अघिल्लो अंकमा मैले बा शब्द के हो ? बा बन्न किन कठिन छ ? भन्ने बारेमा उल्लेख गर्दै मैले मेरा बाको बारेमा बाको जन्मदेखि विवाहसम्मका संघर्षहरुको वृतान्त लेखेको थिएँ । आज भने मेरा बाको विवाहपश्चात् संघर्षको बारेमा उल्लेख गर्ने जमर्को गरेको छु ।
मेरा बाले आफ्नी माताको लागि आफूले पाएको जागिरलाई समेत तिलाञ्जली दिएर फेरि पनि खेती किसानमै रमाउन थाल्नु भयो ।तीन बिगाह अधिया खेती गर्नु भएको थियो रे । दिनहुँ खेतबारीमा पसिना बगाउँदा पनि उब्जिएको अन्नले ६ महिना पनि खान पुग्दैन थियो रे । यस्तै दुःखसुख परिवार चलाउँदै आउनु भएको मेरा बालाई २०३३ साल असार ४ गते पहिलो सन्तानको रुपमा मेरो दाजुको जन्म भएछ । पहिलो सन्तानको प्राप्तिसँगै बा अत्यन्तै प्रसन्न हुनु भएको थियो रे । साना साना भाइबहिनीको पालनपोषणसँगै अब भने अझै बढी जिम्मेवारी थपिएको महसुस भएको थियो मलाई भन्नु हुन्थ्यो मेरा बा ।
आफ्नो एक चपरी पनि माटो थिएन । खेती पनि अर्काकै,बस्ने जमिन पनि अर्काकै यति हुँदाहुँदै आफ्नो खेतको काम छोडेर पहिले उनै मालिक केशबकुमारको खेती सकिदिनु पथ्र्यो रे । अनि उनकै घरधन्दा सकेर मात्र आफ्नो खेतीको काम गर्न पाईन्थ्यो रे । दुःखका त बाढी नै आएका थिए नि माईला तेरा बालाई भन्नु हुन्छ मेरी आमा । अब त दाजु पनि २ बर्ष जतिको भैसकेको थियो रे । फेरि पनि आमाको गर्भमा अर्को सन्तान हुर्किरहेको थियो रे । सारा घरधन्दा सम्हाल्नु पर्ने । त्यो भारी जिउमा पनि कहिल्यै विश्राम पाउनु भएन रे । मेरी आमाले विश्राम पनि कसरी पाउँथिन् होला र ? साना साना देवर अनि नन्द, त्यसमाथि काखे छोरा । घरधन्दा,मेलापात,घाँसदाउरा ,ढिकीजाँतो सबै एक्लै गर्नु पर्थ्यो रे मेरी आमालाई । अधिया खेती कमाएको अन्नले ६ महिना नपुगेपछि मेरा बाले पनि परिवार पाल्न अर्काकोमा काम गर्न जानु पर्थ्यो रे । मेरा बा निकै बलियो हुनुहुन्थ्यो रे । अरुले २ दिनमा गर्न नसक्ने काम मेरा बा एकै दिनमा गर्नुहुन्थ्यो रे । त्यसैले कामको लागि सबैको पहिलो प्राथमिकतामा मेरा बा पर्नु हुन्थ्यो रे । मेरा बा सबैको प्रिय हुनुहुन्थ्यो रे । सो बारेमा मलाई मेरा बाका मामा केदारप्रसाद घिमिरेले धेरै पटक भन्नुहुन्थ्यो । दुःखका साथ जीवनयापन चलिरहँदै गर्दा २०३५;साल भाद्र १८ गते दोस्रो सन्तानको रुपमा मेरी दिदीको जन्म भएछ । अब भने अझ बढी जिम्मेवारी थपिए छ मेरा बालाई ।
मेरो दिदीको जन्मसँगै सोही साल मेरा बाका कान्छी बहिनीको पनि विवाह सम्पन्न भएछ । त्यो दुःखीको घरमा विवाह सम्पन्न हुनु पनि सगरमाथा चढेझैं भएको थियो रे । तर पनि, मेरा बा कति पनि विचलित नभई ऋण काढेरै भए पनि आफ्नों बहिनीको विवाह गराउन सफल हुनु भयो रे । एवम् रीतले घरपरिवार चलाईरहँदा एक दिन भने ठुलै बिपत्ति आई परेछ मेरा बाको लागि । बा खेतमा काम गर्न जानु भएको रहेछ, आमा आँगनमा बिस्कुन उठाउँदै हुनहुन्थ्यो रे । काका बस्तु चराउन जानु भएको थियो रे । हजुरआमा नजिकै रहेको माईतमा हुनुहन्थ्यो रे । भित्र चुल्होमा मेरो दाजु एक्लै । त्यतिखेरको हाम्रो घर सुन्ठीको टाटी बेरा,खरको छानो । दाजु लगभग ३ बर्षको मात्र थियो रे । बिचरा त्यो अबोध बालकलाई के थाहा ? सलाई कोरेर सल्काई दिएछ ।त्यसपछि त सबै स्वाहा । धन्न दाजु चाहिँ कसो कसो बाहिर निस्किएछ । अब भने केही बाँकी रहेन रे । न लगाउने लुगा, न सुत्ने ओछ्यान, न त खाने अन्न नै । आँखाकै अगाडि सबै स्वाहा । आखिर दैवले दुःख पनि सहन सक्नेलाई मात्र दिँदा रहेछन् क्यार । ती मेरा दुःखी बाले कसको के बिगारेका थिए र ? बिहेको केही दिनमै घरमा चोरी हुनु अनि दुःखले बनाएको सानो घर त्यो पनि आगलागी हुनु ! हे दैव, ती दुःखीलाई किन सँधै दुःख नै दिईरहन्छौ ?
बाको बारेमा लेख्दै जाँदा बेलाबेला आफै भक्कानिन्छु । मेरा बाको संघर्ष,त्यो बेलाको समय अनि त्यो परिस्थिति,मेरा बाको दुःखद परिस्थिति सायद अबको पुस्ताले यस्तो भोग्नु नपरोस् । दुःखले बनाएको त्यो सानो घर पनि खरानी भएपछि मेरा बाको मन कति टुट्यो होला ? मेरा बा एकान्तमा कति आँशुका धारा बहे होला ! आफूले लगाएका वस्त्रबाहेक केही थिएन । ती साना छोराछोरीहरुलाई खुवाउन समेत एक गेडो अन्न थिएन । अनि घामपानी छेल्ने छानो थिएन । तर पनि, बाले मनलाई बुझाउँदै जसोतसो गरेर फेरि पनि त्यही ठाउँमा सानो झुपडी बनाएर बनिबुतो गरेर फेरि पनि परिवारको पालनपोषणमा ध्यान केन्द्रित गर्न थाल्नु भो रे ।
बाको कान्छी बहिनीको विवाहसँगै अब भने बालाई अलिक सहज भयो रे ।बाका जन्तरे भाइ र कान्छा भाइ पनि अलि ठुला भैसकेका थिए रे । अब भने बा आफ्ना सन्तानका साथमा अलग्गै बस्न थाल्नु भयो रे ।हुन पनि हो , हाम्रो समाजमा धनी होस् या गरिब, दाजुभाइ सँधै कहाँ एकै ठाउँ बसेका छन् र ! मेरा बालाई दुई सन्तान ईश्वरको बरदान प्राप्त भएकै थियो ।तर पनि, २०३७ फागुन २३ गते बाको लागि तेस्रो सन्तानको रुपमा मेरो जन्म भए छ । सानो झुपडी,न सुत्ने खाँट छ, न त ओछ्याउने चिज नै अनि न ओढ्ने सिरक । दुई सन्तानलाई नै पालनपोषणमा समस्या भएको बेला अर्को सन्तानको जन्म हुँदा पनि अत्यन्तै हर्षित हुनु भएको थियो रे मेरा बा । ४ बर्षको अन्तरमा ३ सन्तान जन्माउनु पर्दाको प्रसव पीडा कति थियो होला मेरी आमालाई !
मेरा बालाई दुःखले कहिल्यै साथ छोडेन । म जन्मिएपछि पनि धेरै दुःख र कष्ट सहनु पर्यो रे । ती साना साना भल्ट्याङ भुल्टुङको स्याहार सुसारमै आमाको दिन बित्थ्यो रे । अनि बालाई बिहानभरि खेतको काम, दिउँसो उनै मालिक कुमार बुढाथोकीको काम । म पनि अब ४ बर्ष जतिको भैसकेको थिएँ । सानामा मेरो दाजु सारै रोगी थियो । पटकपटक बिरामी भईरहन्थ्यो । बालाई सारै तनाव हुन्थ्यो । तर पनि, सन्तानको लागि जस्तोसुकै त्याग गर्न पनि पछि पर्दैनन् बाहरु भनेझै मेरा बाले पनि निकै त्याग गर्नु भएको थियो त्यो बखत ।
दाजुलाई डाक्टरकोमा लिएर जान बासँग पैसा पनि हुँदैन थियो । तर पनि, बाले दिनभरि अरुको खेतमा गएर काम गरेरै भए पनि ल्याएको पैसाले दाजुको उपचार गर्नु हुन्थ्यो ।अहिले जस्तो डाक्टर पाउन कहाँ सहज थियो र ! त्यो बेला धुलाबारीमा एउटा जोगिन भन्ने डाक्टर थिए ।त्यसपछि सिधै नक्साल बाघपुलमा मात्र अर्का ।
मेरा बाले मलाई निकैपछि सुनाएको ब्यथालाई समेट्न चाहन्छु “हेर माईला त दुई बर्षको थिईस् होला तँलाई थाहा छैन तेरो दाजु ६ बर्षको थियो । तेरो दाजु त्यतिखेर सारै रोगी थियो । तेरो दाजुलाई बचाउन सकिँदैन कि जस्तो लाग्थ्यो ।एकपटक तेरो दाजु धेरै नै सिकिस्त बिरामी भयो कि लाग्छ अब ऊ बाँच्दैन होला । तर पनि, मैले र तेरी आमाले हिम्मत हारेका थिएनौँ । जसैगरी छोरालाई ठिक पारेरै छाड्छौ भन्ने अठोट थियो हाम्रो । एक दिनको कुरा हो तेरो दाजु अचानक बेहोस भयो । उसको ढुकढुकी मात्र बाँकी थियो । के गर्ने र कसो गर्ने भनेर म र तेरी आमा अतालियौ अनि मैले मेरा भाइहरुलाई गुहारेँ । तर, कोही आएन । अनि नजिकै रहेको मेरो मामालाई पनि गुहारेँ ।उनी आए अनि तिम्रो छोरालाई अब उपचार गर्नु पर्दैन तुलसीको मोठमा राखेर दान धर्म गर भने । कसैले मलाई तेरो दाजुलाई नक्सल बाघपुलसम्म पुर्याउन मद्दत गरेनन् ।सबै रमिते मात्र भए । तर पनि ,म उनीहरुको कुरा नसुनी तेरो दाजुलाई ढाडमा बोकेर नक्सलसम्म पुर्याएर उपचार गरेर ल्याएँ र तेरो दाजुलाई बचाउन सफल भएँ । उनीहरुको कुरा सुनेर म बसेको भए, आज तैले दाजु भन्न पाउने थिईनस् । त्यस्तो गाह्रो पर्दा पनि मेरा भाइहरुले मलाई कुनै प्रकारको सहयोग गरेनन् । यदि त्यो ठाउँमा मलाई डम्बरबहादुर राउत र चन्द्रबहादुर खडकाले तन, मन र धनले सहयोग गरेका थिएनन् भने त्यो बेला मेरो के हालत हुन्थ्यो ? तँ आफै भन् मेरो लागि ती दुई ब्यक्ति सँधै भगवान समान हुन् बुझिस् ? जब मलाई सारो गाह्रो परेको थियो, त्यो बेला मेरा आफन्तहरु मसँग टाढिए । मसँग बोल्नै छाडे । मेरो लागि त्यो बेला मेरो छोरा नै सबैभन्दा महत्वपूर्ण थियो । मेरो छोरा उनीहरुको पनि त छोरै बराबर नै थियो नि ! किन त्यस्तो गरे ? सायद मैले पैसा माग्छु भनेर पो हो कि ? यदि आफ्नो मान्छे अप्ठेरोमा पर्दा आफ्नै मान्छेले पराईको व्यवहार गर्छ भने त्यो आफन्तको के काम? त्यो आफन्त भएको के अर्थ भयो र ! ”
मेरा बा भन्नुहुन्थ्यो “छोरा जिन्दगीमा आफ्नो गन्तव्य आफै बनाउने हो, ‘छन् गेडी सबै मेरी, छैनन् गेडी सबै टेडी’ । वास्तवमा मेरा बाले भोगेका पीडाहरुको बेलिबिस्तार लगाउँदै जाँदा उपन्यास नै बन्छ ।तपाईंहरुलाई लाग्न सक्छ यसको बाको बारेमा किन लेख्नु,सबैको बाहरुको संघर्ष यस्तै त हो नि । हो, सबै बाहरुको पीडा एकै प्रकारको हुन्छ । त्यो समय त्यस्तै थियो । त्यसैले त म भन्छु, मैले मात्र हैन हामी सबैले लेख्नु पर्छ आफ्नो बाको कथा,ब्यथा । बाले गरेको त्याग र समर्पणहरु आजलाई यति नै । बाको कथा अझ धेरै छन् । अब अर्को अंशमा बाको बाँकी कथा ब्यथालाई समेटेर बाको अन्तिम क्षणसम्मलाई समेट्ने जमर्को गर्ने छु ।
(क्रमशः)
