पृष्ठभूमि
सन् १९९१ मा सेन्टर फर ओमन्स ग्लोबल लिडरसीप (CWGL)को सहयोगमा बिभिन्न देशका २३ उत्साहित महिलाहरुको एक समूहले लैङ्गिक हिंसाबिरुद्धको १६ दिने अभियानको शुरुवात गर्दै यस अभियानमा जुट्न सम्पूर्ण विश्वलाई नै आव्हान गरेका थिए । त्यसैबेलादेखि नोभेम्बर २५ देखि डिसेम्बर १० तारिख अर्थात मानव अधिकार दिवसका दिनसम्म लैङ्गिक हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियान बिभिन्न कार्यक्रम गरी मनाउँदै आईएको छ ।
सन् १९६० को नोभेम्बर २५ का दिन डोमिनिकन रिपब्लिकका तीन साहसिक दिदी बहिनीहरु (प्याट्रिया,मिनर्भा र मारिया )को तत्कालिन तानाशाह राफेल त्रुजिलो सरकारले कायरतापूर्ण निर्मम हत्या गरेका थिए । यी दिदी बहिनीहरुले त्यस सरकारका बिरुद्धमा आन्दोलन गरेका कारण निकै यातना सहनुका साथै जेलनेल पनि भोगेका थिए । उनीहरुका पति समेत बन्दी बनाईएका थिए । सन् १९६० ताका आन्दोलन चरम उत्कर्षमा पुगिसकेको थियो र यी दिदीबहिनीहरुले राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय समर्थन र सहानुभूति प्राप्त गरिसकेको हुँदा त्रुजिलो सरकारले उनीहरुबिरुद्ध ठूलो षडयन्त्र रची सन् १९६० नोभेम्बर २५ का दिन आफ्ना पतिहरुलाई भेटी जेलबाट फर्कदै गर्दा हत्या गरी उक्त हत्यालाई कार दुर्घटनाको संज्ञा दिईयो । डोमिनिकन जनताले उक्त कुरा स्वीकारेनन् । आन्दोलन झन् चर्कियो फलस्वरुप घटनाको ६ महिनापश्चात् त्रुजिलो सरकारले घुँडा टेक्यो ।
(Unforgetable Butterflies) को उपनामले चिनिने तीन दिदीबहिनीको बलिदानी त्याग र उच्च साहसको सम्मान र सम्झना गर्दै २५ नोभेम्बरलाई ल्याटिन अमेरिकी देशहरुले महिला हिंसाबिरुद्धको दिवसको रुपमा मनाउन थाले । त्यसको झण्डै ३ दशकपछि १७ डिसेम्बर १९९९ मा संयुक्त राष्ट्रसंघको साधारणसभाले त्यसै दिनलाई अन्तर्राष्ट्रिय महिला हिंसाबिरुद्धको दिवसको रुपमा घोषणा गर्याे । नेपालमा भने बिक्रम संवत २०५४ सालदेखि यो दिवस मनाउँदै आईएको छ ।
नेपालको संविधान २०७२ को प्रस्तावनामा बहुजातीय,बहुभाषिक,बहुधार्मिक बहुसांस्कृतिक तथा भौगोलिक विविधतायुक्त बिशेषतालाई आत्मसात गरी विविधता बीचको एकता,सामाजिक सांस्कृतिक ऐक्यबद्धता ,सहिष्णुता, भाषिक,धार्मिक, लैङ्गिक विभेद र सबै प्रकारका जातीय छुवाछुतको अन्त्य गरी आर्थिक समानता समृद्धि र सामाजिक न्याय सुनिश्चित गर्न समानुपातिक समाबेशी र सहभागितामुलक सिद्धान्तका आधारमा समतामूलक समाजको निर्माण गर्ने संकल्प गरेको छ ।
त्यसैगरी नेपालको संविधानमा भएको ३० वटा मौलिक हकमध्ये धारा १८ को समानताको हक,धारा २४ को छुवाछुत तथा भेदभावविरुद्धको हक,धारा २९ को शोषणविरुद्धको हक ,धारा ३८ को महिलाको हक धारा ३९ को बालबालिकाको हक,धारा ४० को दलितको हक र धारा ४२ को सामाजिक न्यायको हक धारा ४३ सामाजिक सुरक्षाको हकजस्ता अधिकारहरुले महिला तथा पछाडि पारिएका वर्ग समुदायका लागि बिशेष अधिकार प्रदान गरेको छ ।
महिलाविरुद्ध देखिएका विभेद र समस्याहरु
– महिला,किशोरी र बालबालिकामा हुने यौनिक हिंसा, बलात्कार र दुव्र्यबहारका घटनाहरु कम हुन नसक्नु ।
– बालबिवाह र बहुबिवाह र जबरजस्ती विवाहको प्रचलन अझै कायम रहनु ।
– घरपरिवारभित्रको जिम्मेवारीलाई घरेलु श्रमको मूल्य पहिचान गर्न नसक्नु ।
– राजनीतिक तथा सार्वजनिक सवालहरुमा निर्णायक तहमा महिलाहरुको पूर्ण नेतृत्व कायम हुन नसक्नु ।
– महिलाहरुलाई भूमि तथा अन्य सम्पत्ति, वितीय सेवा,उत्तराधिकार, प्राकृतिक स्रोतहरुमा पहुँच,आर्थिक स्रोतहरुमा समान अधिकार जस्ता बिषयहरुको व्यबहारिक कार्यान्वयन हुन नसक्नु ।
– आमाको नामबाट नागरिकता प्राप्त गर्ने बिषय कार्यान्वयनमा अन्यौलता रहनु ।
– अवसरबाट वन्चित भएका महिला,बालबालिका ,ज्येष्ठ नागरिक अपाङ्गता तथा अशक्त व्यक्तिहरुको उचित व्यवस्थापन हुन नसक्नु ।
– महिलाहरुको सुरक्षा,सम्मान र पहिचानको बिषयलाई आत्मसात गर्न नसक्नु
सेतो रिबन अभियान
१६ दिने अभियानमै सम्झनामा रहने अर्काे दिन ६ डिसेम्बर १९८९ हो । यसैदिन मोन्टेरल विश्व विद्यालय क्यानडाको पोलिटेक कलेजका मार्क लेपिन नामक एक २५ बर्षे युवकले १४ छात्राहरुको सामूहिक हत्या गरेका थिए । बन्दुक र धरिलो हतियारसहित कलेजको तेस्रो तलामा पुगेका उनले छात्राहरुको हत्या गरेर अन्त्यमा आफूले समेत आत्महत्या गरे ।
यस घटनाको सम्झनामा क्यानडामा केहि उत्साहित युवाहरुको प्रयासमा सन् १९९१ मा सेतो रिबन अभियानको शुरुवात गरियो । ६ हप्ताको त्यस अभियानमा करिब १ लाख जनताले सहभागिता जनाएका थिए । महिला हिंसाको अभियानमा पुरुषहरुलाई जागरुक बनाउने अभिप्रायले यस अभियानको शुरुवात भएको थियो । (v-voielence) लाई उल्टो बनाउदा बन्ने आकारमा लगाईने सेतो रिबन प्रतिकात्मक रुपमा “म हिंसा सहन्न, आफू पनि गर्दिनँ र देखेमा प्रतिकार गर्छु ”भन्ने प्रतिबद्धता हो । हाल विश्वका बिभिन्न देशहरुमा सेतो रिबन १६ दिने अभियानका दिनहरुमा लगाउने चलन छ ।
अन्त्यमा ,लैङ्गिक हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियान २०७८ अर्थात यस बर्षको नारा “घरैबाट शुरु गरौ, महिला हिंसा अन्त्य गरौं” भन्ने रहेको छ भने अन्तर्राष्ट्रिय नारा “ Orange the world:End violence against women now ” यिनै नारालाई आत्मसात गर्दै यस बर्ष पनि १६ दिने अभियानमा बिभिन्न कार्यक्रमहरु आयोजना भएका छन् ।
विश्वव्यापी रुपमा नै महिला हिंसाको नयाँ नयाँ प्रकृतिका घटनाले सम्पूर्ण विश्व जगतलाई ने आक्रान्त तुल्याएको छ । यसको प्रभावबाट नेपाल पनि अछुतो छैन । नेपालमा पनि जघन्य प्रकृतिका अपराधमा महिलालाई शिकार बनाईएका घटनाहरु दिनानुदिन बढिरहेका छन् । धेरैजसो पीडितले न्याय नपाईरहेको अवस्था छ । आम मानिसले तल्लो वर्गमा मात्र हिंसाका घटना धेरै छन् भन्ने बुझ्नु र उजुरीका घटना आउँदा पनि धेरैजसो यस्तै प्रकृतिका आउने गर्नुले पनि माथिल्लो वर्ग र शिक्षित बर्ग भनिनेका घरमा हिंसा छैन भन्ने बुझाईले गर्दा धनाढ्य र शिक्षित परिवारमा भईरहेका महिला हिंसा र यातना बाहिर निस्कन सकेका छैनन् । परिवारको ईज्जत कुल घरानाको सीमा लगाएर उनीहरुलाई बाहिर निस्कन रोक लगाईएका थुप्रै घटनाहरु देखेका छौ । कतिपय घटनामा महिलाका बिभिन्न संघसंस्थाहरुले न्याय दिन खोज्दा पनि उनीहरु आफै परिवारको डरले उजुरी दिन सक्दैनन् । यस्ता कारणले गर्दा पनि महिला हिंसा भित्रभित्रै मौलाईरहेको छ ।
