झापा, मंसिर ६ । प्रतिदिन दैनिकको कार्यालय उत्तरपट्टिको खाली जग्गामा तीन वर्षअघि उल्टा काँडाका दुई चारवटा झार मात्र थिए । अहिले करिव पाँच कठ्ठा त्यो खाली जग्गा पुरै उल्टा काँडाले भरिएर त्यसका लहरा छेउछाउका घरहरुमा समेत पस्न थालिसकेको छ ।
अन्य छिमेकीका घरसंगै प्रतिदिन दैनिकको कार्यालयमा पनि उल्टा काँडाका लहरा छिर्न थालेको बजार व्यवस्थापक माधव खनालले बताए । मिचाहा प्रजातिको उल्टा काँडाले किसानलाई मात्र दुःख दिएको छैन, शहरी क्षेत्रमा पनि यसले हैरान पारेको छ । ‘काँडा भएका कारण मुश्किलले सफा गर्यो फेरि उम्रिहाल्छ ’ व्यवस्थापक खनालले भने ।
यसको वृद्धि र फैलावट छिटो हुन्छ र धेरै बीउहरू उत्पादन गर्न सक्छ। वर्षाको सुरुवातसंगै यसको वृद्धि सुरु हुन्छ र चैतसम्ममा यसको झाडी सुकिसक्छ । असोज कात्तिकमा यसको फूल फुल्ने तथा कात्तिक मंसिरमा फल लाग्ने र माघ फागुनसम्ममा फल पाकिसक्छ ।
एउटै बिरुवाले हजारौंको संख्यामा बीउ उत्पादन गर्न सक्छ । एक अध्ययन अनुसार यसले १ वर्ग मिटर क्षेत्रफलमा १२ हजारसम्म बीउ उत्पादन गर्न सक्दछ । यसका बीउहरू पानीको बहावसंगै नदीको बालुवा ओसारपसार गर्दा र चरा वा अन्य जनावरको माध्यमवाट एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा सहजै प्रसारण हुन्छन् । यस वनस्पतिको झाडीमा आगलागी भयो भने बीउहरू नष्ट हुनुको साटो आगोले यसको बीउ अंकुरणमा झन् सहयोगी भूमिका खेल्दछ ।
बिर्तामोडको घडेरी , प्लटिङ, बाटो , खोलाको किनारलगायतका ठाउँमा उल्टा काँडा फैलिएको नगरपालिकाका कृषि शाखा प्रमुख राजेन्द्र कडरियाले बताए । उनले किसानका खेतमा फैलिन थालिसकेको उल्टा काँडा झारले विगत तीन–चार वर्षदेखि सबैलाई दुःख दिइरहेको बताए ।
यो वनस्पति नेपालको झापा, मोरङ र सुनसरी जिल्लामा मात्र पाइने गरेको अभिलेख रहेको छ ।तर, वरिपरिका अन्य जिल्लाहरुमा पनि यो हुन सक्ने सम्भावना छ। नेपालमा यो कहिले भित्रियो भन्ने यकिन नभएतापनि झापा जिल्लाका स्थानीयहरूका अनुसार यो वनस्पति देखिन थालेको २० देखि ३० वर्ष भइसकेको छ । करिव ३० वर्ष अगाडि चिया बगानहरुले माटो सुधार गर्नका लागि उल्टा काँडा झार भित्र्याएको अनुमान गरिएको छ ।
उल्टा काँडा झाडीजस्तै गरी फैलने बहुवर्षीय वनस्पति हो। यसको बोट झट्ट हेर्दा अरेली काँडाजस्तै र पात लज्जावती झारको जस्तै देखिन्छ । यसको काण्डमा घोप्टो परेका काँडाका साथै मसिना झुस पनि हुन्छन्। यो वनस्पति लहराजस्तै गरी जमिनमा फैलिने गर्छ । अन्य बुट्यान र रुखबिरुवाको टेको पाएमा पाँच मिटरभन्दा लामो पनि हुन्छ। काँडा र पातको कापमा र काण्डको टुप्पामा गुलावी रङका फूलहरू फुल्छन् र फूलहरू अरेली काँडा वा लज्जावती झारको जस्तै गोला देखिन्छन् । फलहरू ३ से.मी.सम्म लामा कोशा र ३० वटा सम्मको झुप्पामा फलेका हुन्छन् । कोशामा समेत मसिना बाक्ला काँडाहरू हुन्छन् ।
खोला किनार तथा बगर, खुला ठाउँ, पातलो जंगल, सडक छेउछाउ र भर्खरै ग्राभेल गरेको बाटो वरिपरि यसको घनत्व बढी हुन्छ ।
उल्टा काँडाले निकै नै असर गर्ने गरेको छ । उल्टा काँडा झारले अतिक्रमण गरेका ठाउँमा खेतीवाली, चरन र वन क्षेत्रमा नकारात्मक असर पार्दछ । यो वनस्पतिले उखु, नरिवल, चिया, कफी, केरा र रबर खेतीमा समेत क्षति पुर्याएको छ। घना झाडी र बाक्लो काँडा हुने हुँदा यसले अतिक्रमण गरेको जमिनमा र यसको झाडीमुनि चराचुरुङ्गी, मुसा, भ्यागुता, सर्प र अन्य वनस्पति केही पनि बाँच्ने सम्भावना निकै कम हुन्छ। तसर्थ यसले रैथाने जैविक विविधतामा नकारात्मक असर पुर्याउँछ। यो वनस्पतिमा मिमोसिन नामक एक बिषालु रसायन हुने र उक्त रसायन चौपायाको लागि घातक हुन्छ। यो वनस्पतिमा चरेको कारणले वा यसलाई घाँसको रूपमा खुवाउँदा झापा र मोरङमा धेरै गाई, गोरु , राँगा ,बाखा मरिसकेका छन् । खेतीबालीको नजिकमा यसको वृद्धिले किसानलाई खेती स्याहार्न अप्ठेरो परेको छ । यसलाई फॉडने क्रममा काँडाले घोचेर घाउ हुने र मसिनो झुस बिझेर छालाको एलर्जी समेत हुन्छ भने यो फैलिएको ठाउँमा मानिस र जनावरको आवागमनमा समेत समस्या हुन्छ ।
यसैबीच उल्टा काँडा झार नियन्त्रणसम्बन्धी अन्तरक्रिया हिजो बिर्तामोडमा सम्पन्न भएको छ । फरेस्ट एक्सन नेपालको जलथल जैविक विविधता व्यवस्थापन कार्यक्रमअन्तर्गत बिर्तामोड नगरपालिकाको आयोजना र समन्वयमा अन्तरक्रिया गरिएको हो । उल्टाकाँडा झारको स्थानीय स्तरमा नियन्त्रण र सचेतना अभियानका लागि अन्तरक्रिया गरिएको फरेस्ट एक्सन नेपालका कार्यक्रम संयोजक डा. लीलानाथ शर्माले जानकारी दिए ।
नगरपालिकाका नगर प्रमुख पवित्रा महतारा प्रसाई, उपप्रमुख नगेन्द्रप्रसाद संग्रौला, कृषि तथा पशु शाखाका कर्मचारी, वडाका जनप्रतिनिधि र कृषक गरी ५० जनाको उपस्थिति रहेको कार्यक्रममा उल्टा काँडा नेपालका लागि अति हानिकारक र उच्च जोखिमयुक्त मिचाहा प्रजातिमध्ये एक भएकाले अहिले मंसिरको समयमा यसको फल÷कोशा लाग्न सुरु भइसकेको हुँदा यसलाई कोसा लाग्न नदिन समयमै नियन्त्रण गरी क्षति न्यूनीकरण गर्न जोड दिइएको थियो । कार्यक्रममा फरेस्ट एक्सन नेपालकी फिल्ड अधिकृत मुना भट्टराईले सहजीकरण गरेकी थिइन् ।
यसैबीच बिर्तामोड १० मा उल्टा काँडा झारले निकै दुःख दिएपछि स्थानीय टोल विकास संस्थाको अगुवाईमा मंसिर ९ गते उल्टा काँडा झार फाँड्ने कार्यक्रम राखिएको कृषि शाखा प्रमुख कडरियाले जानकारी दिएका छन् । उनले अति खतरनाक उल्टा काँडा झारले अझै दुःख दिने भएकाले सबैले मिलेर यसलाई निर्मूल पार्न आव्हान गरेका छन् ।
