रङ्गशालामा आज ठुलै सभा हुँदैछ रे जाउँ है…। गाउँमा चिम्सेले साथीभाइमा खैलाबैला मच्चायो। उजेलीका, “बा” दानाबोटे गाउँका अरु बुढापाका सबै जम्मा भएर निक्कै ठुलो जमात रङ्गशालामा पुगे । प्रधानमन्त्री आजै हवाईमार्ग हुँदै आएका रे, बुढाहरुले खासखुश कानेखुशी गरे । कार्यक्रम निक्कै तमास अनि तामझामले शुरुआत गरियो । ठुलामन्त्री, सानामन्त्री, सांसद, मेयर–उपमेयरहरु वडा अदक्षेहरु लगायतका मान्छेको आसन ग्रहण शुरु भयो । भुइँमान्छेहरु आ–आफ्नो सुविधा हुने चौर र ढुङ्गाको आड लिएर तल चौरमा बसे ।
जब भाषण शुरु भयो–––सबै सांसद, मन्त्रीहरुले यो गर्ने ऊ गर्ने यसो गर्नुपर्ने उसो गर्नुपर्ने करिव करिव देश छिट्टै उभो लाउने कुरा बताए । राष्ट्रिय गौरवका आयोजनादेखि साना– साना कुलो खन्ने कुरा समेत गर्ने कुरा बताए । बाटाघाटा बनाउने कुरा बताए । पुल पुलेसा, भ्यू–टावरहरु बनाउने बताए । बृक्षारोपण गरेर मुलुकलाई हराभरा बनाउने बताए । कृषि विकास गर्ने, पशुपालन गरेर मुलुकलाई आत्मनिर्भर बनाउने बताए । गुणस्तरीय शिक्षाको विकास गर्ने बताए । निःशुल्क स्वास्थ्य उपचार गर्ने कुरा बताए । तल भुइँमा बसेकाहरुले हौसिदै कस्सिएर ताली बजाए ।
यस्तैमा, दानाबोटे उजेलीका बा चिम्से समेत सबैले ताली नबजाइ बस्न सकेनन् । मुख्य अतिथि रहेका प्रधानमन्त्रीको जब पालो आयो– उनले चै काम गर्ने कुरा बोल्नु होला भन्ने उजेलीका बा लगायतले सोचेका थिए । तर, उनले पनि देश समृद्ध बनाउने कुरा बताए । तोकिए बमोजिमकाहरुले बताउने काम सकियो । मोटर गाडीहरुको ताँती छुट्यो ।पाले पहरा दिएकाहरु हस्याँङ–फस्याङ गर्दै सवारी चलाउन तयार भए । सभास्थल क्षणभरमै सन्नाटामा परिणत भयो । उता धुलो धुँवा जताततै मुख थुनेर खोक्दै बुढाहरु साँझ घरबास फर्किए ।
केही दिनपछि स्वास्थ्य मन्त्री अस्पतालमा आउने चर्चा गाउँका लाठेहरुले बुढाहरुलाई सुनाए । उजेलीका बा लगायतका बुढाहरु समयमै अस्पताल पुगे । अस्पतालको चौरमा ठुलो पण्डाल तयार थियो । बिच भागमा भव्य मञ्च र उक्त मञ्चमा सोफा कुसी ताँती र भाँती मिलाएर राखिएको थियो । छिट्टै कार्यक्रम स्थलमा पुगेका हुनाले बुढाहरु कुर्सीमा बस्न भ्याए । समय निक्कै घर्किएपछि अस्पताल मन्त्री आईपुगे । मञ्चमा बस्ने लगभग सबैले भाषण गरे । भाषणमा हामी निरोगी र स्वस्थ्य रहनु पर्ने बताए । जनसंख्या बृद्धिसँगै ठुलो अस्पतालको आवश्यकता रहेको बताए । जनतालाई ओखती निःशुल्क दिनुपर्ने आवश्यकता बताए । सरुवा रोगहरु निर्मुल पार्ने बताए । कार्यक्रम सकियो बुढाहरु भोक र प्यासले सुस्ताउँदै घर फर्किए ।
बाटोमा उजेलीका बाले दानाबोटेतर्फ इङ्गित गर्दै भने, ‘ए दानाबोटे यी मन्त्री सांसदहरु बताउँछन् मात्रै यिनीहरुले गर्ने चै कहिले र’छ हँ…? अहिले त पालिकाका मेयर÷अध्यक्षदेखि वडा अध्यक्ष÷ सदस्य समेतले यसो गर्ने उसो गर्ने भनेर बताउन पुरै सिपालु भैसकेका छन् । तल गाउँदेखि संघीय मन्त्रीसम्मले, यसो गर्ने उसो गर्ने भन्छन् खै, कहिल्यै कोही कसैले केही गरेको भेटिन्न ? कहिलेदेखि काम गर्न थाल्ने हुन्…? हजुर बरु दाईलाई नै थाहा होला नि ।’ त्यस दिन पनि सबै गाउँलेहरु सुस्ताउँदै आ–आफ्नो झुप्रोतिर पसे ।
केहि दिनपछि आफ्ना नातिनातिना पढ्ने अंग्रेजी बिद्यालयमा प्यारेन्स डे कि खोई के डे, हुने भएछ । सबै नानीबाबुका मातापिताहरु, हजुरबा आमाहरु उपस्थित हुनुपर्ने भन्ने उर्दी घरमा पस्यो । दानाबोटेको छोरो कतार ग’को हुनाले नाति पढने स्कुलमा उस्ले आफै जानु पर्ने भयो । गाउँका छोरीबुहारी बुढापाका भेला भएर अंग्रेजी विद्यालय पुगे । अंग्रेजी स्कुलमा तामझामका साथ मञ्च बनाइएको रहेछ । त्यस कार्यक्रममा पनि शिक्षामन्त्री आउने कार्यक्रम रहेछ ।
त्यसो त अहिले वडाका अदक्षेदेखि मेयर, उप–मेयर, प्रदेश प्रमुख, मुख्यमन्त्री, संघीय मन्त्री, प्रदेश मन्त्री कति हो कति छन्…? अतिथिहरुलाई स्कुलले भलिभाँती स्वागत गर्यो । प्याव्सन, एन–प्याव्सन, बिद्यार्थी युनियनहरु आदि इत्यादि आसन ग्रहण गर्नेको ताँती । उपस्थितमध्ये आधाभन्दा अलि धेरै मान्छे मञ्चमा बसे । बाँकी आधाभन्दा कम अर्थात उजेलीका बाहरु तल चौरमा बसे । केही क्षणबाट भाषण शुरु भयो । बोल्ने बक्ताहरु सबैले शिक्षालाई सुधार गर्नुपर्ने ठुला ठुला कुरा बताए ।
बैदेशिक रोजगार खोज्दै विदेशिनु नपर्ने कुरा बताए । सँगसँगै बैदेशिक रोजगारमा जाने नागरिकलाई फ्रि भिसा–फ्रि– टिकटको व्यवस्था सरकारले गर्ने बताए । बीच–बीचमा नेपाली र अंग्रेजी पाराका नाचागाना पनि गरिए । गाउँकै खिनौरीका छोराले राम्रो पढेकोले एउटा छोटो भाटो जस्तो टल्किने वस्तु उपहार पायो । खिनौरीलाई मञ्चमै बोलाएर अबिर दले । माला पहिराए एउटा मजेत्रो पनि ओढाइदिए । शिक्षामा कायापलट गर्ने कुरा सबैले बताए । कार्यक्रमका सबै बक्ताले बताएरै त्यो फादर्सडे पनि सकियो । बुढाहरु चिसो भुइँमा धुलोले आक्रान्त भए । खोक्दै र हाच्छ्यँु गर्दै साँझ आ–आफ्ना झुप्राहरुमा भित्रिए ।
गाउँमा पाँच वर्षअघि खुलेको सहकारीको साधारण सभा हुने टुङ्गो भएपछि सहकारीका सदस्य रहेका चिम्से, सान्ने लगायतले उजेलीका बा र दानावोटे समेतलाई साथै लिएर त्यो साधारण सभामा गए । सहकारी संस्थाको जसै कार्यक्रम शुरु भयो , विभिन्न संस्थासंग सम्बन्धित झण्डै पचास जति मानिसलाई मञ्चमा आसन ग्रहण गराईयो । सहकारीको प्रतिवेदन पढियो । आयव्ययको हिसाब पढियो । त्यसपछि भएका भाषणमा सबै बक्ताले सहकारीलाई यसो गर्ने उसो गर्ने बताए ।
कार्यक्रमको बिचमा टिम्मुरबोटे कान्छोलाई असल ऋणी भनेर एउटा खास्टो ओढाइदिए । बिचरा कान्छाको दुई हलको मेलो भएको बारी अहिले लिलाम हुने अवस्थामा पुगेको छ । कान्छो अबिर घसेको रातो अनुहारमा धमिलो पोतेर फिस्स हाँस्दै मञ्चबाट ओर्लियो ।
यस्तै एकदिन उजेलीका बा, दानाबोटे, चिम्से, सान्ने लगायतका उमेर छिप्पिएका बुढाहरु पिपलबोट मुनि चौतारामा भेला भए । नागरिकले भोक,रोग र शोक अनाहकमा बोक्नु परेकोमा चिन्ता प्रकट गरे । हिजोआज सहकारी संस्था, आमा समूह, वन समूह, भजन समूह, कृषक समूह, जनवर्गीय समूह, सामाजिक समूह, आर्थिक समूह, पर्यटन समूह, मन्दिर समूह, होटेल समूह, गाडी सञ्चालक समूह, निर्माण समूह, खुद्रा व्यापार समूह, इन्जिनियर समूह, डाक्टर समूह, कर्मचारी समूह, वकिल समूह, रङ्ग समूह, रङ्गकर्मी समूह लगायत सबै समूह÷संस्था र निकायहरु आसन ग्रहण र भाषणमा सीमित छन् । कसैले उद्देश्य बमोजिमको काम गर्दैनन् खाली काम गर्ने बताउँछन् । यसरी बताएको झण्डै चालिस बर्ष भैसक्यो कहिले हो यिनीहरुले काम गर्न चै, क्यार्ने हो..?
आफू आफूमा एकछिन जुर्मुराएर मुठ्ठी कसे । यस्तैमा उजेलीका बा हौसिएः–तपैहरु भन्छौ नि, पन्ध्र सालमा बिपिले पनि समाजवाद आयो भने सबै ठिक हुन्छ भन्ने कुरा बताए । म त, दशसाल देखिको सप्पै था’पाउँछु नि, उनी अलिकति इतिहास भन्दै गएः–गरीव दुःखी नेपालीका घरमा एउता दुहुना गाईको कुरा गरे, ऊबेला बिपिले । सत्र सालमा महेन्द्रले पञ्चायत भित्र्याउँदा र एक्काईस सालमा भूमिसुधार लगाउँदा गरीव दुःखी जनताले सुख पाउने कुरा बताए । अठ्ठाईस सालमा टाउको काट्न निस्केकाहरुले पनि जनताले सुख पाउने कुरालाई नै आधार बनाएर आफ्ना कुरा बताए ।
छयालीस सालमा आन्दोलनमा निस्किएका नेता कार्येकर्ताले पनि यस्तै नागरिक स्वतन्त्रताका कुरा बताए । अँ बाउन्नदेखि चै म पनि जान्दछु है, उजेलीका बा, चिम्से बीचमा एक्कासी चम्कियो । बाउन्न सालमा सबै जाति धर्म लिङ्ग एकै हुने गरी सशस्त्र आन्दोलन निस्क्यो । उस्ले पनि जनताकै दुःखका कुरा बतायो र हामीलाई एक हदसम्म लतारेर लग्यो। बैसठ्ठी–त्रिसठ्ठीको आन्दोलनले उम्रिएर मौलाएका सयकडौ नेता र दलहरुका अगुवाले देश विकास हुने र जनता सुखी र सम्पन्न हुने सप्पै फुलफिल हुने कुरा नै बताउँदै आए ।
भोली विश्व विद्यालयका प्राध्यापकहरुको प्राज्ञसभा छ । त्यसमा मुलुकभरका विद्वानदेखि बिश्व विद्यालय क्षेत्रका अनगिन्ती हस्तीहरु आउने छन् । यिनीहरु चै अरु नेता जस्ता हैनन्, साँच्चै काम गर्छन् । उनीहरु बताउँदैनन्, त्यो कार्यक्रममा उद्घाटन सत्रमा सबैलाई खुल्ला छ । जाने होला नि काका, चिम्सेले उजेलीका बातर्फ इङ्गित गर्दै भन्यो । सबै बताउँछन् मात्रै किन जाने उनीहरु पनि बताउने नै त भेला हुने होलान् उजेलीका बा अलि गम्भीर देखिए । चिम्सेले कर गर्यो, त्यसो होइन नि काका विश्वविद्यालय एउटा प्राज्ञिक थलो हो । कहाँ त्यस्तो हुन्छ र ? भाषणमा मात्र ध्यान दिने कुरा पक्कै हुँदैन। त्यहा त देश–विदेशका प्रबुद्ध विद्वानहरुले ज्ञानगुनको चर्चा गर्छन् । सम्मेलनमा देशका मात्र हैन विदेशका समेत बिषय विशेषज्ञ प्राध्यापक डाक्टरहरु हुन्छन्, शास्त्रास्त्रका कुरा गर्छन् । त्यो कार्यक्रम चै छुटाउनु हुँदैन है, सबैजना जाऔं ।
कार्यक्रम स्थलको सभाहलमा उजेलीका बा, चिम्से, सान्ने, दानाबोटे, पातली, जुठी, ठुली देउरानी, उजेली, रिठ्ठाबोटे कान्छो, जन्तरे काका सबैजना निर्धारित समय अगावै पुगे । सभाहलको पछिल्लो सिटतिर निम्छरो पाराले डराउँदै बसे । विद्वान प्राध्यापकहरु क्रमशः आएर सभाहलमा भेला हुँदै गए । मञ्चमा नेतृत्व वर्गका अतिथि महानुभावहरु बस्न थाले । कार्यक्रम शुरु हुने समय केही मिनेट बाँकी छँदा शिक्षामन्त्री, अन्य मन्त्रीहरु, सभासदहरु, आयोगका सदस्यहरु, प्रदेश सरकारका मन्त्रीहरु, प्रदेश सांसदहरु, नगर र गाउँपालिकाका प्रमुख तथा पदाधिकारीहरु खचाखच भरिए । कार्यक्रम स्थल, भित्री भागको प्यासेज आदि सबै ठाउँ खचाखच भरिए । प्राज्ञसभा उद्घाटन शिक्षा मन्त्रीले गरे ।
मन्त्रीले– शिक्षामा आमुल सुधार गर्ने हो भने– पाठ्यक्रम नै फेर्नुपर्ने बताए । अहिलेको पढाईले बर्षेनि सात लाख बढी युवाहरु बेरोजगार बढाएको बताए । विद्वान प्राध्यापकहरु आफैले आयोजना गरेको सभामा निरीह भए । राजनीतिक व्यक्तित्व एकपछि अर्को क्रमशः हावी भए । संघीय मन्त्रीहरु, प्रदेश मन्त्रीहरु, स्थानीय सरकारका प्रमुखहरुले शिक्षामा आमुल परिवर्तन गर्नुपर्ने बताए । थोरै प्राध्यापकले बोले, हामीले पढाईका लागि पढाई गरिरहेका छौ भन्ने कुरा पनि बताए । वर्तमान शिक्षा नीति र पाठ्यक्रमले मुलुकमा बेरोजगार मात्र उत्पादन हुँदै जाने कुरा बताए ।
उजेलीका बा, रिसले चुरचुर भए । चिम्सेलाई घुरेर हेरे । चिम्से आफ्नै सुरमा भाषण सुनिरहेको थियो । उनले चिम्सेलाई एक लात्ती हिर्काए । ढोकामा पनि एक लात्ती बजार्दै बाहिरिए । उजेलीका बा, कार्यक्रम स्थल छाडेको देखेर चिम्से, सान्ने, दानाबोटे, पातली, जुठी, ठुली देउरानी, उजेली, रिठ्ठाबोटे कान्छो, जन्तरे काका सबैजना सभाबाट बाहिरिए । उजेलीका बाले सम्मेलन स्थलतर्फ धारेहात देखाउँदै भनेः–यी सबै बताउने मात्रै हुन् ? कोही पनि काम गर्नेवाला छैनन् । यदि सबैले आ–आफ्नो ठाउँबाट काम गर्ने हो भने यो मुलुक यस्तै हुन्थ्यो ? अबदेखि यस्ता कार्यक्रममा ज्यान गए आईन्न । बुझिस् चिम्से ? यसरी नबताइ काम गर्ने त फगत हाम्रा आफ्ना आमा हुन् श्रीमती हुन् ,छोरीहरु, दिदीबहिनीहरु हुन् । जस्ले केही नबताइ तातो चिसो समय समयमा पकाएर÷बनाएर हामीलाई दिन्छन् । चिसिएका कान समाउँदै सिरेटो छल्दै उनीहरु आ–आफ्ना चिसा झुप्रामा निस्प्राण झै छिरे । (लेखक–कृषि अर्थ बिज्ञ, सेवा निबृत्त हुन् ।)
