हामी सम्पूर्ण प्राणीले जन्म लिएपछि एकदिन अवश्य मर्नु पर्छ ।यो शाश्वत सत्य हो ।हामी सबैको जन्मपछि मृत्युपर्यन्त आ–आफ्ना विभिन्न संस्कारहरु हुन्छन् ।बिशेष गरेर हिन्दु परम्परा अनुसार सन्यास आश्रम ग्रहण गरिसकेका र दुधे बालकबाहेक सम्पूर्ण मृत शरीरलाई दाह गर्ने अर्थात् अग्निमा प्रज्वलन गर्ने चलन छ । र त्यो दाहसंस्कार गर्ने स्थानलाई चिता भनिन्छ ।अर्थात चिता भनेको लासलाई जलाउनको लागि बनाइएको तीन खाप दाउराको टाड हो । चितामा लासलाई जलाउने काम गरिन्छ ।मानिसले बाँचुन्जेल जे जस्तो कर्म गर्दछ त्यहि अनुरुप फल पनि भोग्ने गर्दछ ।मान्छेले कर्मको आधारमा उसको पहिचान गर्ने गर्दछन् ।मानिस बाँचुन्जेल जतिसुकै धर्मात्मी होस् वा जतिसुकै पापी होस् यदि उसको मृत्युुपश्चात् जलाउनको निमित्त चितामा लगिन्छ ।त्यो लासलाई चिताले स्वीकारेको हुन्छ ।चिताले धनी, गरिब, राम्रो , नराम्रो , सानो , ठूलो , बिद्वान , मुर्ख , धर्मात्मी , पापी कसैको भेद नगरी सबैको लासलाई ग्रहण गर्दछ ।कुनै जात– जाति , वर्ग ,पद आदिको कुनै भेद नराखी मृत लासलाई स्वीकारेको हुन्छ । चिताको काम नै जस्तोसुकै लासलाई ग्रहण गर्नु हो ।कोहि केहीप्रति पनि भेद नराख्नु हो ।यस्तो भेदविहिन चिताको हामी सबैले सत्कार गर्नुपर्दछ ।सबैले चिताबाट ज्ञान हासिल गर्नुपर्दछ ।तर परापूर्व कालदेखि हाम्रो संस्कार भेदभावपूर्ण रहेको पाइन्छ ।हामी हेप्न सक्नेलाइ निरन्तर हेपिरहन्छौ ।अनि हेप्न नसक्नेसँग झुक्छौ आफ्नो स्वार्थको लागि निरन्तर प्रयास गरिरहन्छौं ।त्यस्तै जात– जातिको नाममा , शरीरको बनावटको आधारमा , धन– सम्पतिको आधारमा , धर्मको आधारमा , पार्टीको आधारमा , शैक्षिक योग्यताको आधारमा यस्तै यस्तै विभिन्न आधारमा हामी भेदभाव गरिरहेका हुन्छौं र छौँ पनि । यो अधिकांस मानिसको स्वभाव हो ।हामी अरुको कल्याणको लागि, सहयोगको लागि भनेर कमै मात्र गर्छौं ।जे कर्म गर्दा पनि आफ्नो फाइदा हेरेर मात्र गर्छौं , आफ्नो भलाइको लागि मात्र गर्छौं । अरुलाई जेसुकै होस् , धेरैको मानसिकता यहि हुन्छ ।हामी त केवल स्वार्थी बन्नमा नै आफूलाई धन्य सम्झन्छौं ।मानिस मात्र यस्तो प्राणी हो जसले आफ्नो खुसीको लागि मात्र धेरै काम गर्छ , अरुको खुसीको लागि काम गर्ने अत्यन्तै न्यून संख्यामा भेटिन्छन्।धेरै मानिसको स्वभाव आफूलाई मन परेको मान्छे छ भने उसले गरेका हरेक कृयाकलाप राम्रा हुन् या नराम्रा सबै स्वीकार्य हुन्छ ।तर आफूले मन नपराएको मान्छेले जतिसुकै महान काम गरेपनि त्यसको कमजोरी खोतल्नपट्टि लागेको भेटिन्छ ।हामी सबैप्रति समभाव राख्न सक्दैनौं किनकि हामीभित्र कहिले नमेटिने अहंकारको संस्कार बसेको छ । हृदयमा म ठूलो अरु साना हुन् भन्ने भावनाले जरा गाडेको छ ।हाम्रो संस्कार नि यस्तो छ आफूलाई जसरी भएपनि राम्रो बनाउने आफूले गरेको गलत कामलाई पनि तर्क र गणितद्वारा सपार्ने संस्कार छ ।कमैमा हुन्छ आफ्नो गल्तीलाई महसुस गर्ने, आफ्नो गल्तीको पहिचान गर्ने बानी ।धेरैजसोले खाली अर्काको गल्ती मात्र हेरेको पाइन्छ ।न हामी अरुलाई प्रभावित पार्न सक्छौं न हामी अरुद्वारा प्रभावित हुन सक्छौं ।यहि कारण हामी अन्योलमा पर्छौ, समस्यामा फस्छौं ।त्यसैले हामीले चिताको सत्कार गर्न सकेको खण्डमा चिताबाट ज्ञान आर्जन गर्न सकेको खण्डमा हाम्रो मलमल जस्तो जीवन अलमलमा बित्दैन ।हामीले केवल हाम्रो संस्कारलाई बदल्नुपर्छ मनको कालो मैलो सद्भावनाले धुनुपर्छ ।जसरी चिताले सबै प्रकारका लासलाई ग्रहण गरी जलाइदिन्छ खरानी बनाइदिन्छ ।चिताको धर्म भनेको जस्तोसुकै लासलाई ग्रहण गर्नु हो ।जतिसुकै दुर्गन्धित भएपनि जसरी मरण भएपनि चिताले हरेक मुर्दालाई ग्रहण गर्छ ।चिताले सबै लासप्रति समान व्यबहार गर्छ । कुनै भेदभाव राख्दैन । सबै लासलाई एकै किसिमले ग्रहण गर्छ ।चिताको बिशेषता भनेको मुर्दालाई ग्रहण गर्नु हो ।त्यसैले यस्तो भेदभावपूर्ण व्यबहार नगर्ने चिताको हामीले सत्कार गर्नु पर्दछ र चिताको सत्कारबाट हामीले त्यो संस्कार बसाउनुपर्छ कि हामी चेतनशील प्राणी , विवेकशील प्राणी भएर पनि एकअर्काबीच भेदभाव गर्छौं ।आफूलाई मन परेको व्यक्ति भए सहि कार्य गरे पनि ठिक गलत कार्य गरे पनि ठिक तर, यदि मन नपरेको व्यक्ति भए सहि कार्य गरे पनि टिकाटिप्पणी गर्न पछि नपर्ने चलन पाइन्छ । यो संस्कारलाई हामीले बदल्नु पर्ने देखिन्छ । समभावबाट नै सबैको कल्याण हुने देखिन्छ ।आन्तरिक रुपमा शान्ति र बाह्य रुपमा प्रगति गर्न चाहना हुनेले सर्वप्रथमतः सबै प्राणीप्रति समभाव राख्नुपर्ने देखिन्छ अथवा सबैको स्वभाव , विचारलाई स्वीकार्नु पर्दछ ।तब मात्र हामी शारीरिक रुपमा स्वस्थ , मानसिक रुपमा प्रसन्न र सामाजिक रुपमा सुसम्बन्ध कायम राखी बाँच्न सकिन्छ ।यहि धर्तीलाई स्वर्गको रुपमा अँगाल्न सकिन्छ , यहि धर्तीमा स्वर्गको अनुभूति गर्न सकिन्छ ।चिताले जस्तै सबै प्रकारका मानिसलाई स्वीकार्न सकेको खण्डमा , सबैका विचार भावनालाई आदर गरेको खण्डमा सभ्य नागरिक , सभ्य परिवार, सभ्य समाज , सभ्य राष्ट्र र सभ्य विश्वको परिकल्पना गर्न सकिन्छ ।हामीले चिताबाट सिक्ने पाठ यहि हो । हामीले चिताको सत्कार गर्नु भनेको पनि यहि हो ।सबैको विचार , स्वभावलाई स्वीकार गरी ग्रहण गर्न सक्नु सबैलाई प्रेम र आदर गरी जीवन जिउन सक्नु । हामीले यहाँ के कुरा बुझ्नुपर्छ भने हामी सबैले उद्घोष गर्दै आएको कुरा मानिस प्राणी जगतको सर्वश्रेष्ठ प्राणी विवेकशील प्राणी ।त्यसैले हामीले हर मानवलाई प्रेमका साथ आदर गर्नुपर्दछ । हेर्नुस् ,प्रेम त अन्य प्राणीले पनि आफ्नो सजाति उपर गरेको देखिन्छ तर, आदर चाहिँ केवल मानवले मात्र गर्न सकिन्छ र आदरको चाहना मानवलाई मात्र हुन्छ । त्यसैले मानवले हर मान्छेलाई आदर र प्रेम गर्न सक्नुपर्दछ ।त्यसैले जसरी सम्पूर्ण लास जस्तोसुकै भएता पनि चिताले ग्रहण गर्दछ ।त्यस्तो चिताको सत्कार भनेको नै ।हामी सम्पूर्ण मानवले हरेक मानवलाई आदर र प्रेम गरेर बाँच्न सक्नु हो ।आदर र प्रेमका साथ ग्रहण गर्न सक्नु हो ।त्यसैले हामीले बाँचुन्जेल चिताबाट ज्ञान लिएर चिताको सत्कार गरी एकअर्कालाई स्वीकार्न सक्नुपर्दछ । जसबाट शारीरिक रुपमा स्वस्थ , मानसिक रुपमा प्रसन्न र सामाजिक रुपमा सु– सम्बन्ध कायम गरी बाँच्न सकुम् यहि नै हाम्रो जीवनको लक्ष्य बनोस् ।चिताको सत्कार नै हाम्रो संस्कार बनोस् ।सबैको मंगल होस् ।
