द्रोण अधिकारी गुयेली,
सिर्जनशीलतामा विचित्रता रहन सक्छ भन्ने कुरा कवि राजेश ढुंगानाले पुष्टि गरेका छन् । सडक कविता क्रान्तिकाल २०३६ देखि विद्रोह बोकेर कविता रचना गरिरहेका ढुंगाना कविता लेखनको ४५ वर्षे यौवन पार गर्दा समेत निरन्तर विद्रोहका भाव ओकलिरहेका छन् । झापा भद्रपुर ८ निवासी कवि ढुंगाना कविता लेख्नकै लागि जन्मिएका व्यक्ति हुन् जस्तो भान उनका कविताहरूले दिलाउँछ । झापाको भद्रपुरमा २०१९ मा जन्मिएका कवि ढुंगाना सिर्जनशीलतामा कोमल हृदय भएका विकृति बिरूद्ध प्रहार गर्ने सशक्त सर्जक हुन् । प्रजातन्त्रका लागि कठोर आवाज विद्रोहस्वरूप ओकल्ने कवि ढुंगानाको मन भने निरन्तर सिर्जनशील छ भन्ने कुरा २०७० सालमा पहिलो पटक र २०८० बैशाख ६ गते दोश्रो पटक प्रकाशित भएको सुकिला मान्छेको सामूहिक मृत्यु कविता संग्रहले प्रमाणित गर्छ । यस संग्रहका कविताले कवि ढुंगानालार्ई मानवतावादी सर्जकका रूपमा उभ्याइदिएको छ । उनका कविताले राष्ट्रप्रति निस्वार्थ प्रेम, जीवन जगतमा मान्छेको भूमिका, स्वतन्त्रता, विकृति विसंगतिप्रति प्रहार, आजको राजनीतिमाथि अविश्वास तथा आशावादी जीवन दृष्टिलाई कलात्मक रूपमा वर्णन गर्न सफल छन् । कविका अधिकाम्स कविताले मान्छेकै बेलिबिस्तार गरे जस्तो लागे पनि देश र शासकीय स्वरूपको चिरफारको प्रयास पनि गरेका छन् भने समय अनुसारको आवाज र राजनीतिको अन्धोपना बीचको द्वन्द्व पनि प्रष्ट्याउने इच्छा राखेको पाइन्छ । उनका लामा छोटा गरी ५५ वटा कविताले मूल रूपमा मान्छेलाई उभ्याएका भएपनि मान्छेसित जोडिएको राजनीति, प्रेम, शासन शैली जस्ता पक्षलाई मूलभाव बनाएका कविताहरू कुनै न कुनै रूपमा राष्ट्रवादी भावना बन्न सफल देखिन्छन् ।
यस संग्रहमा कवि ढुंगानाले लामा छोटा समेत ५५ वटा कविता संकलन गरेका छन् । विभिन्न कालखण्डमा साहित्यिक तथा समाचारपत्रका साहित्य अंकमा प्रकाशित भइसकेका अधिकांश यी कविताहरूले नेपाली मन र नेपालीपनका लागि गाँसिएका अक्षरहरू जोडेर देश, समाज र मानवताको अस्तित्वबोध मूल भावना बनाउने प्रयास गरेका छन् । संख्यात्मक आयामभन्दा गुणात्मक आयाम बलवान देखिएको कविता संग्रहले सरल शब्दभित्र प्रभावकारी बिम्व र उत्कृष्ट काव्य शिल्प प्रयोग गरेको देखिन्छ । मान्छे उन्मुक्त स्वतन्त्रताप्रेमी भएको जिकिर गर्ने कवि ढुंगानाले मान्छेभित्र लुकेका अहमता र विकृतिबिरूद्ध भने खरो प्रहारसमेत गरेका छन् । मेरा लागि कविता सेक्स हो । सेक्सलाई घृणित अर्थमा बुझ्नेहरूलाई मेरो भन्नु केही छैन भन्ने विचार पोख्ने राजेशका कवितालाई शीर्षकगत रूपमा उभिएर केही नमूनास्वरूप हेरौं—पहिलो शीर्षकमा रहेको मान्छे कविताले खच्कदो मानवता र बढ्दो अहमताको अवस्थालाई मूल निशाना बनाउन खोजेको छ । उनका केही शब्द हेरौं — मान्छेको आफ्नै आकाश छ,…. आफ्नै धरती छ । यी दुई श्लोकले नै वर्तमान मानवताको दुर्वलतामाथिको वास्तविक चित्र कोर्न सफल छन् भने समग्र कविताले मानवतावादको प्रतिनिधित्व सहजै गरेको अनुमान गर्न सकिन्छ ।
कवि ढुंगानाले जीवन र जगतलाई सम्झने क्रममा आक्रोश र विद्रोहलाई कवितामा सुन्दर भावका साथ समेटेका छन् । देश र शासक बीचमा नमिलेको तालमेल नै यस कविताको मूल विद्रोह हो भने शासक असल मान्छे नबन्दा मानव जीवन र जगत अन्धकारतिर गइरहेको कविताको ठहर हो । उनको मेरो वर्तमान शीर्षकमा रहेको कविताको केही शब्द सापटी लिदैं हेरौं —अहिले पनि मेरो वर्तमानको बस्तीमा रात परेको छ, हरेक पल वर्तमानको ऐनामा मेरो देश विरूप र वीभत्स रूपमा छर्लङ्गै देखिनेगरी मुर्दाघाटको लावारिश लासझैं डङ्रङ्गै लडेको छ । कवितामा चित्रण गरेको नेपाल देश खलनायकको पञ्जामा रहँदा नेपाली नागरिक कष्ट तथा कठिन परिस्थितिमा छन् । हरेक मानिसको जीवन भन्नेवित्तिकै उर्वर र रमाइलो प्रकृतिको उपहार हुनु पर्नेमा उर्वर जिन्दगीमा कुशासनसित जुधेर बाँच्नु पर्ने बाध्यता सचेत नागरिकका लागि सहन नसकिने आवाज छोडेका छन् । उनका कविताले सुशासनयुक्त नेपाल होस् भनेर कल्पना गर्न खोजेको पाइन्छ । विशेषगरी नेतृत्वमा भ्रष्ट आचरण लुकेकैका कारण नेपाल देश विकास हुन नसकेकोप्रति आक्रोश पोखेका कविले नेपाली भूमिको महिमा गान भने गरेका छन् ।
देश र जनता शीर्षकको कवितामा कवि ढुंगानाले नेपालको महिमा गान गर्दै स्वर्गसित जोडेर जन्मभूमिको माया व्यक्त गरेका छन् । उनले देशको विकास गर्न नेपालीले नेपालको माया र ममता नभुली अगाडि बढ्न गर्न आग्रह गरेका छन् । यसका लागि कविले राष्ट्रवादी भाव बनाएर नागरिक स्वतन्त्र हुने र देश निर्धक्क चल्ने वातावरणको अपेक्षा पोखेका छन् । यस कविताले मान्छेलाई असल हुन जागरण पैदा गराएको छ । स्वार्थ र लोभमा पर्ने मानिसहरुलाई व्यङ्ग्य गर्दै मानवताका लागि देश र जनाताको सोझो सम्बन्ध चाहेका कविले कवितामा असल मान्छेको परिकल्पना जनताका रूपमा गरेका छन् । उनका कविताका केही शब्दहरू हेरौं — देश सँधैं यसरी नै टोलाएर बस्नु हुन्न, उसका आकांक्षाहरू मृत्युशैय्याबाट पुनः एकपटक बौरनै पर्छ । जनता अझै पनि निरन्तर जुलुसहरूमा साटिँदै आफैलाई जोकर बनाएर केवल नाच्न र नाचिरहन सक्दैनन् । कविताका दुई टुक्राले भिन्न भिन्न अर्थ बोकेका भए पनि पराधीनतासित लडेर स्वाधीन देश र जनता भएको नेपालको परिकल्पना यसको मूल आसय प्रष्ट देखिन्छ ।
कवि ढुंगानाको दोश्रो प्रकाशनका रूपमा आएको यस कविता संग्रहले अब्वल रचना समेटेर संग्रहित कृति बन्न सफल छ । यस कृतिका ५५ वटा कविताले देश र जनता शासकका कारण प्रताडित भएको सत्यलाई कुनै न कुनै रूपमा प्रस्तुत गरेका छन् । जहाँ निराशा चिरेर आशावादी सोच भने विद्रोहका रूपमा कवितामा भाव बनिएको सत्य बिर्सनु हुँदैन । प्रेम, जीवनको उकालीओराली, शासकका गतिहीन शासकीय शैली, जनताका विद्रोही भावना, विगत र वर्तमानसित जोडिएका पहिचानका इतिहास जस्ता विषय पनि कविता संग्रहमा कुनै न कुनै रूपमा प्रस्तुत भएका छन् ।
कविको यस कृतिमा समेटिएको आधुनिक ताजमहल शीर्षकको अन्तिम कविताका केही शब्दहरू हेरौं— एउटा त्यस्तो बस्ती जो संसारमा आजसम्म छैन नामले—कामले नितान्त नौलो मान्छेहरू त हुनेछन् तर, हल्ला हुने छैन जीवन मात्र हुनेछ मृत्युलाई प्रवेश दिइने छैन फूलैफूल फुल्नेछ तर, फूलले ओइलाउन पाउने छैन ।
यस कवितांशले भने जस्तो प्रेमील बस्ती संसारमा कहीँकतै भेटिदैन । यसको आसय जीवन र जगतप्रतिको आशावादी मानव विश्वास हो । मान्छे भएर जन्मिएपछि निराशाको भारी बोकेर बाँच्नु हुँदैन । सवैले सबैसित असल मित्रता गर्ने हो भने संसार विध्वंशको चक्रमा पर्दैन । यसका लागि देश चाहिन्छ । समाजको सामूहिक स्वरूप देश हो । यिनै समाजमा असल मानव बस्ती भए फूलैफूलले सजिएको राष्ट्र रहने आधार खडा हुन्छ भन्ने आशावादी स्वरमाथिको कवितांशले पोखेको मूल भाव हो ।
निष्कर्षमा भन्नु पर्दा राजेश ढुंगानाका कविता मानवताकेन्द्रित छन् । हरेक कविताले मान्छेको अस्तित्वदेखि जागरण र पीडासम्म समेटेर तयार भएका छन् । उनका कवितामा कुनै न कुनै रूपमा मानवता समेटिएको छ । मान्छेका खराव आचरणबिरूद्ध आक्रोश पोखिएको छ भने समयअनुकूल नरहेको प्रवृत्तिमाथि बिद्रोह समेत बोलिएको छ । अस्तित्ववोधका लागि मान्छेमाथि धावा बोल्दै कवि ढुंगानाले मानिस, मन, देश र स्वतन्त्रतालाई अधिकांश कविताको मूलभाव बनाउन सफल छन् । ढुंगानाको दोस्रो संस्करणका रूपमा प्रकाशित यस कृतिले नेपाली फुटकर कविताको इतिहासमा एउटा कोशेढुंगा बन्न सफल छ । (भद्रपुर– १० झापा)
