शिक्षाको क्षेत्रमा तत्काल अत्याधुनिक ढंगले व्यवस्थापन गरी संचालन गर्न केही साथीहरुको प्रयास भित्रभित्रै जारी थियो । उनीहरु प्रायः घैलाडुब्बा, अनारमनी, शनिश्चरे स्कूलमा कार्यरत थिए । तिनीहरुमा शेखर दाहाल ,हरि प्रसाई , भरत विमली , छत्रभुषण दाहाल, कृष्णप्रसाद शिवाकोटी आदि थिए । म उनीहरुको कुनै पनि संगतमा थिईनँ । प्रायः उनीहरु मलाई चिन्दैन थिए कि जस्तो लाग्छ । पञ्चायतको अन्तिम काल थियो । त्यो बेला केही माग राखेर सरकारसमक्ष शिक्षक आन्दोलन भइरहन्थ्यो । मागमा शिक्षकको स्थायीकरण , सरकारी कर्मचारी सरह तलब वृद्धि , संगठन वैधानिकता दिनेबारे, शिक्षकहरुको अन्य सुविधाको मागबारे आन्दोलन हुन्थ्यो । तर उद्देश्य भने पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्यबारे आन्दोलन केन्द्रित हुन्थ्यो ।
एक पटक बिर्तामोडको पश्चिम जगतबस्तीबाट शिक्षकहरुको ठूलो जुलुस नारासहित मुक्तिचोकतिर बढिरहेको थियो । लुकेर बसेको ठूलो हुल प्रहरी हातमा लाठी र सुरक्षा कवचसहित पहिरनमा सजिएका थिए । उनीहरुले अन्धुवा पुल छेउमा आईपुग्न के आँटेका थिए पुलिस सडकमा निस्किएर जथाभावी लाठीचार्ज गर्न थाल्यो । शिक्षकहरु भागेर ठूलो लर्को मेरो घरभित्र पसे र आश्रय लिए । आमाले ढोकामा बसेर घरभित्र पुलिसलाई पस्न दिनु भएन । शिक्षकहरु पछाडीबाट १–१ गरेर भागे र पुलिसहरु फर्के । आमाको त्यो बहादुरी शिक्षकहरु बेलाबेला भेलामा सुनाउने गर्थे । शिक्षकहरुका दईवटा संगठन थियो । एउटा नेपाल शिक्षक संघ र अर्को नेपाल शिक्षक संगठन । संघका शिक्षक कांग्रेस समर्थक थिए र संगठनका शिक्षक कम्युनिष्ट पार्टी सम्वद्ध थिए । संघ समर्थकका शिक्षकको सदैव आश्रयस्थल हाम्रै घरमा हुन्थ्यो र यसमा कृष्णप्रसाद शिवाकोटी , हरिकुमार प्रसाई , शेखर दाहाल , भरत विमली , छत्रभुषण दाहाल आदि विभिन्न शिक्षक क्षेत्रकै केहि न केहि योजना बनाएर व्यस्त हुनुहुन्थ्यो ।
सरकारी स्कूलमा शिक्षाको व्यापक सुधार गरी स्तरोन्नतिमा लाग्न सकिने अवस्था भएन । शिक्षकहरु खेमामा बाँडिएका थिए । एउटा खेमालाई जागिर खुवाउने र पार्टीको प्रचारप्रसार गर्ने काममा फुर्सद थिएन । असल शिक्षकहरुलाई नियुक्ति दिनेभन्दा आफ् नो समूहमा आवद्ध हुने अवस्थामा सुधार नभएपछि शेखर दाहालले नेपाली माध्यमकै तर स्तरीय स्कूल सगरमाथा मा.वि. खोलेर जमिन खरिद गरी आफै घर व्यवस्था गर्नु भयो । विषयमा पोख्त शिक्षक खोजी खोजी ल्याउनु भयो । केही कालपछि दिपज्योतिको नामबाट हरि प्रसाई , कृष्ण शिवाकोटीको अग्रसरतामा दिपज्योति विद्यालयको नामबाट केही काल बिर्तामोडमा चलाउनु भयो र पछि शनिश्चरे कप्तानबाडीमा जग्गा ३ विगाह खरिद गरी ठूलो स्तरीय स्कूल संचालन गर्नु लाग्नु भयो । ने.क.पा. पार्टीका नेता चक्र बास्तोला , बीरमणि ढकाल आदि पनि सम्मिलित हुनु भयो । केहीअघि राजेश खड् काको अग्रसरतामा सुधिर शिवाकोटी , दिनेश मल्ल र गोपालकुमार समेत सम्मिलित भएर लिटल फ्लावर्स स्कूल संचालन गर्न थालिसकेका थियौ । यसले गर्दा पढाइको बढोत्तरी र स्तरियताको लागि प्रतिस्पर्धा पनि भयो । भारतको दार्जेलिंग , कालिम्पोंग र सिलिगुडीबाट अंग्रेजी भाषामा ज्ञान भएका राम्रा शिक्षकहरुको आगमन थालनी भएको थियो । योभन्दा राम्रो स्कूलको व्यवस्था गर्न हरि प्रसाई सर लागिपर्नु भयो । हरि प्रसाई , धु्रव कार्कीहरुले धेरै मेहेनत गरेर स्कूल संचालन गर्नु भयो । २० जना बजारका विशिष्ट मानिसहरुको शेयर लगानीमा स्कूलको आफ्नै जमिनमा आफ्नै घरमा अत्याधुनिक ढंगले स्कूल संचालन गर्न थालियो । टाढा– टाढाबाट आउने जाने विद्यार्थीलाई बसको व्यवस्था गरियो । शिक्षा सबैको सरोकारको विषय भयो । घर बसीबसी राम्रो स्कूल छानीछानी विद्यार्थीले पढ्न पाउने भए । हरि सर , भरत विमली सर , कृष्ण शिवाकोटी सर, धु्रव कार्की सर , महेश दाहाल सर आदिको मेहेनतले स्कूलले साँच्चै गति लियो र आकर्षण बढायो । तर अझै स्तरीय र आकर्षणयुक्त स्कूल बनाउने उद्देश्यले आफनै घरमा न्यूटन्स् एकाडेमीको नाममा अर्को स्कूल खोल्नु भयो । त्यहि साल मैले पनि बाल्मीकि एजुकेशन फाउन्डेसनको नामबाट स्कूल खोले ।
एकसे एक राम्राभन्दा राम्रा स्तरीय स्कूल बिर्तामोडमा तयार भए । हरिसर आफै शिक्षक, धर्मा गुरुआमा पनि शिक्षक भएकाले उहाँहरुलाई स्कूल खोल्न धेरै सुविधा थियो । तर यसबाट हरिसर सन्तुष्ट हुनु भएन । उहाँले बिर्तामोडमै आफू बसेको घरमा स्कूल संचालन गर्ने प्रबन्ध मिलाउनु भयो । साथीहरुसंग छुट्टिएर एक्लै न्यूटन्स् एकाडेमीको नामबाट स्तरीय आवास व्यवस्था समेत भएको स्कूल खोल्नु भयो । एवम् रीतले राम्रो सुविधा भएको र मेहेनती शिक्षकहरु भएको स्कूल खोल्ने प्रतिष्पर्धा नै भयो । यसले झापा जिल्लाभरकै राम्रो भरपर्दो स्कूलहरु बिर्तामोडमै तयार भए । यसबाट अभिभावकहरुको केटाकेटी भारतको दार्जेलिंगमा लगेर पढाउने काम बन्द भयो । व्यवस्थापन चुस्त भएको स्तरीय स्कूल खोल्ने काममा दत्तचित्त भएर लाग्नु भएपनि राजनीतिक संगठनमा सहयोग पुर्याउन कहिलै कुनै कसर बाँकी राख्नु भएन ।
२०४८ पछि नेपाली कांग्रेस पार्टी संगठनको सबै तहको क्रियाशील विवरण गाउँ, वार्ड , गाउँ तह निर्माणको शैक्षिक समिति, जिल्ला समिति र केन्द्रीय प्रतिनिधि छनोटका लागि नेपाली कांग्रेसको विधान अध्ययन गरी विधानअनुरुप निर्वाचन गरी संगठन निर्माणका ठूलो सहयोग पुर्याउनु भयो । यस कार्यमा हरि प्रसाईजीको ठूलो योगदान रह्यो । २०४८ पछि शिक्षकहरुलाई पार्टी संगठनमा बस्न पार्टीले रोक लगाएपछि उहाँहरुमाथि ठूलो अवमूल्यन गरेको अनुभूति गर्नु भयो । तैपनि उहाँको प्रजातन्त्र प्रतिको निष्ठा अत्यन्त गाढा थियो । अध्ययन समाप्त गरिसकेपछि उहाँको ध्यान शिक्षाको विकासमै केन्द्रीत रहयो । उहाँ सरकारी स्कूलमार्फत सेवा गर्दा आफ्नो लक्ष्य पुरा नहुने ठानी आफै स्कूल व्यवस्थापन गर्ने काममा धेरै समय दिनु भयो । साथीहरुसंग मिलेर स्कूल संचालन गर्दा पनि आफ्नो लक्ष्य पूरा हुन नसक्ने अनुभव गर्नु भयो । सामूहिक रुपमा भन्दा एक्लै बढी ध्यान पुर्याउनको लागि २०६० सालदेखि निजी स्कूल ‘न्यूटन्स’को नाममा समर्पण गर्दै स्कूल संचालन गर्नु भयो । पछि ११–१२ कक्षा पनि संचालन गर्नु भयो । स्कूलले गरेको प्रगतिमा सन्तुष्ट भएता पनि अझै स्तरीय स्कूलको रुपमा छुट्टै एभरेष्ट स्मार्ट एजुकेशन एकेडेमी खोलेर स्कूल संचालन गर्नु भयो । स्तरीयतामा ह्रास आउने कुनै संझौता गर्नु भएन । कहिले आफूलाई एक–दुई साधारण काममा मात्र हरिसर सीमित राख्नु भएन।
एक दिन मलाई खोज्दै उहाँ बिर्ता सिटि हस्पिटलमा आइपुग्नु भयो। उहाँ एउटा सानो कामको लागि मलाई भेटन आउनु भएको रहेछ ।उहाँको काम सानो थिएन, बडो महत्वपूर्ण काम रहेछ, उहासंग केहि लाख रूपैयाँ प्याब्सनको लागि जग्गा किनेर अफिस घर बनाउन खोज्नु भएको रहेछ । उहाँ प्याब्सन नेपालको जिल्ला अध्यक्ष पदको म्याद सकिन लागेको तर, घर बनाउन जग्गा नपाएको चिन्ता रहेको रहेछ। उहाँले तीनदेखि चार कट्ठा जमिन सस्तोमा मिलाएर किन्न माग्नु भयो । मैले बुवा र भाइहरुसँग भेट गराएर कुरा गरिदिएँ । उहाँलाई धेरै सस्तोमा जग्गा उपलब्ध गराइदिनु भयो। अब आउने सभापतिलाई घर बनाउन सजिलो भयो नभन्दै राम्रै घर बन्यो र हरिसरको सपना पूरा भयो । अहिले प्याब्सनको अफिसको लागि सुविधासम्पन्न भवन तयार भएको छ। प्याब्सनको एउटा महत्वपूर्ण काम पूरा भयो । हरिसरले कहिले पनि आरामका साथ दिन बिताउन चाहनु भएन। निजी विद्यालयका अनेकौ समस्याहरू थिए । साधारणभन्दा साधारण काम पनि शिक्षा कार्यालयहरूले अड्काएर राखिदिन्थे। सरकारको नीतिका कारण स्कूलहरू सदैव त्रस्त रहन्थे र यस्तो बेलामा प्याब्सनको जरूरी पथ्र्यो । हरिसरको सबै स्कूलमा सल्लाह र सहयोगको आवश्यकता थियो ।
जीवनसंगै मृत्यृ पनि अनिवार्य रहेछ । मानिस जन्मेपछि मानिसको अन्त्य भनेको मृत्यु नै हो । यो चराचर जगतमा हामी अरबौ मानिसहरु यस घडीमा बाँचेकै छौ । मानिस जन्मने क्रम नित्य छ । दैनिक मरण पनि भईरहेको छ । एक वा एक दिन आजका मानिस सबै मर्ने नै छन् । फेरि नयाँ आउने पनि आईरहेकै छन् । हामी जसरी आयौं , त्यसरी नै जाने छौं पनि । तर पनि, मानिसले आफ्नो उमेरको क्रममा केही न केही पृथ्वीमा उपहार दिएर जाने नै छ । केही ढिलो चाँडो मात्र हो । अब कहिलै जाने हो केही थाहा हँुदैन । कसैले जानको लागि तयार भएर रहन पाउँदैन । हरिसरको पनि आफ्नै व्यस्तता थियो । केही थाल्नु भएको थियो । केही विचाराधिन थिए । विगत केही वर्षयता उपचारको कारण आफू अब रोगमुक्त भएको उहाँ आफैले सुनाउनु भएको थियो । हामी ढुक्क थियौ । अब हरिसर हामीसंग रहनु हुनेछ तर अनायास यो नपत्याउने हल्ला सरह भएको खबर साँचो रहेछ । हरिसर यो पृथ्वीबाट विदा लिनु भएको साँचो रहेछ । जसरी तपाई आउनु भयो त्यसरी नै जानु भयो । ल … हरि सर अलविदा ।।
