नेपालको राजनीति कुनै साधारण कथा होइन, यो दुःख–सुख, आशा–निराशा, जन्म–मृत्यु र पुनर्जन्मको निरन्तर चक्र हो । यो कथा कहिले इतिहासले लेख्छ, कहिले सडकले, कहिले संसदले, र कहिले जनताको आँसु–रगतले ।
सुरुवातः सपनाको बीउ
पृथ्वीनारायण शाहले नेपाललाई “असली बगैँचा” भने । त्यो बगैँचामा विविध फूल फुल्ने, विविध गन्ध आउने, विविध स्वर गुन्जिने परिकल्पना थियो । तर राजनीति त्यतिबेला जनताको होइन, राजाको साम्राज्य थियो ।
२००७ साल आयो, जनताले पहिलो पटक साँच्चिकै राजनीति चाखे । त्यो चाख मिठो पनि थियो, तिखो पनि । लोकतन्त्रको फूल खिलेको देखियो, तर गोडमेल नहुँदा त्यसलाई निरन्तर कुँडिन थाले ।
उचालिएका पाना
नेपालको राजनीति किताब जस्तै छ, जहाँ पाना पल्टिन्छ तर अध्याय कहिल्यै पूरा हुँदैन ।
२०१७ सालमा प्रजातन्त्र च्यातियो र पञ्चायतको अँध्यारो अध्याय लेखियो । २०४६ सालमा फेरि जनता उठे, किताब नयाँ आवरणमा आयो । २०६२÷६३ को आन्दोलनले संविधान सभासम्म पु¥यायो, तर त्यसको पनि पाना च्यातियो ।
यो किताब अझै अधुरो छ, तर हरेक पानामा जनताको आँसु सुकिरहेको छ ।
नेताको कथा, जनताको पीडा
नेताहरूको यात्रा विचित्र छ । आन्दोलनमा उनीहरू “शहीद”का नाममा चिच्याउँछन् । पदमा पुगेपछि उनीहरू “साहेब”का नाममा गगन चुम्छन् । जनताको पीडा उनीहरूका लागि केवल भाषणको सामग्री हुन्छ । जनताको रगत उनीहरूका लागि सत्ता खेलको शाही स्याही हुन्छ ।
जनता भने चुनावपछि पाँच वर्षसम्म “नागरिक” होइन, केवल “मतदाता” मात्र रहन्छ ।
आन्दोलनको चक्र
नेपाल हरेक दशकमा आन्दोलनको आगोमा जल्छ –२०४६, २०६२÷६३, २०७२, अनि अहिले जेन–जी आन्दोलन ।
यो चक्रमा एउटै कुरा दोहोरिन्छः
– नयाँ संविधान लेखिन्छ, तर कार्यान्वयन हुँदैन ।
– नयाँ पार्टी जन्मिन्छ, तर पुरानै प्रवृत्ति बोकेर ।
– नयाँ नेतृत्व आउँछ, तर पुरानै लोभसँगै ।
दार्शनिक रूपमा भन्नुपर्दा, नेपालको राजनीति “सिसिफस” को मिथक हो –पथ्थरलाई डाँडामा चढाउने तर फेरि तल लड्ने अन्तहीन कर्म ।
रूपक र दर्शन
राजनीतिलाई नदी ठानेर हेर्दा –
जनता त्यसको किनार हुन्,
नेता डुंगा हुन्,
संविधान त्यसको दिशा हो ।
तर विडम्बना के छ भने –डुंगा हिँड्नै नदिने, वा नदीलाई बाँधेर आफ्नै पोखरी बनाउन खोज्ने नेतृत्वले यो देशलाई तटसम्म पुर्याउन सकेको छैन ।त्यसैले जनता कहिले काँधमा काँध राखेर नदी पौडिन्छन्, कहिले लास बोक्दै तटसम्म पुग्छन् ।
आशा र पुनर्जन्म
नेपालको राजनीति मृत्यु हुन्छ, फेरि पुनर्जन्म हुन्छ ।
– पञ्चायत मरेर बहुदल जन्मियो ।
– राजतन्त्र मरेर गणतन्त्र जन्मियो ।
– अब भ्रष्टाचार, अवसरवाद र पदलोभ मरेर जवाफदेहिताको राजनीति जन्मिने सम्भावना छ ।
यही सम्भावनाको नाम आज “जेन–जी आन्दोलन” हो –जहाँ युवाहरूले पुरानो ढाँचा भत्काएर नयाँ अध्याय लेख्ने प्रयास गरेका छन् ।
निष्कर्ष
नेपाली राजनीतिः एउटा कथा हो, जहाँ जनता लेखक हुन् तर पाना नेताले च्यातिरहन्छन् । यो कथा अधुरो छ, तर अझै बन्द भएको छैन ।
यदि नेताले जिम्मेवारी बोध गरे भने, यो कथा आशाको उपन्यास बन्न सक्छ । यदि उनीहरू फेरि स्वार्थमा डुब्दै गए भने, यो कथा निराशाको महाकाव्यमा परिणत हुनेछ ।
दार्शनिक सत्य
राजनीति भनेको केवल शासनको प्रविधि होइन, जीवनको दिशा हो ।
जब राजनीति बिग्रन्छ, समाज बिग्रन्छ ।
जब राजनीति सुध्रिन्छ, इतिहास नै बदलिन्छ ।
