हामी हिन्दु धर्मावलम्बीहरुले विभिन्न तिथिमा विभिन्न चाडपर्वहरु मनाउँदै आइरहेका छौं ।त्यसक्रममा मनाइने तीज हिन्दु नारीहरुको लागि महत्वपूर्ण चाड हो । आज हामी त्यहि तीजको बारेमा चर्चा गरौं । भाद्र शुक्ल द्वितीयादेखि पञ्चमीसम्म ४ दिन मनाइने यो चाडको बिशेष महत्व रहेको छ ।बिशेष गरेर तीजमा भगवान शिवको आराधना गरिनुका साथै नाचगान गरी मनोरञ्जन गर्ने चलन छ । मीठो-मीठो परिकारहरु पकाएर खाने परम्परा रहेको छ ।भनिन्छ- भगवान शिवकी अर्धाङ्गिनी हिमालयपुत्री पार्वती भगवान शिवको स्वास्थ्य तथा शरीरमा कुनै बाधा उत्पन्न नहोस् भनेर ब्रत बसेकी थिइन् । त्यो दिन यहि हरितालिका तीजको दिन थियो । त्यसै दिनदेखि आजसम्म हिन्दु नारीहरुले निरन्तर रुपमा यो पर्व ब्रत बसी मनाउँदै आइरहेका छन् । हिन्दु धार्मिक मान्यता अनुसार राजा हिमालयले आफ्नी छोरी पार्वतीलाई बिष्णुसंग बिहे गर्ने वचन दिएता पनि उक्त वचन पार्वतीले अस्वीकार गरेकी थिइन् ।पार्वतीले आफ्नो पिताको वचनलाई अस्वीकार गर्दै आफूले चाहेको वर शिव पाउनको लागि जंगलमा गएर कठोर तपस्या गर्न सुरु गरेकी थिइन् ।

सय बर्ष कठोर तपस्या गर्दा पनि आफूले चिताएको वरदान नपाउँदा पार्वतीले एकदिन शिवलिंग स्थापना गरेर पानी समेत नपिइकन निराहार ब्रत बसेकी थिइन् । उक्त ब्रतबाट प्रसन्न भई भगवान शिव प्रकट भई सोचेको सबै पूरा होस् भनी वरदान दिनुभएको थियोे। त्यसपछि स्वयं शिव भगवानसंग पार्वतीको विवाह हुन गएको थियो। त्यहि दिन नै भाद्र शुक्ल द्वितीयाको दिन थियोे। उक्त दिनलाई हिन्दु नारीहरुले एउटा विशेष उत्सवका रुपमा मनाउँदै आएका छन् ।यो पर्वमा भगवान शिवको बिशेष महत्व रहेको छ । हरेक हिन्दु नारीहरुले तीजको ब्रत बस्ने गरेको पाइन्छ ।भगवान शिवको ब्रत बस्दा धनसुख प्राप्ति हुने , ऐश्वर्य प्राप्ति हुने , पतिसुख प्राप्ति हुने , आफ्नो पतिको चिरआयु हुने , पतिपत्नीबीच सुमधुर सम्बन्ध कायम हुने र आफ्नो पनि लामो आयु हुने जनविश्वास रहेको छ ।

वैदिक काल र उपनिषद् काल सकिएपछि पौराणिक कालमा सनातन धर्मले विभिन्न बाटोहरु लियो। जसमध्ये त्रिदेवको कल्पना गरिएको पाइन्छ । सृष्टिकर्ता , पालनकर्ता र संहारकर्ता भनेर त्यो प्रसंगमा आश्रमको व्यबस्थाको पनि व्याख्या गरियो। जसमा मुख्य चारवटा व्यवस्था रहेको पाइन्छ । २५ बर्षसम्म ब्रह्मचार्य र २५ देखि ५० बर्षसम्म गृहस्थ आश्रम भनेर छुट्याइएको छ । जसमा गृहस्थ आश्रमको धेरै नै महत्व देखाएको छ। यसमा शिवको प्रसंग कसरी देखाइएको छ भने शिवले विवाह गर्न मान्नु भएको थिएन। शिव सम्पूर्ण योगहरुका प्रणेता हुनुहुन्छ। त्यसैले शिवलाई योगिराज पनि भनिन्छ । अनि शिवले नृत्य गर्नुहुन्छ , त्यसैले शिवलाई नटवर पनि भनिन्छ । शिव भगवान जतिकै शक्तिशाली हुनका निमित्त र शिवसंग विवाह गर्नको निमित्त पार्वतीले कठोर साधना गरेको प्रसंग हामीले सुनिसकेका छौं। त्यसैले शिव सर्वशक्तिमान हुनुहुन्छ र त्यही शक्ति प्राप्तिको खातिर ब्रत बस्ने परम्परा रहेको पाइन्छ ।गौरीले शिवको आराधना , तपस्या गरेर शिवलाई प्राप्त गर्नु भएको खुसियालीको रुपमा उत्साह , उमंगको रुपमा यो पर्व मनाउँदै आएको पाइन्छ ।अर्को प्रसंगबाट पनि हामी यसको महिमा बुझ्न सक्छौं ।भगवान श्रीकृष्ण जन्मिसकेपछि तीजका दिनमा न्वारन भयो। प्रभुका न्वारनको दिनमा गोकुलबासीहरु खुसी भएर घिउ र दहीका डल्लाले हानाहान, छ्यापाछ्याप गरेर नाचगान गरेर खुसियाली मनाएका थिए। त्यसकारण भगवानको न्वारनको पावन अवसरमा खुसियालीस्वरूप नाचगान गर्ने चलन रहेको छ। त्यही अवसरमा भगवान शिव पनि श्रीकृष्ण भगवानको दर्शन गर्न आउनु भएको थियो।

तीजको दिनमा माता गौरीले भगवान शिवको पुजा गरेर रातभरि शिव भजन गाएर, महिमा गुणगान गाएर, भगवानका मन्त्रजप , भगवानका नाममा संकिर्तन अथवा भजन गाउने हुँदा तीजको दिन नाचगानको प्रचलन रहेको पाइन्छ । शिव कथा सुन्ने भजन किर्तनमा रमाउने दिनका रुपमा लिइएको पाइन्छ तर, हिजोआज हाम्रा दिदीबहिनीहरुले तीजको नाममा अनेकौं बिकृति फैलाउने गीतहरुमा नृत्य गरेको पाइन्छ ।महँगा गहना र पहिरनको प्रतिस्पर्धा गरेको पाइन्छ । श्रीमान बिदेश गएर तातो घाममा मुटुको रगत बग्नेगरी काम गरेको हेक्का हुन्न । एक महिना अगाडिदेखि तीजको नाम लिएर विभिन्न मदिरा पिउने ,विभिन्न मासुका परिकारहरु खाने गरेको पाइन्छ। यसले हाम्रो समाजमा केवल विकृति, विसंगति र गरिबी भित्र्याउने काम मात्र गरेको देखिन्छ। यसको निराकरण हुन नितान्त आवश्यक छ ।घरमा भएको अलिकति सम्पति पनि देखावटीमा सकिएको देखिन्छ। त्यसैले साधारण भएर पनि चाडपर्व मनाउन सकिन्छ भन्ने सबैमा चेतना आउनुपर्दछ ।

तीजमा दर खाने चलन छ ।यहाँ दर भन्नाले आड हो। भोली तीजको ब्रतका दिन भोक लाग्छ भनेर अघिल्ला दिन राति भोलि भोक नलागोस् भनेर उज्यालो हुने बेलामा खिर, ढकने, सेल रोटी खाने प्रचलन रहेको थियो। त्यसलाई दर खाने भनिन्थ्यो। दर भन्नाले पेटको आडको लागि खाइने खाना हो ।तीजका दिन अखण्ड पवित्रता , अखण्ड सौभाग्यको प्राप्तिको लागि ब्रत बस्ने हो। तीजको दिन सात्विक रुपमा बस्नुपर्दछ। तर आजकल आधुनिकताको नाममा माछामासु खाने चलन छ। यो एकदमै गलत पक्ष हो ।ब्रत बस्ने मान्छेले एकदम सात्विक दर ग्रहण गर्नुपर्दछ र शुद्ध भएर बस्नुपर्दछ । तब मात्र मनोकामना पूर्ण हुन्छ ।अरु बेला जस्तो भोजन ग्रहण गरेपनि कमसेकम ब्रत बस्ने अघिल्लो दिन शुद्ध सात्विक भोजन ग्रहण गर्नुपर्दछ । सके सदैव सात्विक भोजन गर्नु उत्तम हुन्छ । तीजलाई फेसनको पर्व , विकृतिको पर्व , रोमाञ्चको पर्व नबनाएर तीजलाई उत्कृष्टताको पर्व , धर्म संस्कृतिको सम्बद्र्धन तथा संरक्षणको पर्व , पवित्रताको पर्व , सुख दाम्पत्य जीवनको प्रतिकको रुपमा मानेर एकदमै श्रद्धापूर्वक राम्रो सभ्यताको रुपमा सबैले मनाउनुपर्दछ।

तीजका दिनको अतिरिक्त गणेश चतुर्थी र ऋषिपञ्चमीलाई पनि तीज पर्वकै रुपमा मनाइन्छ । विशेष गरेर यसमा स्त्री जातिहरुले पतिका निमित्त निराहार रहेर भगवान शिव तथा आद्य शक्ति पार्वतीसंग प्रार्थना गर्दछन्। यो दिन महिलाहरुले बिहान नुहाइधुवाइ गरेर शुद्ध भएर जल , अन्न ग्रहण नगरी ब्रत बस्ने चलन छ ।बेलुकीपख गाउँघर छिमेकका महिलाहरु भेला भएर पुजाका सामान तथा मण्डप तयार गरि भगवान शिवको आराधना गर्ने चलन छ ।तर हिजोआज निर्जला ब्रत भनिएता पनि मध्यान्हमै आराधनापश्चात् फलफूल लिने गरेको पाइन्छ । विभिन्न रोगहरुको कारणले गर्दा पनि बाध्यताले फलफूल तथा फलाहार लिने गरिन्छ ।कतिपय महिला दिदीबहिनीहरु नजिकै रहेको शिव मन्दिरमा गएर शिव आराधना साथै नाचगान गर्ने गर्नु हुन्छ ।

तीजमा चेलीहरुलाई माइती पक्षले मीठामीठा दुधजन्य परिकारको दर खुवाउने गरिन्छ । नयाँ कपडा दिइन्छ ।महिलाहरुलाई पराइघरको विभिन्न जिम्मेवारी, तनाव साथै माइतीको सम्झनाको खाडललाई पुर्नको लागि यो पर्वको ठूलो भूमिका रहन्छ । नारीहरूको महान चाडको रूपमा मनाइने यो चाडमा बृद्धाहरू समेत आफ्ना दाजुभाइ, दिदीबहिनीहरू र आफ्ना इष्टमित्रको घरमा गएर आफ्ना सुखदुःख पोख्ने गर्दछन् । विवाह भएका छोरीहरूको घरमै गई दाजुभाइ वा बुवाले बोलाउने गर्दछन् र दुःखसुखका कुराहरू एक आपसमा बिसाउने गर्दछन् । हिजोआज आफन्तहरूले वर्ष दिनको चाड हो बोलाउनु पर्दछ भनी सबैलाई बोलाउने चलनका साथै घरमा रमाइलो गर्दै नाचगान गर्ने समेत चलन चलेको छ । दिदीबहिनीहरूलाई आफ्ना घरमा खेलेको , डुलेको सम्झना गर्दा महिला तथा दिदीबहिनीहरूलाई आनन्द आउने र खुसी साट्ने हुँदा तीजमा दर खाई , ब्रत बसी पंचमीको दिनमा भगवान भोलेनाथ शिव बाबाको पूजा गर्ने परम्परा चलेको छ। विवाह नभएको महिला दिदी बहिनीहरूले आफूले भनेको वर मिलोस् भनी भगवान शिवसँग वर माग्ने चलन पनि चलेको छ । स्वर्गीय आनन्दको अनुभूति दिलाउने तीजभन्दा अरू पर्व हुँदैन नारीहरूको । त्यसैले यसलाई सभ्य एवम् सात्विक तरिकाले प्रेम बाँडेर गरिबदुखी सबैलाई समेटेर मनाइयोस् ।सबैको जीवन मंगलमय बनोस् । तीज पर्वले माया, प्रेम उत्साह , उमंग बढाएर लगोस् । यही मंगल कामनाका साथ तीज पर्वको पुनश्चः धेरैधेरै शुभकामना व्यक्त गर्दछु । हरि ॐ!!

   

प्रतिक्रिया

कृपया प्रतिक्रिया लेख्नुहोस्!
कृपया आफ्नो नाम लेख्नुहोस्