द्रोण अधिकारी,
भद्रपुर, ३ बैशाख । विश्व कोभिड १९ कोरोना भाइरसको आतङ्मा त्रसित भइरहेको छ । अधिकांस मानिस भाइरस संक्रमणबाट कसरी जोगिने हो ? भन्ने चिन्तामा छन् । तर ,झापा कारागार आसपासका स्थानीय बासिन्दा भने फोहोर पानीबाट कसरी ज्यान जोगाउने भन्ने चिन्तामै दिन बिताइरहेका छन् ।
यस कारागारबाट उत्पन्न हुने फोहोरजन्य विषाक्त किटाणु बोकेर बग्ने पानीले विभिन्न संक्रामक रोग फैलने त्रास कोरोना संक्रमणभन्दा कमजोर छैन । कारागार पुर्वपट्टिका बासिन्दा कारागारबाट निस्कने फोहोजन्य पानीको पीडाबाट वर्षौंदेखि ग्रसित छन् । समस्यै समस्याको भूमरीमा झापा कारागार जकडिएको छ । कतै स्थानीयको समस्या त, कतै कैदीबन्दीको पीडा । झापा कारागार समस्याको भूमरीमा जकडिएको हो । ३ सय ५० जना क्षमता भएको यस कारागारमा हाल १ हजार १५ जना पुरुष, ७७ महिला र ५ जना आश्रित बाल बालिका छन् । महिला कैदीबन्दी त सहज बस्न सक्ने अवस्थामा छन् तर, पुरूष कैदीबन्दी सजिलै बस्न सक्ने अवस्थामा समेत रहेका छैनन् । कोभिड १९ को महामारी रोक्न सरकारले गरेको लकडाउनसँगै कैदीबन्दीले पाउँदै आएको दैनिक ६० रुपैयाँ रोकेपछि कैदीबन्दीले आर्थिक समस्यामा गुजारा गरिरहेका छन् । एकातिर कोरोना भाइरसजन्य रोग सर्ने त्रास, अर्कातिर उनीहरूबाट उत्पन्न हुने फोहोजन्य पानी तथा दिशापिसाव व्यवस्थापनको निकास दिने ढल नभएका कारण पुर्वपट्टि रहेका दुई दर्जन बढी घर परिवार प्रत्यक्ष असर व्यहोर्न वाध्य छन् ।
यस बेला देश लकडाउनमा छ । जो जहाँ छ त्यो त्यहीँ रहनु पर्ने बाध्यता छ । तर, कारागारको फोहोर पानी बग्ने ढलको उचित प्रवन्ध नभएका कारण त्यहाँबाट दैनिक उत्पादित हजारौं लिटर फोहोर पानी पुर्वपट्टि पसेर बस्तीलाई असर गरिरहेको पीडा कमजोर भावना होइन । दुई दशकयता कारागारको अस्तव्यस्त फोहोर उचित व्यवस्थापनको माग गर्दै आएका पीडित स्थानीयले न्यायोचित समाधानको बाटो नपाएको गुनासो गरिरहेका छन् । गर्मी महिना सुरू भएसँगै त्यस फोहोरले झापाको सदरमुकाम आसपासका नागरिकमा स्वास्थ्यप्रति नकारात्मक असर गर्न थालेको छ । कारागारबाट उत्पन्न हुने दिसाजन्य फोहोर पानीलाई व्यवस्थापन गर्न कारागार प्रशासनले गएको आर्थिक वर्षमा उत्तरपट्टि एउटा शोष ट्यांकी निर्माण गरेको छ । तर, स्थानीय सो ट्यांकीले मात्र फोहोर पानी रोक्न नसकेकोले सहजै बग्ने ढल निर्माण नभएसम्म समस्या हल नहुने बताउँछन् । शौचालयको शौच मिसिएको पानी केही हदसम्म रोकिए पनि कारागारको फोहोरले स्थानीयलाई सताउन छोडेको छैन । पुर्वपट्टि रहेका दर्जनबढी घरहरू फोहोर पानीबाट वर्षभरि नै डुबिरहेका हुन्छन् । त्यस आसपासको जमिनमा खेती बाली लगाउन नसकिने अवस्था छ । यस पीडाबाट मुक्त हुन स्थानीयले दशक लामो संघर्ष गरे पनि समस्या ज्यूँका त्यूँ छ । कोरोनाको कहर त कुनै दिन शान्त होला । तर, फोहोर व्यवस्थापन यस वर्ष पनि हुन नसक्ने देखिएपछि स्थानीयको पिरोलो जस्ताको त्यस्तै रहने भो ।
सदरमुकाम समेत रहेको नेपालकै पुरानो नगर भद्रपुर नगरपालिकाभित्र रहेको जिल्ला कारागार झापाबाट उत्पन्न हुने फोहोरको व्यवस्थापन गर्न सरकारी संयन्त्र असफल हुँदा आसपासका बासिन्दाको स्वास्थ्यमाथि चुनौती बढेको छ । १५ वर्षयता स्थानीयले कारागार प्रशासनलाई फोहोर व्यवस्थापन गर्न दवाव दिँदै आएको भए पनि जिम्मेवार निकायले सुनुवाइ नगर्दा फोहोरको उचित व्यवस्थापन हुन नसक्दा स्थानीयको जनजीवन दिसाजन्य बस्तुबाट विभिन्न सरुवा रोग र प्रदुषणले कष्टकर बन्दै गएको हो । विश्वव्यापी रूपमा फैलिरहेको कोभिड १९ (कोरोना भाइरस) संक्रमणको जोखिमको त्राससित कारागारको दुर्गन्ध थपिएपछि स्थानीय चिन्ताको भारी बोक्न बाध्य छन् ।
दैनिक उत्पादन हुने फोहोर व्यवस्थापनका लागि भौतिक संरचना निर्माण गर्न कारागार विभागसँंग माग गरेको रकमले फोहोरको उचित व्यवस्थापन गर्न पहिलो चरणमा शोष ट्यांकी निर्माण भएको कारागार प्रशासनको भनाइ छ । यो अस्थायी समाधान भए पनि स्थायी समाधानका लागि सहजै बग्ने ढल निर्माण नै विकल्प भएको बुझाइ प्रशासनको पनि रहेको छ । कारागारबाट दैनिक पाँच हजार लिटर फोहोर पानी निस्कने गरेको छ ।
