मेरा बा

रमेश नेपाल,
बा शब्द उच्चारण गर्न सजिलो छ । त्यसैले तोते बोलीसंगै बोल्न सुरु गरिन्छ बा । तर, सुन्नमा जति छोटो र बोल्न जति सरल छ, त्यति सहज छैन बा बन्न । आफूलाई बिर्सिनुपर्छ बा बन्न । जिन्दगीभर असाध्य जिम्मेवारीको बोझ उठाउन सक्नुपर्छ बा हुन । आफ्नो तमाम इच्छा, आकांक्षा, चाहना र सपनालाई तिलाञ्जली दिएर बाँचुन्जेल सन्तानको लागि जिउनुपर्छ एक असल बा बन्न । कर्मदाता बा या पिताहरु सन्तानलाई पालन पोषण गरी शिक्षा दिक्षा दिलाई बाटो देखाउने मानवरुपी भगवान हुन् । सन्तान जन्मनलाई वीर्यदान गरेको क्षणबाट आफ्नो प्राण पर्यन्त सन्तानको पीर र चिन्ता अनि सन्तानकै सुख, सुविधा, हित र उन्नतिको लागि जीवन बिताउन सक्ने उदारता बाहरुमा मात्रै हुन्छ ।

बा अर्थात् बाबा सन्तानका लागि यो शब्द कति प्रिय र मूल्यवान् छ ।अमेरिकी नायिका लिजा मिन्नेलीले भनेको एउटा भनाइ याद आयो, ‘बुबाले मलाई सपना दिनुभयो जसबाट मैले आफ्नो भविष्य देख्न सके ।’ लिजा मिन्नेलीको यो भनाइले बुझिन्छ कि ‘हरेक बाबुले आफ्नो सन्तानको सपना लागि आफैलाई बिर्सेर सन्तानलाई अपार योगदान दिनुहुन्छ । सन्तानका लागि बुवा एक आदर्श पुरुष र प्रेरणाको स्रोत हुनुहुन्छ जसको उपस्थितिले मात्रै पनि सन्तानभित्र जोश, जाँगर र आँटको बाढी नै एउटा सत्य शक्ति जस्तो ।’

आफ्ना सन्तानका लागि बा त्याग,समर्पण एवं चेतनाका संवाहक हुन् । अभय,आत्मविश्वास एवं कर्मठ योग्यता दिने ऊर्जाका स्रोत नै बा हुन् । परिवारलाई बाहिरी आक्रमण,षड्यन्त्र जस्ता असुरक्षापूर्ण गतिविधिबाट सुरक्षित राख्ने काम बाको हुन्छ । बासँग रहँदा सन्तानले भरोसाको अनुभूति गर्छन् । बालाई आत्मसम्मान,भरोसा,ऊर्जा,चेतना एवं प्रेरणाको प्रतिमूर्ति मानिन्छ । सन्तानका लागि बा संसारकै सबैभन्दा शक्तिशाली सुरक्षा कवच हुन् । बाको स्वरुप नरिवलको जस्तै हुन्छ । बाहिरी आवरण कडा हुन्छ तर, भित्र तरल भाव हुन्छ । आफ्नो सन्तानको सुखद् भविष्यका लागि बाहिरी आवरण निकै कडा हुन्छ तर, त्यो कडा आवरणभित्र लालित्यपूर्ण विम्ब हुन्छ । नवनितजस्तै नरम ।

आज मैले मेरा बाको बारेमा केही लेख्ने जमर्को गरेको छु । मेरा बाले गरेका संघर्ष र परिवारका लागि गरेको त्यागको बारेमा केही लेख्ने कोशिस गरेको छु । मेरा बा अहिले यो संसारमा हुनुहुन्न । तर, अहिले पनि मेरा बा मसँगै भएको अनुभूति हुन्छ । मेरो बाको जन्म २००६ साल चैत्र २ गते ईलाम जिल्ला सुम्बेकको बिक्रीमा स्व.पिता गंगाप्रसाद नेपाल र माता शिवमाया नेपालको सन्तानको रुपमा भएको हो । मेरा बाभन्दा माथि एक दिदी हुनुहुन्थ्यो भने बाभन्दा मुनि ५ भाइ र १ बहिनी हुनुहुन्छ । मेरा बाका बा अर्थात मेरा हजुरबा रोगी हुनुहुन्थ्यो रे ।त्यही भएर मेरा बाले सात बर्षकै उमेरदेखि घरको जिम्मेवारी सम्हाल्नु भएको थियो रे । मेरा बा १५ बर्षको हुँदा ईलामको जन्मभूमि छोडेर झापा हुँदै भारतको आसाममा सपरिवार बसाईँ सर्नु भएको थियो रे । मेरा बाले भन्नुहुन्थ्यो–त्यो बेला पढ्ने चलन खासै थिएन रे । अझ मेरा बाका त बा पनि रोगी भएकोले सबै काम अर्थात गोठको रेखदेख गर्नु परेको कारण पढ्ने अवसर पाउनु भएन रे ।

मेरा बा १५ बर्षको हुँदा जब बसाई सरेर भारतको आसाम पुग्नु भयो , तब झन् दुःखका दिनहरु शुरु भए रे । बिरानो ठाउँ,पराई मान्छे, ठूलो परिवार,साना–साना भाइहरु ,रोगी बा सम्पूर्ण जिम्मेवार मेरा बाको काँधमा थियो रे । त्यो बखतका कुरा गर्दै कहिलेकाहिँ भक्कानिनु हुन्थ्यो बा । तर पनि त्यस बिरानो ठाउँमा सम्पूर्ण जिम्मेवारी बहन गर्न सक्षम हुनु भयो रे मेरा बा । ब्राम्हणको छोरा लगभग ६ महिना त पाति पढेरै भएपनि आफ्नो जिम्मेवारी पूरा गर्नु भयो रे बाले । हृष्टपुष्ट,खाईलाग्दो जस्तोसुकै कडा परिश्रम गर्न पनि पछि हट्दैन थियो तेरो बा भनेर सुनाउनु हुन्छ मेरी ९७ बर्षकी हजुरआमा ।हजुरआमा भन्नुहुन्छ– ब्रम्हपुत्र नदीमा पनि पौडी खेल्न पछि पर्दैन थियो तेरो बा ।हजुरबा रोगी हुनुहुन्थ्यो । सम्पूर्ण जिम्मेवारी तेरो बाले नउठाएको भए, सायद आज हामी अर्थात तेरा काकाहरु र म रहने थिएनौ होला ।अनि तेरो हजुरबाको सबैभन्दा प्यारो छोरा थियो तेरो बा । लगभग ७ बर्षको आसाम बसाईपछि आफ्नै मातृभूमिमा गएर मर्ने अन्तिम ईच्छा हजुरबाले ब्यक्त गरेपछि पुनः नेपाल फर्की झापाको ज्यामिरगढी ३ मा बसाई सरेर आउनु भएको रे ।

आसामबाट नेपाल फर्किएपछि पनि सुखका दिन त कहाँ आएर मेरा बाको ! नेपाल आएको केही समयमै २०२८ सालमा हजुरबाको देहान्त भयो रे । हजुरबाको मृत शरीरलाई स्थानीय घाटसम्म पुर्याउन कात्रो किन्ने पैसासम्म थिएन रे । तर पनि, कसो कसो गरेर १३ दिनको काजक्रिया सम्पन्न भयो रे । आफ्नो बाको मृत्युपश्चात् अझ बढी दुःखका दिन शुरु भयो रे बा भन्नुहुन्थ्यो– बा हुनुहुन्थ्यो र त ममा आँट,हिम्मत र साहस थियो ।जबसम्म सन्तानका साथमा आफ्ना बा हुन्छन् , उसले जस्तोसुकै परिस्थितिमा पनि सुरक्षित महसुस गर्छ ।बा लाटो,लंगडो,लुलो,रोगी जस्तोसुकै भएपनि छोराको लागि हिम्मत र आँट हुन्छन् । त्यसैले त भनिएको होला– बा रहुन्जेल सन्तानले कहिल्यै भोकै बस्नु पर्दैन रे । हजुरबाको मृत्युपश्चात् अब बाका दुई भाइ पनि अलिक ठुला भैसक्नु भएको थियो रे । दुःखका साथ समय बित्दै जाँदा २०३१ साल फागुन ०४ गते ज्यामिरगढी वार्ड नम्बर ९ निवासी कृष्णमाया भण्डारीसँग वैवाहिक बन्धनमा बाँधिनु भएको रे । त्यो बेला ५० रुपैयाँमा बिहे सकिएको थियो मेरो बाले भन्नुहुन्थ्यो ।

आफ्नै जिन्दगी दुःखका साथ बितिरहेको अवस्थामा अब त झन् अर्काकी छोरीलाई जिन्दगीभर सुखदुःख सँगै बिताउँला भनी ल्याईसकेपछि अझ बढी जिम्मेवारी बढेको थियो रे । दुःखीलाई सँधै दुःख मात्र प्राप्त हुन्छ भनेझैं बाको बिहे भएको केही दिन पश्चात् नै घरमा चोरी भएछ र बा आमाकै सम्पूर्ण लत्ताकपडा अनि बिहेमा प्राप्त आमाको उपहारहरु एउटा बाकसमा राखिएको थियो रे । ऊ बेला कसैको घरमा दराज हुँदैनथ्यो रे । त्यो बाकस नै चोरले लगिदियो रे ।

त्यो दुःखीको घरमा गएर चोर्ने चोर पनि कस्तो थियो होला ? सायद मेरा बा आमाभन्दा अझ बढी दुःखी थियो होला कि ! बाको बिहे हुनुभन्दा अघि नै बाका माईला भाइको बिहे भईसकेको थियो रे । बाको बिहेपश्चात् माईला काका आफ्ना सन्तानका साथ अलग्गै बस्न थाल्नु भयो रे । अनि बाको काईला भाइ भारतको आसाम जानु भयो भने अन्तरे भाइ झापाकै शनिश्चरेतिर लाग्नु भएको थियो रे । अब बासँगै मेरी आमा, हजुरआमा,जन्तरे काका,कान्छा काका र एक जना फुपु हुनुहुन्थ्यो रे । बिहे गरेर आएपछि कहिल्यै सुखका दिन आएनन् भन्नुहुन्थ्यो आमा । अब त बासँगै आमामा पनि त्यो परिवारको पालन पोषण गर्ने जिम्मेवारी थपिएको थियो रे ।

त्यो बेला केशबकुमार बुढाथोकीको खेतीयोग्य जमिन धेरै थियो रे ।त्यो बखत वन फडानी गरेर बस्न पाईन्थ्यो रे ।तर, मेरा बालाई त्यो बुद्धि आएन छ । मेरा बा र काकाहरुले अरुकै लागि वन फडानी गरिदिनु भएछ । सायद भोको पेटले गर्दा होला खानैका लागि भएपनि त्यसो गरेको हुनु पर्छ ।मेरा बाले पनि उनै केशबकुमार बुढाथोकीको खेती अधिया कमाउनु भएको थियो रे । बिहे गरेकै केही दिनमा मेरा बा नेपाल पुलिसमा भर्ति हुन जानु भएछ ।भर्ति हुनु भएछ पनि अनि घरमा आएर अब प्रशिक्षणमा जान भनेर हजुरआमासँग बिदा माग्दा हजुरआमाले जान दिनु भएनछ अनि केशबकुमार बुढाथोकीकी आमा अर्थात सबैको हजुरमुवालाई गएर छोरालाई पुलिसमा नजान भन्दिनु भनी बिन्ती बिसाउनु भएछ । त्यसपछि हजुरमुवाले मेरा बालाई बोलाएर ‘बाहुनको छोराले पुलिसको जागिर खानु हुँदैन, तेरिमा काठा’ भन्दै झपार्नु भएछ । त्यसपछि मेरा बा प्रशिक्षणमा जानु भएनछ ।मेरा बाले पाएको त्यो सरकारी जागिर पनि हजुरआमाको लागि त्याग्नु भएको रहेछ ।

आज मैले मेरा बाको जन्मदेखि विवाहसम्म भोगेको दुःख गरेका संघर्षको वृतान्तको बेलिविस्तार लगाएँ । अब विवाहपछि सन्तानको लागि गरेको त्याग र संघर्षको कथा अनि छोराछोरीको प्रगतिको लागि गरेका कार्यदेखि बाको मृत्युसम्मको वृतान्त अर्को अंकमा लेख्ने छु । (क्रमशः)