झापा, माघ ८। जंगली हात्ती नियन्त्रणका लागि सौर्य विद्युतीय घेराबार सबैभन्दा प्रभावकारी मानिएको छ । त्यही भएर झापामा हात्ती आतंक नियन्त्रणका लागि सौर्य विद्युतीय घेराबारलाई विस्तार गरिएको छ । बाहुण्डाँगी र जलथलपछि अब चारआली जंगलमा पनि सौर्य विद्युतीय घेरावार शुरु गरिएको छ । तर, एकातिर सौर्य विद्युतीय घेरवार शुरु गर्दैगर्दा अर्कोतिर भत्किदै गएको छ ।
नयाँ योजना ल्याउनका लागि हानाथाप गर्ने र योजना आफूले बनाएको भनेर जस लिइसकेपछि वास्तै नगर्ने प्रवृति देखिएको छ । सौर्य विद्युतीय घेराबारको नियमित हेरचाह र मर्मत संभार हुन नसक्दा जलथल जंगलमा त्यो निष्प्रभावी देखिन थालेको हो ।
जंगली हात्तीको आक्रमण रोक्न जिल्लामा अहिलेसम्म ६० किलोमिटर लामो सौर्य विद्युतीय घेराबार लगाइएको र थप सन्ताउन्न किलोमिटर घेराबारको योजना अघि बढाइएको छ । भारतको पश्चिम बङ्गालबाट सयौँको बथानमा आउने र स्थानीय जंगलमा बस्ने दर्जनौ रैथाने हात्तीका कारण जिल्लामा ठूलो जनधनको क्षति हुन थालेपछि घेराबारको उपाय प्रयोगमा ल्याइएको हो । जलथल जंगलमा लगाइएको सौर्य विद्युतीय घेराबार भत्किन थालेको दुर्गाभिट्टा सामुदयिक बन समूहका अध्यक्ष धनराज गुरुङले बताए । उनले शुरुको दुई वर्ष सोलार फेन्सिङ दुरुस्त हुँदा हात्ती नियन्त्रणमा निकै सघाउ पुगेकोमा अहिले निकै ठाउँमा भत्किएपछि हात्ती नियन्त्रण राम्ररी हुन नसकेको बताए । सोलार फेन्सिङ मर्मत संभार गर्नका लागि तुलसी ढकालको अध्यक्षतामा हात्ती मानव द्वन्द्व व्यवस्थापन तथा वन्यजन्तु आरक्षण समिति गठन गरिएको छ । समितिले सोलार फेन्सिङ मर्मत संभार गर्नका लागि ५६ लाखको इस्टीमेट निकालेको छ । तर , समितिसंग २० लाख रुपैयाँ मात्र छ । वन डिभिजन कार्यालयले सोलार फेन्सिङ मर्मत संभारका लागि सो २० लाख रुपैयाँ दिने भएको अध्यक्ष ढकालले बताए । आबश्यक बजेटको अभावमा काम तत्काल थाल्न नसकिएको उनले समस्या सुनाए । ढकालका अनुसार बाह्रदशी गाउँपालिकाले ५ लाख रुपैयाँ छुट्याएको छ । त्यस्तै कचनकवल , भद्रपुर र हल्दिवारीले पनि सहयोग गर्ने बताएका छन् । उनले जलथल जंगलमा ३७ वटा प्यानलको ब्याट्री फेर्नुपर्ने , केही पोल र तार काम नलाग्ने भएपछि नयाँ लगाउनु पर्ने अबस्था रहेको जानकारी दिए । सोलार फेन्सिङको सामानहरु नेपालमा नपाइने र भारतबाट ल्याउनु पर्ने भएकाले समस्या भएको उनले बताए ।
सोलार फेन्सिङले काम गर्न छाडेयता हात्तीको आक्रमणबाट तीनजनाको मृत्यु भइसकेको छ भने केही दिनअघि हल्दिवारीमा पछारेर चारजनालाई घाइते बनाएको थियो । त्यस्तै दुईवटा हात्ती पनि मरेका छन् । सोलार फेन्सिङले काम गर्न छोडेपछि हात्तीबाट जोगिन केही स्थानीयले करेन्ट प्रवाह गर्ने गरेका छन् । जुन हात्ती र स्वयम् मानिसका लागि अत्यन्त जोखिमपूर्ण रहेको ढकालले बताए ।
एक दशकअघि सबैभन्दा पहिला तत्कालीन बाहुनडाँगी गाउँ विकास समितिको भारतसँग सीमा जोडिएको मेची नदीको किनारमा १८ किलोमिटर लामो सौर्य विद्युतीय घेराबार लगाइएको थियो ।
जिल्लामा मानव–हात्ती द्वन्द्व न्यूनीकरण र जनधनको क्षति रोक्न दोस्रो चरणमा दक्षिणी कचनकवल, हल्दिबारी र भद्रपुरमा ४२ किलोमिटर घेराबार गरिसकिएको छ । अब तेस्रो चरणमा ५७ किलोमिटर घेराबारको परियोजना कार्यान्वयनमा ल्याइएको छ ।
दक्षिणी झापाको जलथल र निचाझोडा जंगलबाट निस्कने हात्तीले कचनकवल, भद्रपुर र हल्दिबारीको मानव बस्तीमा क्षति पु¥याउँदै आएका छन् । दुई वर्षअघि त्यहाँ तारबार गरिएपछि क्षति न्यूनीकरण भएको राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोषले जनाएको छ । ‘अब तेस्रो चरणमा ५७ किलोमिटर सौर्य विद्युतीय घेराबारको काम सुरु गरेका छौँ,’ कोषका कार्यक्रम अधिकृत वीरेन्द्र गौतम बताउँछन् । तेस्रो चरणको कार्यक्रमका लागि नेपाल सरकारले वन मन्त्रालयमार्फत रु तीन करोड बजेट विनियोजन भएको छ ।
अहिलेको बजेटबाट भद्रपुर र मेचीनगर नगरपालिकाको सीमा क्षेत्रको हातेमालो सामुदायिक बनमा दुई किलोमिटर काम सम्पन्न भइसकेको छ । नेपाली सेनाको चारआलीस्थित व्यारेक क्षेत्र र मेचीनगरको प्रगति, कालिका, बाँसबारी, मागुरमाडीलगायत सामुदायिक वन क्षेत्रमा घेराबारको काम धमाधम अघि बढाइएको कोषका अधिकृत गौतम जानकारी दिए ।
उनले चारआली जङ्गलको मेचीनगर वडा नं १४ को सीमादेखि १३ मा रहेको सैनिक ब्यारेक फन्को मार्दा छ किलोमिटर घेराबार हुने र बाँकी नौ किलोमिटर पूर्व–पश्चिम राजमार्गको उत्तरी भागको वडा नं ९, ११ र १२ मा रहेका सामुदायिक वनमा काम गरिने बताए । क्रमागतरुपमा बर्सेनि बजेट आउने भएकाले ५७ किलोमिटरमध्ये अर्को बजेटमा बाँकी ४२ किलोमिटर घेराबार थप्दै जाने योजना छ ।
