सुरेश आले “सर्जु“,
बिर्तामोड । विकास निर्माणको काममा महिलाहरुको चर्चा कमै मात्रामा सुनिन्छ । घर, भवन, पूल, बाटोलगायतका भौतिक पूर्वाधारको निर्माणमा इन्जिनियरदेखि ठेकेदारसम्म प्रायः पुरुषहरुकै चर्चा हुन्छ । तर आजभोलि यो काम गर्नका लागि महिलाहरु निकै अग्रसर हुने गरेका छन् । तथापि उनीहरु मजदुरमा मात्र सीमित छन् । पुरुषकर्मीहरुको सहयोगीको भूमिकाभन्दा माथि उठ्न नसकी लेबरबाट मिस्त्री अनि मिस्त्रीबाट ठेकेदार बन्न सकिरहेका छैनन् ।
यहाँ चर्चा गर्न लागिएको एक जना यस्ता महिला छिन् ,जो पुरुषसरह मिस्त्रीको काम गर्छिन् । उनको ज्याला पुरुष मिस्त्री सरह छ । बिर्तामोड नगरपालिका वडा न.९ मा सिमेन्टको काम गर्ने भट्की टुडु एक मात्र महिला डकर्मी हुन् । उनको कामप्रतिको लगाव देखेर गाउँलेले उनलाई महिला मिस्त्री भन्छन् । निर्माणको क्षेत्रमा प्रायः पुरुषहरुले सम्हाल्दै आएको मिस्त्रीको काम उनले विगत ३० वर्षदेखि गर्दै आएकी छन् । आफूले १५ वर्षको उमेर छँदादेखि घर बनाउने काम गर्दै आएको उनी बताउँछिन् । शुरुमा यस क्षेत्रमा हेल्परको रुपमा प्रवेश गरेर आफ्नो मेहनतले अहिले आफू मिस्त्री बनेको उनको भनाई छ ।
शुरुवाती दिनमा अर्काको घरमा जुठो भाँडा माझ्दामाझ्दै यो क्षेत्रमा प्रवेश गरेको बताउने उनी अहिले यही कामले आफ्नो परिचय बनाएर घर गुजारा चलाइरहे बताउँछिन् । उनी त्यतिबेला हेल्परमा काम थाल्दा दैनिक ज्याला ३० रुपैयाँ थियो। । अहिले मिस्त्रीको रुपमा उनले काम पाएकी छन् । घर गाउँले र ठेकदारले उनको कामको खुलेर प्रशंसा गर्ने गरेका छन् । आफैले ठेक्का लिएर उनले धेरै व्यक्तिहरुको घर निर्माण गरिदिएकी छन् । तर आफूसंग पर्याप्त ठेकेदारी सामग्री र ठूला व्यक्तिहरुको पहुँच नभएका कारण ठूलो ठेक्का पार्न आफ्नो सामथ्र्यले नभ्याएको गुनासो गर्छिन् । सानातिना र दुईतले पक्की घर उनी आफैले ठेक्का लिएर धेरै बनाएको उनीसँग अनुभव छ । ‘नगरपालिकाले आफूजस्तो गरिखाने महिलाहरुलाई पहिचान गरी तालिम दिनुका साथै आवश्यक सामग्री प्रदान गरे अघि बढ्ने बाटो खुल्ने थियो’उनी गुनासो गर्छिन् ,‘ तर त्यता कुनै नेताहरुको ध्यान गएको छैन ।’
कुनै पनि विद्यालयको औपचारिक शिक्षा उनले लिएकी छैनन् । फिट, ईन्ची र टेप हेरेकै भरमा सिकेकी हुन् । नापनक्सा हेरेकै र अनुभवबाट सिकेर घर बनाउने काम गरिरहेकी छन् । सन्थाल समुदायको गरिब परिवारमा जन्मिएकीले उनले पढ्ने मौका पाईनन् । ‘त्यो बेला हाम्रो समुदायमा पढ्ने–पढाउने नौलो कुरा हुन्थ्यो,अहिलेको जस्तो थिएन ’ उनी दुखेसो पोख्छिन् ‘आफ्नो बाबुआमा गरिबीले त्यो बेला अर्काको घरमा बसेकाले छोराछोरीलाई पढाउन सकेनन् ।’
उनका २ जना छोरा छन् । उनीहरुलाई पढाएर ठूलो मान्छे बनाउने भट्कीको सपना थियो । तर, छोराहरुले नपढिदिएकोमा उनी दुःख मान्छिन् । एकजना छोरा मिस्त्रीकै काम गर्छन् , अर्का विदेशमा छन् । ‘दुवैले गतिलो रुपमा घरब्यवहार थाम्ला जस्तो छैन ’ उनले भनिन् । एकजना बुहारी र नातिनीको साथमा उनी अहिले बिर्तामोड ९ डोले चोक भोसडी खोला छेउ १७ धुर जग्गामा बनेको ३ कोठे घरमा बस्दैछिन् । ‘दुःख गरेर जग्गा किनेर ३ कोठे घर कुर्सी उठाएर जस्ताले बनांएँ ’ उनी भन्छिन् ,‘तर ईटाको गारो लगाउन सकिनँ ,माटोको गारो छ ।’ आफूभन्दा उच्चस्तरका व्यक्तिले अनुदानमा घर पाएर आफूले नपाएकोमा उनी दुःखी छन् । उनको चाहना घरमा ईटाको गारो लाउने छ । ईटा,बालुवा, सिमेंन्ट पाए आफै गारो लगाउन सक्ने उनले सुनाईन् । त्यसको लागि वडा अध्यक्ष पवित्रा पाठक, टोल अध्यक्ष टंक आचार्य र वडा सदस्य हरि चौलागाईलाई कुरा राख्दा ‘हुन्छ हुन्छ’ भनेपनि अहिलेसम्म केही नभएको उनले गुनासो गरिन् ।
अहिले उनले यो कुरा गर्नै छाडेकी छन् । ३ वर्ष अगाडी श्रीमान बितेपछि सहारा खोसियो । त्यसपछि उनलाई काममा त्यति मन लाग्दैन । ‘तर खानकै लागि भए पनि काम गर्नुपर्छ’ उनी भबिष्यको चिन्ता गर्छिन् । एकल महिला जागरण समूहकी दुर्गा आचार्यले एकल महिला र गरिबीको रेखामा रहेकी उनलाई घर निर्माणमा सहयोग गर्न स्थानीय तहले पहल गरिदिँदा राम्रो हुने बताईन् । उनीभन्दा माथिल्लो स्तरकाले अनुदान पाउँदा भट्कीले पाउनुपर्ने उनको जोड छ ।
भट्कीको डेढ लाख रुपैयाँ ऋण छ । ‘कसरी तिर्ने, कसरी घर बनाउने, कसरी खाना जुटाउने उनलाई यही चिन्ता छ । बिदेशमा भएका छोराको लकडाउनले कमाई नभएको उनी बताउँछिन् । यस्तै हो भने र कसैले सहयोग नगरे महिला मिस्त्रीको पहिचान बनाएकी भट्कीको भबिष्य अन्धकारमा होमिने छ ।
