सुरेश आले ‘सर्जु’
बिर्तामोड । ‘रुखको हाँगा काट्ने धिमालजी’ मेवालाल धिमालको पर्यायवाची नाम नै बनेको छ । उनलाई मेवालाल भन्दा पनि रुखको हाँगा काट्ने धिमाल भनेपछि धेरैले चिन्ने गर्छन् ।

हाल बिर्तामोड ३ बिराटपोखरमा डेरा लिएर बसोबास गरिरहेका धिमालले १२ बर्षको सानो उमेरदेखि रुखको हाँगा काट्ने काम शुरु गरेका थिए । उनले रुखको हाँगा काटेर आएको आम्दानीले घर ब्यबहार चलाईरहेका छन् । बिदेशतिर जस्तो रुखको हाँगा काट्ने मेशिनहरु नेपालमा भित्रिसकेको छैन । रुखको हाँगा काट्ने मेशिन बराबर मेवालालको हात चल्छ । बिजुलीको तारले रुखको हाँगा छुन लागेको होस्, सडक विभागको रुख अथवा कतै बगानको रुखको हाँगा वा नरिवलको हाँगा काट्नु परे जोसुकैले पनि मेवालाललाई सम्झने गर्छन् । रुखको हाँगा काटेरै उनी यस भेगमा चर्चित बनेका छन् । त्यति मात्र होइन, ठूला र चर्चित प्रोजेक्टको रुखको हाँगा समेत मेवालालले ठेक्का लिएर काटेको अनुभब छ । झापा जिल्लालगायतका काठमाडौ, पोखरा, ईलामका विभिन्न ठाउँहरुमा उनले ठलो प्रकारको खुकुरी, डोरी र मनिपुरे चप्पलको सहायतामा रुखमा चढेर हाँगा छिमलेर जिन्दगीको लामो यात्रा पार गरिसकेका छन् ।

२०२२ सालमा झापाको लखनपुरमा जन्मिएका धिमालको रुखको हाँगा काट्ने यात्रा १२ वर्षको उमेरदेखि शुरु भयो । ७ वर्षको उमेरमा घरबाट भागेर सिक्किम पुगेका उनले कसैको घरमा गोठालो जीवन बिताए । त्यही पछि उनी रुखको हाँगा काट्ने काममा लागे । सिक्किममै रहँदा सिक्किम गार्मेन्टको काममा जिम्मेवार भएर रुखको हाँगा काटेको कथा छ । र, पछि नेपाल फर्किएर उनले त्यो कामलाई रोकेनन् । यहाँ पनि उनले रुखको हाँगा काट्ने कामलाई निरन्तरता दिइरहे । जोखिमको दृष्टिले रुखको हाँगा काट्ने काम साहसिक र डरलाग्दो काम हो तर, पनि उनी यही काम गरिरहेका छन् । गाउँघर र चिनेजानेकाहरु भन्छन् ‘धिमाल जत्तिको रुखको हाँगा काट्ने मान्छे अरु छैनन् ।’ १२ लाख रुपैयाँसम्मको सबैभन्दा ठूलो प्रोजेक्टमा रुखको हाँगा काट्ने काम अढाई महिना लगाएर काटेको उनी सुनाउँछन् । यो काम काबेली हाईड्रो, सानिमा हाईड्रो, सडक बिभाग, बिद्युत प्राधिकरणसंग सम्बन्धित छ । गोदक –पाडाजुङ्गी सडकखण्डको रुखको हाँगा यिनै मेवालालले छिचोलेका हुन् । ठूला ठूला प्रोजेक्टले रुखको हाँगा छिचोल्न यिनै धिमालको सहारा लिने गर्छन् ।

बुबा सोमकु धिमाल र आमा लाटीमाया धिमालको चारजना दाजुभाइमध्ये मेवालाल साहिला छोरा हुन् । बुबाको सानै हुँदा निधन भएपछि उनले पढ्न पाएनन् । आफूले नपढेको बताउने मेवालाल ठेक्कापट्टामा हाँगा काट्ने काम अन्दाजकै भरमा लिने गरेको बताउँछन् । रोजीरोटी बस्ने हिसाबले उनले पारिश्रमिक लिने गरेका छन् । गाउँघरमा धेरै जनाको रुखको हाँगा काटेर रोजीरोटी चलाएका धिमाल उनीहरुको नामै सम्झन सक्दैनन् ।उनले भने ,‘लेखेर राखिदैन कत्ति हो कत्ति । ’ पहिलो पटक सिक्किमबाट रुखको हाँगा छिचोल्ने काममा लागेका उनले केही समय ईलाम दार्जिलिङतिर अलैची बोक्नेलगायत ट्रेकिङमा भरियाको काम पनि गरे तर, त्यति मन लागेन र फेरि रुखको हाँगा छिचोल्ने र काट्ने काममा फर्किएको उनले सुनाए ।
आज पनि उनी प्रत्येक दिन रुखको हाँगा काट्ने काममा तल्लिन छन् । कहीबाट हाँगा काट्ने कामको जानकारी पाए उनी पुगिहाल्छन् । सखुवा, सिसौ, कदम, बकाईनो, नरिवल, सुपारी, सिमल,टिक, मसलालगायतका सबै प्रकारको रुखको हाँगा धिमालले छिमलेका छन् । यो कामको लागि धिमालसंग रु.५००० पर्ने गुदुनी खुकुरी २ वटा साथै हाँगा छिचोल्न बन्चरो र डोरी साथमा रहन्छ । यिनै हतियारहरुको सहाराले रुखमा चढेर उनी हाँगा छिचोल्न सफल हुन्छन् । उमेरले उनको यो यात्रा साढे ६ दशक लामो भएपनि शारीरिक र मानसिक रुपमा तन्दुरुस्त छन् ।

रुख चढ्ने तरिका
रुख चढ्दा जीउमा डोरी बाधेर चढ्छन् । रुख र कम्मरमा डोरी बाधेपछि खाप काट्दै उनी रुखमा चढ्छन । यो प्रक्रियाले उनको रुखमा चढ्ने क्रम अघि बढ्छ र हाँगामा पुगेपछि काट्ने काम हुन्छ । खुट्टा बिझाउँछ भनेर चप्पल लगाएरै रुख चढ्छन् । उनी भन्छन् ,‘महिनामा चार जोर चप्पल चुडिन्छ ।’ उनलाई तलबाट निर्देशन दिने कोही हँुदैनन् । आफ्नै अन्दाजमा रुखको हाँगा छिचोलेर फर्किन्छन् ।

भिन्न प्रकृतिको सेवा
विभिन्न प्रोजेक्ट, फर्म, संस्था, ब्यक्तिहरुको रुखको हाँगा काटिसकेका मेवालालको आत्मविश्वास उच्च छ । एकै महिनामा ८० हजारसम्म कमाई गरेको कुरा उनी सुनाउँछन् ।

गरिबीबाट उन्मुक्ति मिलेन
गरिबी मेवालालको पर्याय बनेको छ । यसरी रुखको हाँगा काटेर जीवन गुजारा गर्नु उनको बाध्यता हो । कहीकतैबाट थप सहयोग छैन । न घर न खेत । ३ जना श्रीमती भएपनि छोराछोरी छैन । आर्थिक अबस्था दयनीय छ । आम्दानी हुन्छ कहाँ सकिन्छ पत्तो हुँदैन । जाँडरक्सी खादैनन् तथापि जीवनस्तर उक्सिएको देखिदैन । मिजासिला र फरासिला मेवालालको जीवन कष्टमै बित्दैछ । साईकल उनको साधन हो । यसैलाई कुदाएर उनले सेवा दिईराखेका छन् ।

प्रतिक्रिया

कृपया प्रतिक्रिया लेख्नुहोस्!
कृपया आफ्नो नाम लेख्नुहोस्