झापा,चैत २१ । नेपालभित्र आफ्नो जन्मस्थान छोडी अर्को स्थानमा जाने (बसाइँसराइ दर) २९ प्रतिशतभन्दा बढी रहेको एक सरकारी अध्ययन प्रतिवेदनले देखाएको छ ।
राष्ट्रिय तथ्यांक कार्यालयको आन्तरिक बसाइँसराई प्रतिवेदनले नेपालमा २९.२ प्रतिशत आन्तरिक बसाईँसराइ रहेको र सबैभन्दा बढी ३२ प्रतिशत आन्तरिक बसाइँसराइ जनसंख्या पहाडमा देखिएको प्रतिवेदनले औँल्याएको छ ।
यस्तै, तराईबाट २८.९ प्रतिशत र हिमाली क्षेत्रबाट १३.८ प्रतिशत मानिस बसाइँसराइ गरेको देखिएको छ । ‘आन्तरिक बसाइँसराइ गर्ने अत्यधिक ३७.६ प्रतिशत महिला छन् र पुरूषको सो दर २०.६ प्रतिशत छ,’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘अन्यन्त्रबाट तराईमा बसाइ सर्ने जनसंख्या २०२८ मा ४ लाख १० हजार ६४ थियो । २०७८ मा यो संख्या बढेर २० लाख ८४ हजार ५ सय ५ जना पुगेको छ ।’
यस्तै, हिमाली क्षेत्रमा बसाइँ सरी जाने संख्या २०२८ मा ९ हजार ६ सय ९८ (२.२५) रहेकोमा ०७८ मा ७५ हजार ५ सय ४२ देखिएको छ । तर, त्यो क्षेत्रबाट अन्यत्र सरी जाने संख्या अत्यधिक रहेकाले खुद बसाइँसराइ ५ लाख ४३ हजार ९ सय ६६ ले ऋणात्मक रहेको प्रतिवेदनले औल्याएको छ ।
‘हिमाली क्षेत्रमा बसाइँ सरी आउनेभन्दा त्यस क्षेत्रबाट अन्यत्र सरेर जाने अधिक छ,’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘पहाडी क्षेत्रमा वि.सं. २०२८ मा ६ प्रतिशतले बसाइँसराइ गरेको देखिएकोमा ०७८ मा ३० प्रतिशत देखिएको छ, जुन वास्तवमा पहाडी क्षेत्रको काठमाडौं, पोखरा र चितवनमा सरी जानेका संख्याले प्रभावित भएको हो ।’
प्रदेश अनुसारको आन्तरिक बसाइँसराइको आयतनलाई अध्ययन गर्दा २०७८ मा कुल २१ लाख ४२ हजार ३ सय ६३ जनाले एक प्रदेशबाट अर्को प्रदेशमा बसाइँसराइ गरको प्रतिवेदनले देखाएको छ । जसमा महिला ११ लाख ५४ हजार नौ सय नौ र पुरूष ९ लाख ८७ हजार ४ सय ५४ रहेका छन् ।
सो अवधिमा बागमती प्रदेशमा बसाइँसराइ गरी आउने ११ लाख ५० हजार ६ सय २६ छ । गण्डकीमा खुद ३ लाख ४३ हजार ५० जना बराबर ऋणात्मक र कोशी प्रदेशमा पनि ३ लाख १८ हजार ७ सय ९६ जनाले गर्दा खुद बसाइँसराइ ऋणात्मक भएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
बागमती प्रदेशमा बसाइँसराइ गर्नेको संख्या थपिएको तर गण्डकी र कोशी प्रदेशमा खुद बसाइासराइ गर्नेको संख्या ऋणात्मक देखिएको छ । कुल बसाइँसराइ गर्ने व्यक्तिहरूको प्रथम छनौट बागमती प्रदेश नै देखिएको छ जहाँ ५७.३ प्रतिशत पुरूष र ५०.६ प्रतिशत महिला अन्यत्रबाट सरेर आएका देखिन्छन् । ‘बागमतीबाहेक अन्य छ प्रदेशमा बसाइँ सर्नेको संख्यामा महिला अधिकतम रहेका छन् ।
एक प्रदेशबाट अर्को प्रदेशमा बसाइँ सर्नेमध्ये सबैभन्दा बढी गण्डकीमा देखिन्छन् जहाँबाट पुरूष २३.५ प्रतिशत र महिला २५.७ प्रतिशत गएका देखिन्छन्,’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘कोशी प्रदेशबाट १७.६ प्रतिशत पुरूष र २० प्रतिशत महिला बसाइँ सरेर गएका देखिन्छन् ।’
यस्तै, अन्तरजिल्ला बसाइँसराइको तथ्याक विश्लेषण गर्दा ०७८ मा मूलथलोका २० प्रतिशतले स्थायी आन्तरिक बसाइँसराइ गरेको देखिएको छ । विसं २०१८ मा यो मान ४.७ प्रतिशत मात्रै थियो ।
‘देशका ७७ ओटै जिल्लाको तुलनात्मक विश्लेषण गर्दा १८ ओटा जिल्लाले आफ्नो जिल्लामा जन्मिएका २० प्रतिशत जनसंख्या गुमाएको देखिन्छ,’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘कुनै पनि जिल्लाबाट बाहिर बसाइँसराइ नगरेको भन्ने स्थिति छैन । बाह्र ओटा जिल्ला पर्सा, रौतहट, नवलपरासी (पूर्व), भक्तपुर, नवलपरासी (पश्चिम), ललितपुर, कञ्चनपुर, काठमाडौँ, कैलाली, रूपन्देही, बाँके र कपिलस्तुबाट १० प्रतिशतभन्दा कम अन्यत्र जिल्लामा बसाइँसराइ गरी गएका भेटिन्छन्।’
यसैगरी, वि.सं. २०७८ को जनगणनाअनुसार काठमाडौं जिल्लामा ५७.२ प्रतिशत बसाइँसराइ गरी आएका छन् । भक्तपुरमा ५०.२ प्रतिशत र ललितपुरमा ४६.२ प्रतिशत छन् जुन स्थायी बसोबासको सबैभन्दा उच्च दर हो । यी तीन जिल्लाबाहेक १६ जिल्लामा खुद बसाइँसराइदर धनात्मक देखिन्छ । तर, ५८ जिल्लाहरूको खुद आन्तरिक बसाइँसराइदर ऋणात्मक देखिन्छ अर्थात् बसाइ सरी आउनेभन्दा जाने नै अधिक रहेको प्रतिवेदनले औल्याएको छ ।
यस्तै, २०७८ को जनगणनाले इङ्गित गरेअनुसार बसाइँ सरेकामध्ये २५.९ प्रतिशत आश्रित भएर, २४.९ प्रतिशत विवाहको कारणले, १९.२ प्रतिशत कामको अवसरका लागि र १४.१ प्रतिशत अध्ययन तालिमका कारणले सरेका देखिन्छ ।
‘तराईमा बसाइँ सरेकामध्ये ३१.३ प्रतिशत विवाह र २६.७ प्रतिशत आश्रित भएर गएको देखिन्छ । प्रदेशगत रूपमा विश्लेषण गर्दा बागमती र गण्डकीमा कामको अवसर प्रमुख कारण छन् भने बाँकी पाँच प्रदेशहरूमा विवाह नै प्रमुख कारण रहेको छ,’ प्रतिवेदनले भनेको छ, ‘वास्तवमा बसाइँसराइको कारण उमेर समूहअनुसार निकै नै भिन्न छन् । चार वर्षभन्दा मुनिका र ७५ वर्षभन्दा माथिका व्यक्ति आश्रित भएकोले परिवारसँग बसाइँ सरेका छन् भने २०–२४ वर्षका महिला विवाहको कारणले र ३५–३९ वर्ष उमेर समूहमा अधिकतम कामको कारणले सरेको देखिएको छ ।’
