मनिषा चम्लागाईँ ।
झापा, असोज १७ । सरकारले वि.स. २०६८ सालदेखि झापाको भद्रपुरस्थित मेची बहुमुखी क्याम्पसले चिया प्रविधि तथा व्यवस्थापनको पठनपाठन सुरु गरेको थियो । मुलुकको एकमात्र चिया प्रविधि तथा व्यवस्थापन विषयको पठनपाठन शुरु भएको चौथोँ शैक्षिकसत्र देखि क्याम्पसले विद्यार्थी भर्ना नै लिएन । विश्वविद्यालयले आवश्यक सहयोग नगरेकै कारण चिया अध्ययन बन्द भएको हो ।
क्याम्पस प्रशासनले पहल गर्न नसक्नु पनि चिया शिक्षा बन्द हुनुको अर्को कारण रहेको तत्कालीन क्याम्पस प्रमुख चिन्तामणी दाहाल बताउँछन् । क्याम्पसले चिया शिक्षा अध्ययन सुरु गर्ने योजना बनाए पनि विश्वविद्यालयमा चियाको पाठ्यक्रम भने थिएन । तत्कालीन क्याम्पस प्रमुख दाहालकै पहलमा विश्वविद्यालयले चिया शिक्षा अध्ययनको पाठ्यक्रम २०६७ सालमा निर्माण गरेको थियो । क्याम्पसले चिया शिक्षा साथै चिया अनुसन्धान केन्द्र निर्माणका लागि भनेर १ विगाहमा चियासमेत लगाएको थियो भने, थप १ विगाह चिया लगाउने तयारी गरेको दाहाल स्मरण गर्छन् ।
विश्वविद्यालयसँग तीनजना प्राध्यापकको दरबन्दी माग गरेपनि त्रिभुवन विश्वविद्यालयले स्वीकृत दिएन । विश्वविद्यालय, क्याम्पस प्रशासन र सरकारको असहयोगकै कारण मेची बहुमुखी क्याम्पसमा सञ्चालित चिया शिक्षा बन्द भएको दाहाल बताउँछन् । त्यस विषयको उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि नेपालमा कलेजको व्यवस्था गर्न नसक्नुले पनि विद्यार्थीको आकर्षण घटेको हो । चिया प्रविधि विषय अध्ययनका लागि बढी रकम लाग्ने र स्नातकोत्तर अध्ययन गर्ने व्यवस्था नेपालमा नहुनाले पनि विद्यार्थी समस्यामा थिए । पढाइ सुरुका वर्षमा विद्यार्थीको आकर्षण बढेको थियो । कक्षा सञ्चालनको वर्षमा २४ जना विद्यार्थीको कोटामा ५५ जना विद्यार्थीले प्रवेश परीक्षा दिएका थिए । चिया प्रविधि तथा व्यवस्थापन पढ्नका लागि झापा बाहेकका जिल्लाबाट आउने विद्यार्थीको संख्या अझै धेरै थियो । तीन शैक्षिक सत्र पढाइ भएको चिया शिक्षाबाट क्याम्पसले ३६ जना चिया प्राविधिक उत्पादन गरेको दाहालले जनाए ।
छिमेकी देश भारत, चिन साथै बंगलादेश, श्रीलंका, जापान, केन्या, ताइवान लगायत देशले विश्वविद्यालय मातहत नै चिया शिक्षा अध्ययन केन्द्र सञ्चालनमा ल्याएका छन् । तर, नेपालको प्रमुख नगदेबालीका रुपमा रहेको चियाको अध्ययन केन्द्र बन्द हुनु नेपाली चिया कृषकका लागि दुर्भाग्य हो ।
उत्पादन घट्दो
राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डले वि.स २०१९मा सार्वजनिक गरेको तथ्यांक अनुसार नेपालमा २ करोड ५२ लाख ५ हजार किलोग्राम चिया उत्पादन हुन्छ । जसमा १ करोड ९१ लाख ८० हजार किलोग्राम सिटिसी चिया उत्पादन हुन्छ भने ६० लाख ९७ हजार किलोग्राम अर्थोडक्स चिया उत्पादन हुँदै आएको छ । अर्थोडक्स चियाको १० प्रतिशत खपत नेपालमा हुन्छ भने ८० प्रतिशत भारत र १० प्रतिशत तेस्रो मुलुकमा निर्यात हुन्छ । बोर्डको तथ्यांक अनुसार साना किसानहरुबाट १३ हजार ९ सय ४५ हेक्टरमा चिया खेती भइरहेको छ । जहाँ १५ हजार २ सय ३४ जना साना किसान आबद्ध छन् । कुल उत्पादनबाट १ करोड ५० लाख ४३ हजार किलोग्राम चिया निर्यात भएको छ । उल्लेखित तथ्याङकबाट पुष्टि हुन्छ कि नेपालमा चिया खेतीबाट देशको अर्थतन्त्रलाई उकास्न उल्लेख्य सहयोग पुगेको छ ।
नेपालको पूर्वी नाका काँकडभिट्टाबाट ८० प्रतिशत चिया निर्यात हुन्छ । तर, विगत २ आर्थिक वर्षको तथ्यांक हेर्ने हो भने चिया निर्यात खस्कदाँे अवस्थामा छ । आब २०७५÷७६देखि निर्यातमा चियालाई अलैंचीले उछिनेको मेची भन्सार कार्यालयको तथ्यांकले देखाउँछ । गत आर्थिक वर्ष सरकारले बजेट भाषणमा चिया किसानलाई मल उपलब्ध गराउने प्रतिबद्धता जनाए पनि कोरोनाको बहाना देखाउँदै मल उपलब्ध नगराएको कारण पनि चिया उत्पादन र निर्यात घटेको व्यवसायी उदय चापागाईँ बताउँछन् ।
प्रचुर सम्भावना बोकेको चिया खेतीमा पछिल्लो समय भने कृषकको आकर्षण घट्दो छ । साना किसान बगान मास्नतिर लागेका छन् भने, विभिन्न समस्याका कारण उत्पादन र निर्यात घट्दो दरमा छ । कोरोना भाइरसको सम्भावित जोखिमलाई मध्यनजर सरकारले गत चैतमा देशभर लकडाउन घोषणा गरेसँगै चिया बगान बन्द हुँदा करोडौँ मूल्य बराबरको ‘फस्ट फ्लस’ चिया बगानमा नै खेर गएको थियो । जसले गर्दा चिया किसान, व्यवसायी मारमा छन् । समय–समयमा चिया क्षेत्रमा देखापर्ने समस्यातर्फ सरोकारवाला निकायको ध्यान पुग्न आवश्यक देखिन्छ ।
