हामी वैदिक सनातन धर्मावलम्बीहरुले विभिन्न चाडपर्वहरु मान्दै आएका छौं । ती चाडपर्वले हामीलाई धेरै ज्ञानगुणका साथै हाम्रा पुर्खाले अँगाल्दै आएका संस्कार संस्कृति र परम्पराका कुराहरु सिकाउँछन् र जान्दछौं । ती पर्वहरु कुनै महिनामा २–३ वटा पनि पर्दछन् । नयाँ वर्षको सुरुवातसंगै हामीले मातृदेवो भव भनेझैं आमाको सम्मान गर्छौं र अक्षय तृतीयाजस्ता दान परोपकारका विभिन्न पर्वहरु मनाउँदै अगाडि बढ्छौं। यसै क्रममा भाद्रकृष्ण अमावश्यालाई बुवाको मुख हेर्ने दिन वा पिताको सम्मान गर्ने दिनका रूपमा मनाउँछौं । त्यसैले यी यस्ता धेरै पर्वहरु छन् जुन सुसंस्कारले ओतप्रोत भएका हामी नेपालीको शिर गर्वले उच्च हुन्छ भने छाती फुल्दछ ।
आज यहाँ विशेष गरेर कुशे औंसीको महत्व तथा विशेषताबारे लेख्न गइरहेकी छु ।
भाद्र कृष्ण अमावश्या जसलाई हामी बुवाको मुख हेर्ने वा पितालाई सम्मान गर्ने दिनका रूपमा पनि जान्दछौं। यस दिन कुशे औंसी भएको हुनाले हाम्रा हरेक धार्मिक कार्यमा अनिवार्य रूपमा प्रयोग हुँदै आएको कुश घर घरमा भित्र्याइन्छ । वैज्ञानिक भाषामा Eragrostis Cynosuroides भनिने कुश हामी हरेक धार्मिक कार्यको प्रारम्भदेखि अन्त्यसम्म कुशको औंठी अर्थात् पवित्र बनाइ लगाएर शुभकर्म गर्छौ । त्यसैले यस हिसावले कुश अत्यन्त पवित्र मानिन्छ । शास्त्रमा भनिएको छ “स्नाने दाने जपे होमे स्वाध्याये पितृकर्मणि । करौ सदर्भाै कुर्वीत तथा सन्ध्याभिवादने ।।” अर्थात्– स्नान ,दान ,जप, होम,स्वाध्याय, पितृकर्म , सन्ध्याभिवादन जस्ता कर्महरुमा कुशको पवित्र धारण गर्नुपर्दछ । त्यस्तै किसिमले कुशमा ब्रह्मा विष्णु र महेशको वास हुन्छ भनिएको छ । “कुशमूले स्थितो ब्रम्हा कुशमध्ये जनार्दनः। कुशाग्रे शङ्करो देवः त्रयोदेवाः कुशे स्थिताः।।” अर्थात् – कुशको मूलमा ब्रम्हा,माझमा जनार्दन ,टुप्पोमा शङ्करजीले गर्नुहुन्छ। त्यसैले कुश घरमा भित्र्याउनु भनेको त्रिदेवलाई भित्र्याउनु वा बास गराउनु हो। कुश किन यति धेरै महत्वपूर्ण छ भने श्रीमन्नारायण भगवानको तेस्रो अवतार श्रीवराह भगवानका रौंबाट उत्पन्न भएकी हुन्। कुश औषधीय गुणले युक्त धारिलो झार हो जसको जरा विभिन्न उपचारमा प्रयोग गरिन्छ यसै कुशलाई भाद्र महिनाको कृष्णपक्षको औंसीका विधिपूर्वक यो तलको मन्त्रोच्चारण गरेर ग्रहण गरिन्छ। “ विरिञ्चिना सहोत्पन्नः परमेष्ठी निसर्गतः । नुदः सर्वाणि पापानि दर्भःस्वस्तिकरो भव।। पूर्वमन्त्रं समुच्चार्य ततः पूर्वाेत्तरामुखः । हूँफट्कारेण मन्त्रेण सकृच्छित्वा समुद्धरेत्।। ”
त्यस्तै किसिमले यसै दिनलाई बुवाको मुख हेर्ने दिनको रूपमा विशेष किसिमले आ–आफ्ना पिताहरुलाई सम्मान गरेर मनाइन्छ । किनभने बुवा भन्ने शब्द नै यस्तो शब्द हो जसले हामीलाई धेरै कुरा सोच्न बाध्य बनाउछ, किनकि बुवा भन्ने बित्तिकै हामी सरलता, इमानदारिता, निर्भिकता, साहसिकता, स्वाभिमान जस्ता धेरै शब्दहरु मनमा खेल्न थाल्छन् । तिनै शब्दका प्रतिकका रूपमा हामी बुवालाई मान्छौ । त्यसैले त हामी आमालाई धर्तीको रूपमा मान्छौ भने बुवालाई आकाश किनकि बुवा खुल्ला आकाश जस्तै महान हुनुहुन्छ । बुवाको त्याग, तपस्या र संघर्षले नै सारा परिवार चलेको हुन्छ । त्यसैले यस दिन पितालाई सम्मान गर्ने, मीठामीठा परिकारहरु खुवाउने गरिन्छ । जसका पितृहरु यस लोकलाई छोडेर परलोक गैसक्नु भएको छ । उहाँहरुले बुवाका नाममा सिदा दान गर्ने, कसैले बृद्धाश्रममा गएर बृद्धबृद्धाहरुलाई मीठामीठा परिकार खुवाउने बस्त्र दान गर्ने गर्नुहुन्छ । यसरी सिदा दान वा बृद्धहरुलाई खुवाउँदा सम्मान गर्दा घरमा सुख, शान्ति, समृद्धि हुने पितृहरुले राम्रो आशीर्वाद दिनुहुन्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ ।
त्यसैले हामीले आफ्ना जन्म दिने बुवा आमालाई सधैं सम्मान गरौं, सधैं आशीर्वाद लिउँ, उहाँहरुको चित्त दुखाउने कार्य कहिल्यै बिर्सेर पनि नगरौं किनकि उहाँहरु हाम्रा जिउँदा भगवान हुनुहुन्छ । अस्तु।
