइन्छ । वैदिक एवम् सनातन परम्परा अनुसार वर्णाश्रम ४ भागमा विभाजन गरिएको छ ।जसमा ब्रहमचर्याश्रम, गृहस्थाश्रम ,वानप्रस्थाश्रम र सन्यास आश्रम पर्छन् ।यी ४ वटा आश्रमलाई मानवको उमेर १०० बर्ष मानेर विभाजित गरेको पाइन्छ ।तर वर्तमान परिस्थितिमा अधिकांस मानिसको आयु १०० होइन, ५५–६० बर्ष रहेको पाइन्छ ।अझ अलिकति माथि हुनेको ७०–७५ बर्षसम्म पुग्छन् । ८०–८५ पार गर्नेहरु त धेरै कम पाइन्छ ।
ऋषिमुनिहरुले वेदका मन्त्रको चर्चा गर्न थालेको समयलाई वैदिक युग भनिन्छ । वर्णाश्रम पनि त्यहि समयदेखि प्रयोगमा आएको देखिन्छ । त्यो बेला खानपिन , वातावरण एवम् आध्यात्मिक चिन्तनको उच्च सदुपयोग भएको कारण मानिसहरू सजिलोसँग १०० बर्ष बाँच्थे । त्यहिकारण वर्णाश्रमलाई पनि २५–२५ बर्षको अन्तरमा विभाजन गरेको पाइन्छ ।वैदिक योजना अनुसार पहिलो आश्रम २५ बर्ष ब्रहमचर्याश्रममा बिताउने आदेश दिएको पाइन्छ । जसलाई विद्या आर्जन गर्ने, ज्ञानको खोजमा लगाउने समय भनेर बिभाजन गरिएको थियोे ।जीवनको सबभन्दा ठूलो धन भनेकै यहि २५ बर्ष हो ।यो २५ बर्षको समय भनेको ज्ञानको दियो बाल्ने समय हो ,मुक्ति र शक्तिको दियो जलाउने समय हो ।ब्रहमचर्यको शाब्दिक अर्थबाट नि प्रष्ट हुन्छ– ब्रहम भनेको परम सत्य हो र चर्य भनेको परम सत्यको महसुस गर्दै जीवन जिउनु हो ।त्यसैले ब्रहमचर्यको सम्बन्ध सत्यलाई बुझ्नु र नबुझ्नुसँग हुन्छ ।परम सत्यलाई नबुझी जीवन अन्धकारै अन्धकारमा बित्छ । जीवनको पहिलो २५ बर्ष बाँकी जीवनलाई परम सत्य जानेर उज्यालोमा बाँच्ने सुरुवात हो ।त्यसैले २५ बर्षको उमेरलाई ज्ञानमा लगाइएन भने हामी सबैले समस्या भोग्छौ र भोगिरहेका छौँ ।यो उमेर सिक्ने र त्यसलाई उतार्ने समय हो मनोरञ्जन गर्ने होइन तर अधिकांस केटाकेटीले यो उमेरमा भरपूर मनोरञ्जनमा बिताएको पाइन्छ ।आफ्नो करियर कसैकसैले मात्र तय गरेर ज्ञान आर्जनमा लगाउँछन् ।
धेरैजसोले ब्रहमचर्यलाई अनेकौं मनोरञ्जनमा भुलाएर भ्रमचर्य बनाएका हुन्छन्।त्यहि भ्रमचर्यमा धेरै युवायुवती अल्मलिएका छन् । त्यसैले २५ बर्षको उमेरसम्म सत्यको लागि समर्पित भयो भने , ध्यान , ज्ञान, साधना, मुक्तिमा लगाइयो भने जीवनभर सहयोग पुग्छ । यति कुरा महसुस गरेपछि मात्र दोश्रो आश्रम गृहस्थाश्रममा प्रवेश विवाह मुक्तिको द्वार बन्छ । अब गृहस्थाश्रमको बारेमा प्रष्ट बनौं– गृहस्थाश्रम भनेको घरमा नै आश्रमको जिन्दगी बाँच्नु हो ।घरलाई नै आश्रम बनाएर बस्नु हो वैवाहिक जीवनको सुरुवात गर्नु हो । अब आश्रमको अर्थ बुझौं– आश्रम भनेको त्यो स्थान हो । जहाँ खान बस्नको साथै पथ– प्रदर्शन पनि एकैसाथ पाइन्छ ।अनि यी सबै गुण भएको आश्रमलाई घरमा ल्याउनुलाई चाहिँ गृहआश्रम हो ।गृहआश्रम त्यसलाई मान्न सकिन्छ जहाँ हामीले खाएका प्रत्येक खाना ज्ञान बन्न सकोस् ।शरीरमा लगाएको प्रत्येक पहिरनले अरुको सम्मान गर्न सकोस् ।हामीले खाएका प्रत्येक गाँस कुनै किसानको पसिना हो । हामीले लगाएको पहिरन कुनै मजदुरको पसिना हो । उनीहरुले आफ्नो जीवन हाम्रो शरीरका लागि परिश्रम गरेका छन् । मेरो पनि उनीहरुप्रति दायित्व छ भन्ने बोधको विकास वैवाहिक जीवनमा हुनुपर्दछ ।उनीहरुले फलाएको अन्न खाएर , बुनेको लुगा लगाएर ज्ञान उमार्नु छ, त्यसबाट प्रेम उमार्नु छ , शान्ति ल्याउनु छ , जीवनलाई कान्तिमय बनाउनु छ भन्ने भावना जगाउन सकियो भने वैवाहिक जीवन मुक्तिको द्वार बन्छ ।विवाह भनेको एउटा सम्झौता हो ।यसमा जति दिमाग लगाउन सकियो , जति बुद्धिको प्रयोग गर्न सकियो त्यति नै यसको आयु बढ्छ ।बुद्धिमानीपूर्वक एकअर्काबीच सुमधुर सम्बन्ध कायम राख्नसके विवाह स्वर्ग बन्छ मुक्तिको द्वार बन्छ ।
विवाहको बिशेषता भनेको एकअर्काको कमीकमजोरीको पुरक बन्ने सम्झौता हो ।एक आपसमा भावनाको कदर गरी सम्मान , प्रेमसहितको सम्झौता हो र एकअर्कालाई उठाइ लक्ष्यसम्म पुर्याउने सम्झौता हो ।विवाह भनेको सांस्कृतिक कुरा हो । त्यसैले यसमा त्याग र बलिदान होइन , भावावेश होइन, तार्किक एवम् बौद्धिक धरातल चाहिन्छ । तब विवाह मुक्तिको द्वार बन्छ । तर धेरैले आफ्नो जीवनको महिमा गरिमा नबुझी हतारमा विवाह गर्ने, ज्ञान आर्जन गर्ने, समयमा अनि हतार हतार सन्तान जन्माउने र पछुताउने , झैझगडा गर्ने जस्तो, जसलाई आफ्नो जीवनको गन्तव्य थाहा छैन । उनीहरुले आफ्नो सन्तानको लागि के गन्तव्य तयार गर्लान् र ? धेरैले आफ्नो वैवाहिक जीवनलाई बन्धनको संज्ञा दिएको पाइन्छ । यसको कारण विवाह त बन्धन होइन । वास्तवमा आफ्नो कर्तव्यबोध नभइ मनोरञ्जनमा फसी परम ज्ञान आर्जन गर्ने समय हतारहतार विवाह गरी पछुताउनाले विवाह बन्धन बन्छ । अनि अर्को कुरा एकअर्काको भावनालाई कदर गर्न नसक्दा आफ्नो दायित्वको बोध नहँुदा पूरा जीवन नै अन्धकारमय बन्छ ।
अहिले धेरैजसो किताब पढेलेखेकाको घर भ्रष्टाचारको अड्डा बनेको छ । २५ बर्षसम्म परम सत्यको ज्ञान सिक्नु पर्ने कुरामा जति किताब पढेपनि व्यवहारमा बेइमानी सिकिरहेका हुन्छन् । मनोरञ्जनमा भुलाइरहेका हुन्छन् ।त्यसपछि वैवाहिक जीवनलाई नर्क बनाएको भेटिन्छ । यसको मुख्य कारण अहंकार नै हो भन्दा फरक नपर्ला ।बढी किताबी शिक्षित व्यक्तिकै परिवारमा अशान्ति छाएको तथ्य भेटिन्छ । सम्बन्ध बिच्छेदको स्थितिमा पुगेको पाइन्छ । यस्तो अवस्थामा विवाहलाई बन्धनको संज्ञा दिएको पाइन्छ तर, मेरा प्यारा पाठकवृन्द विवाहको सहि सदुपयोग गर्नसके विवाह मुक्तिको द्वार हो ।अब सबैले गम्भीरतापूर्वक सोचौं एउटा परिवारमा छोराछोरीले मैले आमाबुबालाई के दिन सक्छु भनेर सोचेको भए, अनि आमा बुबाले पनि मेरो सन्तानलाई कसरी व्याबहारिक एवम आध्यात्मिक ज्ञान दिन सक्छु भनेर चिन्तन गर्न सकेको भए , श्रीमानश्रीमती दुबैले म उनको जीवनलाई कसरी खुसी दिन सकौं भनेर गम्भीर चिन्तन गरी एकअर्कालाई बुझ्न सकेको भए हाम्रो समाज र परिवार कति सुन्दर बन्छ ।
