झापा , साउन ५ । आदिवासी सन्थाल समुदायकी द्रौपदी मुर्मू भारतको राष्ट्रपति बन्दैै गर्दा सामाजिक संजालमार्फत बधाई दिने नेपालीहरुको ओइरो देखियो । किनकि नेपालीहरुले त्यो विकासको अभ्यास अहिलेसम्म गरेकै छैनन् ।
नेपालका सन्थालहरु नासिदै जाँदा छिमेकी भारतमा देशको सर्वोच्च पदमा सन्थाल महिला पुग्ने कुरा नेपालका पिछडिएका जाति समुदायको लागि कल्पनाभन्दा माथि हो । जहानीया शाह वंशको शासन अन्त्य भएर प्रजातन्त्र पुनर्बहाली भएको ३३ वर्ष र संघीयता आएको १६ वर्ष पुगिसक्दा पनि नेपालमा एकल शासन व्यवस्था अझै हट्न सकेको छैन ।
विश्वका अरु गणतन्त्रवादी राष्ट्रहरु उदार बनिरहँदा नेपालमा चाहिँ एकल जातिवादी संकिर्ण चिन्तनले घर गर्दा नै अरु धेरै जातिहरु अस्तित्वबिहीन बन्दै गएका हुन् । त्यसमा सबैभन्दा बढी संकटमा परेको जाति हो सन्थाल । केही वर्षअघिसम्म जमिन्दारका रुपमा चिनिने सन्थाल समुदाय अहिले अति सीमान्तकृत जातिमा पर्छ । पूर्वी नेपालको झापा, मोरङ, सुनसरी जिल्लामा परापूर्वकालदेखि स्थायी बसोबास गर्ने समुदाय हो सन्थाल । सरकारद्वारा सूचीकृत ५९ आदिवासी जनजातिमध्ये आफ्नो छुट्टै मौलिक पहिचान बोकेको जाति मानिन्छ यो समुदायलाई । संस्कार संस्कृति, भेषभूषा, साहित्य, भाषालिपिले गर्दा सांस्कृतिक रूपमा यो जाति धनी छ ।
वि.सं. २०६८ को जनगणनामा यो समुदायको जनसंख्या ५१ हजार ७३५ रहेको थियो । २०७८ को जनगणना अनुसार जातिगत जनसंख्या आइसकेको छैन । भूमिपतिबाट भूमिहीन बनेका सन्थाल समुदायमा शिक्षित पनि निकै कम छन् । मुलुकमा आमूल परिवर्तन भएपनि सन्थाल समुदायको जीवनशैलीमा खासै परिवर्तन आएको छैन । अधिकांश मजदुरी गरेर गुजारा गर्न बाध्य छन् । सन्थाल समुदायबाट राज्यका विभिन्न तहमा नगण्य प्रतिनिधित्व भएको छ । सन्थाल समुदायका केही युवा मात्र अहिले सरकारी सेवामा सेवारत छन् ।
अति सीमान्तकृत सन्थाल समुदायबाट जोबा सोरेन र मोहन टुडू सांसद बनेका थिए । सोरेन पहिलो संविधानसभा र टुडू दोस्रो संविधानसभामा सदस्य बनेका थिए । त्यस्तै स्थानीय तहको निर्वाचन २०७९ मा सन्थाल समुदायबाट मोरङको जहँदा गाउँपालिकाको उपाध्यक्षमा हन्ना सोरन निर्वाचित भएकी छन् । सोही गाउँपालिकामा मुन्सी मुर्मू र भगवान टुडूले वडाध्यक्ष जितेका छन् भने जितन हस्दा र शिवनारायण मुर्मू वडा सदस्यमा निर्वाचित भएका छन् । त्यस्तै मोरङकै धनपाल गाउँपालिकाको महिला वडा सदस्यमा मराङमय हेमरमले जितेकी छन् ।
यता झापामा जम्मा तीन जनाले वडा सदस्य जितेका छन् । कन्काई नगरपालिका वडा नं ६ मा सन्तोष सोरेन र वडा नं ७ मा भगन टुडूले वडा सदस्य जित्दा बाह्रदशी ७ मा रानी मुर्मूले महिला वडा सदस्य जितेकी छन् । कनकाईका वडा सदस्य सन्तोष सोरेन जिल्ला समन्वय समितिको सदस्यमा पनि निर्वाचित भएका छन् । जागिरमा हेर्ने हो भने कानुनमा स्नातक गरेका विश्वदीप बेस्रा उपसचिव छन् । उनीसँगै सन्थाल समुदायबाट नारायण टुडू कृषि सामग्री संस्थानका अधिकृत छन् । त्यस्तै जिसु मुर्मू र उनकी श्रमिती सुनिता सोरेन वडा सचिव छन् । त्यस्तै प्रहरी सेवामा सन्थालहरु सईभन्दा माथि जान सकेका छैनन् । एकजना सई र अर्का असई रहेको जनाइएको छ । यसरी सन्थाल समुदायबाट सरकारी निकायमा काम गर्ने थोरैमात्रै छन् । त्यसमा पनि महिलाको संख्या त ज्यादै न्यून छ ।
झापाको कोरोबारी, हल्दिबारी, कुमरखोद, टाघनडुब्बा, बैगुनधुरा, कन्काई, जलथल, राजगढ, शरणामतीमा यो समुदायको बसोबास बढी रहेको पाइन्छ । राष्ट्रपतिका लागि अरु दिग्गज महिला हुँदाहुँदै छिमेकी भारतले सन्थाल समुदायलाई सम्मान गर्दै द्रौपदी मुर्मूलाई अवसर प्रदान गरेको नेपाल सन्थाल विकास संघ झापाका अध्यक्ष बडाराम हेमरम बताउँछन् ।तर नेपालमा संघीयता आएपनि एकल जातीय शासन व्यवस्थाकै कारण अरु जातिहरुमाथि सँधै विभेद भइरहेको उनले प्रतिक्रिया दिए । ‘राज्यसत्तामा बस्नेहरुले नै विभेदपूर्ण साम्प्रदायिकता व्यवहार गरिरहेका छन् ’उनले भने ,‘ त्यसको विरोध गर्दा हामीलाई साम्प्रदायिता भड्काएको अचम्मको आरोप लगाउँछन् ।’ मानौं नेपाल एक जाति एक भाषीको बिर्ता भएको महसुस अरु जातिले गरिरहेको हेमरमको भनाई छ ।
त्यस्तै सन्थाल समुदायका तर्फबाट निजामती तहको उपल्लो पदमा पुगेका उपसचिव विश्वदीप बेस्राले सामाजिक संजालमा लेखेका छन् ‘अग्रिम बधाई छ , द्रौपदी मुर्मू (टुडू) ले बुहारीलाई सन्थाल समाजमा भएको व्यवधानलाई तोड्दै आफ्नो गन्तव्य तय गर्नु भयो र उहाँले भारतको राष्ट्रपतिको जिम्मेवारी सम्हाल्नु भएको छ । उहाँले पाइसकेको जागिर समेत ससुरालीको दबाबको कारण छोड्नु भएको रहेछ। समाजसेवामा निरन्तर भएर लाग्ने प्रेरणाले उहाँ राजनीतिमा अगाडि बढ्नु भएको थियो। सबै बुहारीहरूलाई उहाँबाट प्रेरणा मिलोस्। माराङ्ग बुरु हिर्ला जितकार !’
त्यस्तै नेकपा एमालेका घनश्याम अधिकारीले लेखका छन् ‘ छिमेकी मुलुक भारत सभ्यता,संस्कार,जाति भाषाको संस्कृतिमा अब्बल छ,जसलाई राजनीतिले जोड्ने काम गर्दछ । भारतीय १५औं राष्ट्रपतिमा निर्वाचित सन्थाल समुदायकी द्रोपदी मुर्मूप्रति हार्दिक बधाई छ ।’ त्यस्तै खगेन्द्र मैनालीका अनुसार गणतन्त्रको उपलब्धि नै भुइँमान्छे पनि देशको सर्वोच्च निकायमा पुग्न सक्छ भन्ने हो । द्रौपदी मुर्मू एक आदिवासी महिला जसले शिक्षणदेखि देशको राष्ट्रपतिसम्मको यात्रा तय गरेकी छिन् भने यता केही नालायक नेतृत्वले गणतन्त्रलाई कठपुतली बनाए भन्दैमा फेरि जहानीया निरंकुश ठिक भन्दै कुर्लदै छन् । भोकमरी लाग्यो भन्दैमा भएको चुलो भत्काउन सकिँदैन ।
त्यस्तै पूर्ण राजवंशीको भनाईमा भारतीय लोकतन्त्रमा परिपक्व राजनीतिले उदार, सम्मान, पहिचान र बलियो राष्ट्रियताको एक गर्विलो उदाहरण प्रस्तुत गरेको छ । नेपालका नश्लीय, जातिवादी, संकिर्ण चिन्तन र विचारधाराको राजनीतिले यस्तो उदार ठूलो हृदयको कहिले सोच्ने, कहिले बन्ने ?
त्यस्तै सुटलाल राजवंशीले यस्तो प्रतिक्रिया दिएका छन्‘ हाम्रो देशका शासकहरुले छेउमा पनि भिर्न दिँदैनन् ,उच्च कोटीका समुदायका मानिसहरु मात्रै हुनुपर्छ , हाम्रो देश गौतम बुद्ध जन्मेको देश हो तर बुद्धका विचार, धर्म यहाँ छैन, यहाँ हिंसा मात्रै छ ।’
त्यस्तै भरत कुसुवारका अनुसार भारतको मुर्मू र नेपालको मुमैू उस्तै वर्ग समुदायका जाति हुन् । अब नेपाल र नेपाली (विशेष गरि झापा र मोरङ ) ले पनि ढिला नगरी सोच्ने बेला आयो है । जय मातृभूमि जय आदिवासी जनजाति ।
त्यसैगरी विजय डालमियाले प्रश्न गरेका छन् -हाम्रो देशमा भारतजस्तो सम्भव छ ? भारत स्वतन्त्र भएको ७५ वर्षपछि त्यहाँ पहिलो पटक आदिवासी महिला राष्ट्रपति बनेकी हुन् ।
