झापा , चैत्र ३ । गएको बुधबार चट्याङबाट धनकुटा, संखुवासभा र पाँचथरमा गरी पाँचजना घाइते भएका राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणले जनाएको छ ।
कहिले कहाँ बढी पर्छ चट्याङ ?
चट्याङ प्राकृतिक विपद् हो । यसलाई रोक्न सकिँदैन । तर, सावधानी अपनाए यसबाट जोगिन सकिने प्राधिकरणले जनाएको छ । चट्याङ ठूलो मात्राको विद्युतीय करेन्ट हो । नेपालमा कस्तो अवस्थामा बढी चट्याङ पर्छ भन्ने अनुसन्धान धेरै भएको छैन । चट्याङ विशेषज्ञ श्रीराम शर्माका अनुसार नेपालको दक्षिणपूर्वी भूभागमा धेरै चट्याङ पर्छ । “हामीले भर्खरै गरेको अनुसन्धानमा के देखिएको छ भने नेपालको दक्षिणपूर्व भूभाग झापा, मोरङमा सबैभन्दा बढी चट्याङ पर्छ,” प्राधिकरणको फेसबुकमा गत वर्ष पोस्ट गरिएको भिडियोमा उनले भनेका छन् । तर, चट्याङका कारण मानवीय क्षति चुरे ‘बेल्ट’मा बढी हुने देखिएको उनले बताएका छन् । चुरे बेल्टमा पूर्वदेखि पश्चिमसम्मै मानवीय क्षति बढी हुने उनको भनाइ छ । उनका अनुसार चट्याङ मनसुनभन्दा अघिको समय अर्थात् चैत, वैशाख, जेठ, असारको सुरुवातसम्म पूर्वी तराईको चुरे बेल्टदेखि नवलपरासीसम्म सबैभन्दा बढी पर्छ । “जाडो याममा अर्थात् बर्सादभन्दा पश्चात् फेरि पश्चिमतिर बढी चट्याङ परेको देखिन्छ,” उनले भनेका छन् । सिजनानुसार चट्याङ फरक-फरक ठाउँमा पर्ने देखिएको उनले बताएका छन् । उनका अनुसार एक अनुसन्धानमा तराई क्षेत्रमा रातिको समयमा बढी चट्याङ पर्ने देखिएको छ । तराई क्षेत्रमा राति ८ बजेपछि बिहान ४ बजेसम्म बढी चट्याङ पर्ने गरेको छ । त्यसमा पनि राति १२ बजेको समयमा अत्यधिक चट्याङ पर्ने गरेको उनले बताएका छन् ।
“जबकि, पहाडी भूभाग (चुरेदेखि महाभारत रेन्ज)मा भने दिउँसो २ बजेपछि बेलुका ८ बजेसम्म अत्यधिक चट्याङ पर्छ,” उनले भिडियोमा भनेका छन् । उक्त अनुसन्धानले कुन भूभागमा कति खेर सचेत हुन जरुरी छ भन्ने औँल्याएको उनको भनाइ छ । यद्यपि, चट्याङ कुनै स्थानविशेषमा नपर्ने भन्ने नभएको उनले बताए । “दक्षिणर्ी ध्रुव र उत्तरी ध्रुवमा पनि चट्याङ पर्ने गर्छ, यदाकदा । असाध्यै विरलै हो, तर पर्छ,” उनले भनेका छन् । नेपाली भूभागमा चट्याङै नपर्ने भन्ने कतै नभएको उनले उल्लेख गरे । तर, तराई, चुरे र महाभारत क्षेत्रको तुलनामा हिमाली भूभागमा एकदमै कम चट्याङ पर्ने देखिएको उनले जानकारी दिएका छन् ।
जोगिने उपाय
चट्याङबाट जोगिन विभिन्न उपायहरू अपनाउन सकिने प्राधिकरणले जनाएको छ । “चट्याङ ठूलो मात्राको विद्युतीय करेन्ट हो । यसबाट हाम्रा घरहरूलाई धातुका सामग्री प्रयोग गरी सुरक्षित बनाउन सकिन्छ । तामा, आल्मुनियम तथा जीआईका रडक घरको सबभन्दा अग्लो भागमा राख्ने अनि सोही धातुका रड वा पाता जोडेर जमिनसम्म पुर्याउने र तामाको रडसँग जोडी अर्थिङ गरिए धेरै हदसम्म घरहरू सुरक्षित हुन्छन्,” प्राधिकरणले भनेको छ । यस्तै, चट्याङबाट सुरक्षित रहन गड्याङगुडुङका बेला घरबाट बाहिर ननिस्कने र घरबाहिर भएमा तुरुन्त घरभित्र वा सुरक्षित स्थानमा जानुपर्छ । प्राधिकरणका अनुसार चट्याङबाट जोगिन पक्की घर, बस, भ्यान आदि सुरक्षित स्थान हुन् । तर, यस्ता सुरक्षित स्थान पुग्ने अवस्था नरहेमा अग्लो र एक्लो रुखको ओत लाग्न नहुने प्राधिकरणले जनाएको छ । बरु, रुखदेखि टाढा टुक्रुक्क बस्नुपर्छ । खुला चौरमा परेमा टुक्करुक्क बसी टाउकोलाई दुई घुँडाको बीच राखी कान थुन्नुपर्ने प्राधिकरणको सुझाव छ । प्राधिकरणका अनुसार घरभित्र रहँदा पनि झ्यालढोका बन्द गरी कोठाको बीचमा बस्नुपर्छ । टीभी, वासिङ मेसिन, फ्रिज तथा अरू विद्युतीय सामग्रीका तारहरू प्लगबाट छुटाउनुपर्छ । गड्याङगुडुङका बेला पानीका स्रोतमा सिधै नुहाउने, धुने नगर्ने र टेलिफोनमा कुरा गर्न नहुने प्राधिकरणले जनाएको छ । चट्याङ चैतदेखि जेठ महिनासम्म अत्यधिक पर्ने जनाइएको छ । “सबैभन्दा महत्वपूणर् कुरा चट्याङ अपराह्न ३ बजेपछि पर्ने हुनाले घरबाहिरका काम बिहानको समयमा गरी साँझपख घरभित्रका काम गर्नुपर्छ,” प्राधिकरणले भनेको छ, “चट्याङ चैतदेखि जेठ महिनामा अत्यधिक पर्छ । सोहीअनुसार उच्च सतर्कता अपनाउनुपर्छ ।”
