सर्वमान्य राजनीतिक चिन्तक एवं बिश्लेषक सी.के. प्रसाई (भरत बाबु) द्वारा लिखित बहुउपयोगी राजनीतिक साथै दार्शनिक पुस्तक “सी.के. प्रसाईका विचारहरू” सदाबहार त छ नै, साथै अब्बल बौद्धिक र राजनैतिक खुराकले भरिपूर्ण छ । प्रस्तुत छ –पैरवी बुक हाउसद्वारा परिमार्जन भई पुनः प्रकाशित, सी.के. प्रसाई (भरत बाबु) को कृति “सी के प्रसाईका विचारहरू”को एक अंश ।

सामाजिक चिन्तन र परिवर्तनमा धेरै वर्गहरूको असर हुन्छ । कुनैको बेसी हुन्छ कुनैको कम । सामन्तहरूको कुप्रभावले पुँजीवाद ल्याउँछ र पुँजीवाद जब बेअंकुश हन्छ, जनता आजित बन्छन् र समताको प्रादुर्भाव हुन्छ । जोगी फकिरहरूको पनि परिवर्तनमा ठुलोे हात रहेको छ । बुद्धिजीवि, साहित्यकार, कलाकार, पत्रकार र राजनीतिकार सबैको प्रभाव हुन्छ ।

समाजको संस्कारमा कसको सबभन्दा ज्यादा असर छ, यो भन्न गाह्रोे छ र यो भन्नु उचित होला समय र परिस्थिति अनुसार सबैको असरमा घटबढ भइरहन्छ र सबै एक अर्कामा आधारित छन् । तर समस्या तब पैदा हुन्छ जब बुद्धिजीवि र पत्रकारहरू राजनीतिकारहरूलाई होच्याउन खोज्छन् र राजनीतिकारहरूलाई खेद्छन् । राजनीतिकारहरू बदलामा त्यसै गर्छन् । एकले अर्काको ईष्र्या गर्ने अथवा बाटो अवरूद्ध गर्ने पनि चलन छ ।

प्रधानमन्त्री मरीचमानसिंह श्रेष्ठज्यूले प्रधानमन्त्री निवासमा पत्रकारहरूलाई आमन्त्रित गर्नु भएको रहेछ र त्यसबारे ‘समाज’ मा मदनमणि दिक्षितले जे लेख्नुभयो, त्यसले मलाई पत्रकार र राजनीतिकारको सम्बन्धबारे आकर्षित गर्यो । पत्रकार र राजनीतिकारको त्यो भेलालाई अनौपचारिक भनिएछ । त्यसो भन्नुको अर्थ भेला सिर्फ भेटघाट र चियापानको लागि मात्र आयोजित थियो । यस्तो आयोजनामा जाने फुर्सद कमै आत्माभिमानी पत्रकारलाई हुन्छ ।

देशका प्रधानमन्त्री सम्मुख जब कुनै पत्रकार जान्छ आशा लिएको हुन्छ, कुनै ज्वलन्त समस्याबारे समाधान भेटियोस् । कुनै कठिन विषयमा विचार विमर्श होस् ताकि प्रधानमन्त्रीलाई तरिकाले सोच्ने मसला मिलोस् र पत्रकारलाई पनि जनसमक्ष समस्याको केही गाँठो फुकाउने साधन जुटोस् । प्रधानमन्त्रीको समय निश्चय पनि अमूल्य छ । असार मासमा मानो खाएर मुरी उब्जाउने बेलामा हलीको पनि मोल छ । पत्रकारको पनि बाह्रै महिना समय अनमोल छ । परिचय र चिया चमेनाको लागि मात्र समय गुजार्नु उचित छैन, न हलीका लागि न पत्रकारका लागि ।

राजनीतिकार, पत्रकार र अन्न उत्पादनकार –कसैको समय कम महत्वपूर्ण छैन
मदनमणिजीकोे लेखले मलाई केही हप्ताअघि कलकत्तामा सम्पन्न विभिन्न राजनीतिज्ञहरू र पत्रकारहरूको एक विचार गोष्ठीको सम्झना दिलायो । छलफलको विषय थियो– पत्रकार र राजनेताको सम्बन्ध । कसले कति प्रभावित गर्छ । यो रोचक गोष्ठी थियो । भारतका विभिन्न परस्पर विरोधी दलका नेताहरू वक्ता थिए एक पक्षमा । अर्को पक्षमा वामपन्थी, दक्षिणपन्थी, मध्यपन्थी, सबै विचारका पत्रकारहरू थिए । एक पक्षको दावी थियो राजनीतिकार पत्रकारलाई प्रभावित गर्छ र अर्को पक्षको अडान थियो पत्रकार राजनीतिकारमाथि असर गर्छ । रोचक प्रसङ्ग थियो । यस्तो लाग्थ्यो, एक दिनका लागि आपसी वैचारिक भेदभावलाई बिर्सेर विभिन्न धर्मावलम्बीहरू अनिश्वरवादको मुकाबिला गरिरहेका थिए । र अनिश्वरवादी पनि आफ्नो आस्थालाई जोगाउन त्यस्तै प्रयत्न गरिरहेका छन् ।

एक पत्रकार पाकिस्तानबाट पनि आउनु भएको थियो । ममाथि सबभन्दा बढ्दा प्रभाव पाकिस्तानी पत्रकारको पर्यो । जब उहाँले बडो मार्मिक तरिकाले यो भनेर सबैलाई मर्माहित गर्नुभयो, “तपाईहरू मुसलमानहरूलाई भन्नु हुन्छ, हामी यति अल्पविकसित छौ, हामी अझै पनि हाम्रा आईमाईहरूलाई बुर्काले छोपेर राख्छौ तर हामी आफूले आफैलाई स्वेच्छावश बुर्काले ढाकेर राखेका छौ ताकि हाम्रो असली रूप कसैले नदेखोस् । सबैले हाम्रो अर्कै रूप देखुन् ।“

अधिकांश राजनीतिकार र पत्रकार बुर्कामा ?
आफूमाथि आफ्नै योभन्दा ठुलोे प्रहार अर्को के हुनसक्छ ? यस्तै प्रहारले कुनै परिवर्तन ल्याउन सक्छ । अर्काको प्रहारको उल्टो असर हुन सक्छ । आफ्नो प्रहारको आफूमाथि सदा सुल्टो प्रभाव पर्छ । वस्तुतः आज राजनीतिकारले पनि परिवर्तित हुनुपरेको छ । पत्रकारले पनि बदलिनु परेको छ । कांग्रेस (आई) उपाध्यक्ष अर्जुन सिंह (𝑨𝒓𝒋𝒖𝒏 𝑺𝒊𝒏𝒈𝒉) ले गोष्ठीमा सबैलाई हसाउँदै भन्नुभयो, “पत्रकारहरू यति अविवेकी छन्, यदि म आफ्नो स्त्रीसंग पार्कमा डुल्न गएँ भने पनि सुनेको भरमा छापिदिन्छन् –“म कुनै परस्त्रीसंग पर्यटनमा गएँ ।”

यो व्यथा धेरैको छ तर ती व्यक्तिहरूले बुझिदिनु पर्ने परस्त्रीहरूसंग डुल्नेहरूको संख्या अति बढी सक्यो । विचरा पत्रकारहरूलाई जहाँ पनि छलछाम नजर आउँछ । जीवनका हरेक क्षेत्रमा जालझेल छ । त्यसकारण सुधार आफूबाट सुरु हुनुपर्छ । तब अरूलाई सुधार्न सकिन्छ । दोष पत्रकारको मात्र छैन ।

सुधारको सुरुआत स्वयंबाट
आज पत्रकारको दृष्टिमा राजनीतिकार हल्का छ र राजनीतिकार पत्रकारलाई हेय सम्झिन्छ । पत्रकारलाई चिया चमेनाका लागि मात्र बोलाउनु र अनौपचारिक भन्नु त्यही प्रवृत्तिको द्योतक हो । बोलाउनेलाई थाहा छ पत्रकार यति भोक एवं पीपासाग्रस्त छ, बोलाएर खान पिउन दिए पुग्छ, अरू कुनै गहिरो कुरो गर्नु पर्दैन । गल्ती हामी पत्रकारहरूको हो । मन्त्रीसंग मोटरमा डुल्न पाउँदा गौरवान्वित हुने धेरै पत्रकारहरू छन् जबकि अरू मुलुकहरूमा यस्ता पत्रकारहरू पनि छन् जो मन्त्रीसंग नजिक भएको जनताले देख्यो भने प्रतिष्ठा घट्छ भनेर भयभीत हुन्छन् । मन्त्रीहरूबाट परपर भाग्छन् ।

भारतका एक स्वर्गीय नेता ललितनारायण मिश्र (𝑳𝒂𝒍𝒊𝒕 𝑵𝒂𝒓𝒂𝒚𝒂𝒏 𝑴𝒊𝒔𝒉𝒓𝒂) भनिन्छ –उहाँ पत्रकारहरूलाई किन्नमा बडा माहिर हुनुहुन्थ्यो । उहाँ हातमा पैसा दिनुहुन्थेन । खाममा हालेर दिनुहुन्थ्यो । “लिफाफे की राजनीति” को भारतमा त्यसबखत ठुलोे हौवा थियो ।

हरेक राजनीतिकार चाहन्छ –पत्रकारको मद्दत मिलोस् । तर हरेक पत्रकारलाई राजनीतिकारको सहयोग जरूरी छैन । पत्रकारको सहायताले राजनीतिकारको व्यक्तित्व निर्माण भएको छ तर राजनीतिकारको मद्दतले पत्रकार अघि बढेको उदाहरण कम पाइन्छ । यदि कुनै पत्रकार राजनीतिमा अघि बढेको छ भने आफ्नो बलबुताले बढेको, सिर्फ राजनीतिकारको कृपाले होइन । परन्तु पत्रकारको कृपाले राजनीतिकारलाई धेरै फाइदा पुर्याउन सक्छ ।

पत्रकार ज्यादा महत्वपूर्ण
गान्धी (𝑴𝒂𝒉𝒂𝒕𝒎𝒂 𝑮𝒂𝒏𝒅𝒉𝒊) स्वयं पत्रकार हुनुहुन्थ्यो । तिलक (𝑩𝒂𝒍 𝑮𝒂𝒏𝒈𝒂𝒅𝒉𝒂𝒓 𝑻𝒊𝒍𝒂𝒌) को मूल अस्त्र पत्रकारिता थियो । नेहरू (𝑱𝒂𝒘𝒂𝒉𝒂𝒓𝒍𝒂𝒍 𝑵𝒆𝒉𝒓𝒖) पनि पत्रकारिता गर्नुहुन्थ्यो । सञ्जय उपनाममा लेख्नुहुन्थ्यो किनभने धेरै कुराहरू उहाँ नेताको रूपले बोल्न सक्नुहुन्थेन तर बोलेर जनमत पनि तैयार गर्न चाहनुहुन्थ्यो ।

राजनीतिकार विना पत्रकारिता चल्न सक्छ । तर पत्रकारको सहयोग विना राजनीति चल्न सक्दैन । राजनीति गर्नु सजिलो छ । जति जाने बुझेको छ त्यति गरिदिए पुग्छ तर पत्रकारिता गर्न केही अधिक योग्यता अवश्य हासिल गर्नुपर्छ । राजनीतिमा जस्तो जति जानेको छ त्यति गरिदिएर पुग्दैन ।
हरेक पत्रकारले राजनीति गर्न सक्छ तर हरेक राजनीतिकार पत्रकार बन्न सक्दैन । राजनीतिमा जहाँ पनि पत्रकारिताका गुण र योग्यता भएका कम मानिसहरू हुन्छन् । त्यसैले भाडामा ल्याउने चलन छ । र यसैले गर्दा दुर्भाग्यवश पत्रकारहरूको इज्जत घटेको छ । शुद्ध मनले आउँदा पनि इज्जत घटेको छ ।

नेपाली कांग्रेसले जन्मकालदेखि नै कुशल पत्रकार राजनीतिकारहरू पायो । कृष्णप्रसाद भट्टराई, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, बालचन्द्र शर्मा, ईश्वर बराल, श्रीभद्र शर्मा आदि प्रारम्भकालका पत्रकार हुनुहुन्थ्यो । तारिणीप्रसाद कोइरालाको पनि पछिसम्म ठुलोे योगदान रह्यो । प्रजा परिषद्ले पनि मणिराज उपाध्यायजस्ता पत्रकारहरूको सेवा पायो । कम्युनिष्ट पार्टीको “मशाल” मा डि.पी. अधिकारीको उल्लेखनीय योगदान थियो । राष्ट्रिय कांग्रेसमा उति पत्रकारहरू थिएनन् । रेग्मीजी पत्रिका निकाल्न सधैं दक्ष पत्रकार खोज्नुहुन्थ्यो भन्ने सुनिन्छ । सायद त्यस्तै कठिनाई रङ्गनाथ शर्मासंग पनि थियो । पछि मदन शर्मा भेटिनु भयो, दाताराम शर्मा पनि ।

पत्रकारको सबभन्दा ठुलोे अभाव डाक्टर के.आई सिंहलाई अनुभव भयो अरे ।जब उहाँ माफी पाएर चीनबाट फर्किनुभयो र संयुक्त प्रजातन्त्र पार्टी खोल्नुभयो तथा “संयुक्त प्रयास” साप्ताहिक निकाल्ने विचार गर्नुभयो । अन्त्यमा बडो परिश्रमले उहाँले देहरादूनका शिवसिंह प्रधान पाउनु भयो भन्ने कहावत छ । राजनीतिकारलाई मात्र होइन व्यापारी उद्योगपतिहरूलाई पनि पत्रकारहरू चाहिन्छ । विडला, सिंहानिया, डालमिया र मोरारकाहरूका पनि पत्रकारहरू छन् ।
(सी के प्रसाईका बिचारहरु पुस्तकबाट )

प्रतिक्रिया

कृपया प्रतिक्रिया लेख्नुहोस्!
कृपया आफ्नो नाम लेख्नुहोस्