मानिसहरुमाझ प्रत्यक्ष बैंकिङ्ग प्रणालीलाई अवलम्वन गराउँदै सहकारीको रुपमा नाम स्थायित्व गरी मानिसलाई वित्तीय कारोवार सहकारीले गराउँदै आएको छ । ग्रामीण भेगमा प्रत्यक्ष वित्तीय कारोवार गराउनका लागि वित्तीय क्षेत्रको स्रोतहरु धेरै छन् ।त्यसमध्ये सहकारी संस्था पनि एक हो ।
मानिसहरु एकआपसमा मिली सहयोगी भावनाले स्थापना गरिएको स्वेच्छिक व्यवसायिक संगठन नै सहकारी संस्था हो । समाज विकास गर्नु,गरिबी हटाउनु सहकारी संस्थाको मुख्य उद्धेश्य हो । वि.स.२०१३ सालमा चितवनमा बखान सहकारी सहकारी संस्थाको स्थापना भएलगत्तै नेपालमा ३००० भन्दा बढी सहकारी संस्था चलायमान अवस्थामा रहेका छन् । बढ्दो बैंकिङ्ग प्रतिस्पर्धा तथा वित्तीय क्षेत्रमा आएको उतारचढावले गर्दा सहकारी संस्थाले ठूलो चुनौतीको सामना खेप्दै आएको देखिन्छ । देशको अर्थतन्त्र खस्किदै गएको अवस्थामा बढ्दो प्रतिस्पर्धा तथा मुद्रा तरलतामा कमी आएसंगै बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई यो समयमा ठूलो समस्या तथा चुनौतीलाई आत्मसात गर्दै चलायमान अवस्थामा रहेको देखिन्छ ।
विश्व महामारी नोवेल कोरोना भाईरसका कारणले गर्दा प्रायजसो ठूला साना सबै देशलाई ठूलो मात्रामा अर्थतन्त्रको घाटा ब्यहोरेको हामी सबैलाई अवगतै छ । नेपालजस्तो अर्थतन्त्रमा अब्वल नभएको देशमा पछिल्लो महामारीले ठूलो समस्या यहाँका बैंक तथा वित्तीय संस्था साथै सरकारले खेप्नु परेको छ । पछिल्लो केहि समयदेखि नेपालमा नेपाल राष्ट्र बैंकसँग खुम्चदै गएको विदेशी मुद्रा तथा तरलताको अभावका कारणले गर्दा बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई कर्जा लगानीमा निकै समस्या आएको देखिन्छ ।
ग्रामीण तथा विकट क्षेत्रमा सहकारी संस्थाले मानिसलाई वित्तीय कारोवारको प्रत्यक्ष अवलम्वन गराउँदै बचत संकलन गरी त्यस ठाउँमा रहेका अतिविपन्न वर्ग एवम् मानिसलाई उन्नति गर्नका लागि सहकारी संस्थाले कर्जा लगानी गर्दै आएको देखिन्छ । पछिल्लो समयदेखि कर्जा लगानी मात्र होईन, बचतमा राखेको पैसा समेत दिनलाई समस्या आएको देखिन्छ । किनभने बचतमा संकलन भएको धेरैजसो रकमहरु वित्तीय संस्थाले मानिसहरुमा लगानी गरिसकेकाले त्यस्ता व्यक्तिहरुको मन्दी व्यापार तथा बेरोजगारीका कारणले नियमित कर्जा असुली गर्न बैंक तथा सहकारी संस्थाले ठूलो चुनौतीको सामना खेप्दै आएका छन् । देशमा सहकारी संस्था हजारौ संख्यामा स्थापना भएलगत्तै सरकारले ठूलो समस्याको सामना खेप्दै आउनुपरेको छ । केही त्यस्ता सहकारी संस्था बन्द हुँदा अब्बल एवम् उत्कृष्ट सहकारी संस्थालाई पनि प्रश्न चिन्ह उठ्न थालिसकेको छ । पछिल्लो समयमा लघुवित्त तथा केही सहकारी संस्थाका संचालक र व्यवस्थापकका गल्तीका कारणले गर्दा देशमा रहेका राम्रा तथा बिश्वासिलो सहकारी संस्थामा पनि मानिसहरुको बिश्वासमा थोरै तितोपना आउन थालिसकेको छ । बचतकर्ताले अब त आफूले राखेको पैसा सुरक्षित छ या छैन भनी धेरैको मनमा चिसोपना पसिसकेको छ । तर, त्यस्तो पनि होईन । केहि देशमा यस्ता सहकारी संस्थाहरु पनि छन् जसले लामो समयदेखि सदस्यहरुको बिश्वास जितेर लामो इतिहास बोकेर आजका दिनसम्म प्रश्न चिन्ह समेत नपाएको देखिन्छ ।
झापाको कुरा गर्ने हो भने झापामा केहीजसो सहकारी संस्थाहरु बन्द हुने,सम्पर्कविहीन हुने गरेको हामी सबैले सुनेकै कुरा हो । आज ती त्यस्ता सहकारी संस्था जसको व्यबस्थापनमा कमी तथा अन्य कुराको गल्तीले गर्दा झापाका राम्रा अब्बल सहकारी संस्थालाई पनि थोरै अप्ठेरो परेको देखिन्छ । झापामा आज हामी नै सहकारी क्षेत्रमा अगाडी हुँ भन्नेहरु आज सार्वजनिक सूचना निकाली अर्को सूचना नआइन्जेलसम्मको लागि बन्द भनी केन्द्रीय कार्यालय तथा शाखामा वित्तीय कारोवार नै बन्द गरेको अवस्था छ । आज झापामा पनि त्यस्ता सहकारी संस्थाहरु छन, जसले बिगत लामो समयको ईतिहास बोकी वित्तीय कारोवारमा स्वच्छ एवम् पारदर्शी ढङ्गबाट कारोवार गर्दै आएको छ । उदाहरणका लागि झापाको कर्णाली बचत तथा ऋण सहकारी संस्था ,नेपाल बहुउद्देशीय सहकारी संस्था अरु पनि केही त्यस्ता सहकारी संस्था एउटा लामो इतिहास बोकी सदस्यहरुमाझ बिश्वास जिती सँधैं सदस्यहरुको हित तथा पदोन्नतिका लागि अग्रसर हुने सहकारी संस्था पनि आज जिवितै छन् तथा भविष्यमा पनि अझ सफलताको शिखर चुम्न आज यस्ता सहकारी संस्थालाई कसैले पनि रोक्न सक्दैन । झापामा अझ पनि धेरै त्यस्ता सहकारी संस्था पनि छन् । यो त एउटा उदाहरण मात्र हो । आज झापामा त्यस्ता सहकारी संस्थामा बचतकर्ता आफनो बचत सुरक्षित राखि निर्धक्क भई बसेको देखिन्छ ।
सहकारी संस्था स्वेच्छिक एवम् व्यवसायिक संगठन हो । जहाँ सदस्यको पदोन्नतिका लागि सहकारी सस्ंथाले एकदमै सामाजिक कार्यहरु अब्बल रुपमा गर्दै आएको देखिन्छ । सहकारी संस्थामा सहकारी कर्जा सूचना केन्द्र ,ऋण असुली न्यायधिकरण ,सहकारी प्रवद्र्ध्रन कोष लगायतका निकायहरु गठन ऐन बनिसकेको पनि छ तर त्यस्ता निकायको स्थापना गरिएको छैन । नेपालमा लगभग २८ प्रतिशत मानिसहरु सहकारी संस्थामा आवद्ध भएको तथ्यांक छ ।जसमा महिला सदस्यको सहभागिता धेरैजसो छ । नेपालको वित्तीय कारोवारको लगभग १८ प्रतिशत सहकारी संस्थाले गरेको जानकारको भनाई छ ।जसले गर्दा सहकारी संस्था देशको अर्थतन्त्रको तेस्रो ठूलो खम्बाको रुपमा सरकारले संज्ञा दिएको छ।
गाउंँ विकास गर्नु, गरिवी हटाउनु सहकारी संस्थाको मुख्य उद्धेश्य हो । देशभरिका सहकारीले लगभग ४ खर्ब ७७ अर्व १६ करोड निक्षेप संकलन गरी जसमध्ये ४ खर्व २६ अर्व २६ करोड कर्जा प्रवाह गरेको देखिन्छ । सहकारी संस्थाले सम्पूर्ण संकलन भएको बचत कर्जा प्रवाह गर्न पाउँदैन । १० देखि २० प्रतिशत तरलता कायम गर्नुपर्ने हुन्छ ।
सहकारीको नियमन निकाय सहकारी विभाग, राष्ट्रिय सहकारी संघ हो । सहकारी संस्थाको दर्ता अनुमति खारेजी गर्ने अधिकार देशको तीनै तहको सरकारलाई छ।
वर्तमान समयमा सहकारी संस्था तथा लघुवित्त बन्द गर्न केहि मानिसहरुले अभियान चलाएको देखिन्छ । तर, सहकारी संस्थाले त्यस्ता गलत कार्य गरे भन्दैमा अरु सहकारी सस्ंथालाई मुछ्न पाइदैन । बैंक तथा वित्तीय संस्थाले बिनाझन्झट सरल रुपमा अति विपन्न वर्गलाई लगानी गर्न नसकेकाले सहकारी संस्था आफैमा झन् त्यस्ता वर्गका मानिसहरुमाझ बिश्वास जित्दै आएको छ । केहि त्यस्ता सहकारी संस्थाको संचालक समिति कमजोर तथा नीतिनियमहरु पालना नगरेको हामीलाई थाहा नै छ । वि.सं.२०७५ सालमा कृषक जागरण सहकारी संस्था जसको व्यवस्थापनका व्यक्ति तथा कार्यकारी प्रमुखको गलत कदमले गर्दा आज अरु सहकारी संस्थालाई मानिसहरुमाझ बिश्वास जित्न थोरै कठिन परिस्थिति आएको छ । वर्तमान समयमा सहकारी संस्थामा नराम्रो प्रभाव पर्नुमा बद्लिदो अस्थिर राजनीतिक पद्ध्रति पनि हो । देशका सहकारी संस्थालाई प्रभावकारी एवम् बिश्वासिलो बनाउन सहकारी नियमन एकाई ,नेपाल सरकारले अझ चासोको रुपमा लिन जरुरी देखिन्छ ।
ठेगाना –बिर्तामोड ०४
