शालिकराम भट्टराई,
परिचयात्मक विवरण
फिदिम नगरपालिका वडा नं ११ बस्ने सुमन न्यौपाने एक कुशल उद्यमी किसान हुन् । फिदिम पारिपट्टिको फाँटिलो ठाउँ सेजेपा निवासी सुमन बाबु छविलाल र आमा चन्द्रकला न्यौपानेका कान्छा छोरा हुन् । सुमनको जन्म २०४७ साल जेष्ठ ७ गते सेजेपा पाँचथरमा भएको हो। छविलाल दम्पतिका दुई छोरा दुई छोरीमध्येका एक हुन् सुमन । इलाममा जन्मिएकी महिमा अधिकारीसँग विवाह गरेका सुमनको आठ बर्षका एक छोरा छन् । १२ कक्षासम्म औपचारिक शिक्षा लिएका सुमनले फिदिम नगरपालिका वडा नं– ११ सेजेपामा २६ रोपनी क्षेत्रफल जग्गामा उन्नत तरकारी खेती गर्दै आएका छन् । वि.सं. २०७० सालबाट तरकारी खेती शुरु गरेका सुमनले अहिले व्यावसायिक फड्को मारिसकेका छन् ।
विदेशमा गएर निकै पैसा कमाएर ल्याउने सपना बोक्ने अधिकांश नेपाली युवाहरुका एक चुनौती बनेर उभिएका छन् सुमन । उनले बैदेशिक रोजगारमा गएका आफ्नै दाजु र ज्वाइँ समेतलाई बिदेशबाट फिर्ता बोलाएर कृषि व्यवसाय सञ्चालन गर्न सल्लाह दिनुका साथै आवश्यक सहयोग समेत गरिरहेको बताउँछन् ।
व्यवसायिकरणमा प्रवेश
जय किसान कृषि फार्म दर्ता गरेर व्यावसायिक कृषिको थालनी गरेका सुमनले पाँचथरको सेजेपामा २६ रोपनी क्षेत्रफल जग्गामा उन्नत तरकारी खेती गरिरहेका छन् । यो फार्मले सुमनका आफ्नै ज्वाइँ नाताका केशव भुर्तेल र साथी सोमनाथ प्रसाई समेतको साझेदारीमा २०७७ मंसिर महिनादेखि झापा गाउँपालिका वडा नं. –६ मा खेती विस्तार गर्ने निधो गरेको थियो। सोही अनुसार झापा गापामा ३२ बिगाह जग्गा भाडामा लिइ एकैपटक ठुलो क्षेत्रफलमा प्याज खेती शुरु गरेका छन् । कृषि उद्यम विकासको काम तिब्र गतिमा भइरहेकोमा उनी गर्व गर्छन्।
झापा गापाको हनुमानचौक नजिकै ३२ बिगाह जग्गा भाडामा लिइएको छ । बार्षिक ११ लाख २० हजार भाडा तिरेर हाल खेती सञ्चालन गरिएको छ । उक्त जग्गामा यो सिजनमा वर्णशंकर जातको मकै १५ बिगाहमा लगाइएको छ । यस्तै ३ बिगाहमा आलु खेती गरिएको छ । अन्य १० बिगाहमा प्याज वाली लगाइएको छ । बाँकी जग्गामा उन्नत सुडान र मकै घाँस लगाइएको उनी बताउँछन् । वाली उत्पादनलाई मात्र प्राथमिकता दिएका ती उद्यमीहरुले अब मलखादको लागि गाईपालन व्यवसाय पनि शुरु गरेका छन् । रासायनिक मलखादको नियमित र सर्वसुलभ प्राप्ति नहुने देखिएपछि गाईपालन व्यवसाय थप गर्नुपरेको सुमन बताउँछन् । उनका अनुसार हाल गाईगोठ धमाधम निर्माण भइरहेको छ । उन्नत नश्लका कम्तीमा पचास वटा हलिस्टान तथा जर्सीक्रस गाईपालन गर्ने लक्ष्य जय किसान कृषि फार्मको रहेको छ ।
व्यवसायको लेखाजोखा
पाँचथर र झापालाई कृषि उद्यमको उज्यालो भविष्य बनाउनु भएका उद्यमीहरुले गत बर्ष जलवायु परिवर्तनको असरबाट भएको प्रकोपका कारणले निक्कै ठुलो क्षति ब्यहोर्नु परेको दुखद घट्ना पनि सुनाए । गत बर्ष १० बिगाहमा लगाएको प्याज वाली पाक्ने समयमा लगातारको बर्षाले प्याजलाई सुकाएर सुरक्षित भण्डारण गर्न नपाउँदै कुहिएर नोक्सान व्यहोर्नु परेको तितो यथार्थ पोख्छन् सुमन । यस्तै २०७८ कार्तिकको शुरुका दिनमा परेको बेमौसमी बर्षाका कारण नौ बिगाह जग्गामा लगाएको सबैजसो धानवाली पूर्णरुपमा नोक्सान हुन गएको उनले सुनाए । क्षति भएको धानवालीको राहत पाइनेमा भने उनले झिनो आशा लिएका छन् । तथापि हतोत्साहि भने देखिएका छैनन् । मकैवालीबाट यस पटक आठ लाख फाइदा भएको गर्वसाथ उनी बताउँछन् । काम गर्ने कर्मठ हातहरुलाई नेपालभन्दा अन्यत्र भौगोलिक र वातावरणीय सहजता नभएको उनको भनाइ छ ।
स्रोत साधनको अवस्था
उद्यम विकासका लागि स्रोत साधन चाहिन्छ । सुमनसंग स्रोत साधनको अवस्था के कसो छ त भनेर जिज्ञासा राख्दा उनी भन्छन् – हामीसँग ट्याक्टर एक थान छ । पिकअप एक थान, मिनिटिलर एक थान, मोटर बोरिङ छ थान र पम्पसेट बोरिङ एक थान छ ।
उद्यमी विकासमा सरकारी सहयोग
दुई बर्षअघि प्रदेशस्थित कृषि मन्त्रालय प्रदेश नं १ बाट पन्ध्र लाख रुपैयाँ अनुदान लिएर उनीहरुले फिदिम नगरपालिका वडा नं. ११ सेजेपा पाँचथरमा एउटा हाइटेक नर्सरी निर्माण गरेका छन् । सेजेपा क्षेत्रमा निकै आकर्षक भएको उक्त हाइटेक नर्सरीबाट त्यस क्षेत्रका किसानहरुले गोलभेडा, भेडेखुर्सानीलगायतका बेमौसमी तरकारीका वेर्नाहरु सहज रुपमा प्राप्त गर्न थालेका छन् । यस्तै आ ब ०७८ ÷०७९ मा कृषि ज्ञान केन्द्र पाँचथरको अनुदान सहयोगसम्बन्धी द्विपक्षीय संझौता भएर भण्डार गृह (कोलरुम) निर्माण भइरहेको सुमन बताउँछन् ।
उद्यमीको तालिम आदिको अनुभव
सुमनले काठमाण्डौ गएर नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद नार्कमा लामो समय काम गरेका बरिष्ठ कृषि बैज्ञानिक डा. केदार बुढाथोकी जो गोलभेडा वालीमा विशेष दख्खल राख्छन्, उनीसँग तीनदिने तालिम दुई पटक लिएका छन् । यसबाहेक कृषि विषयमा तालिम तथा अध्ययन अवलोकनको मौका प्राप्त नभएको उनी बताउँछन् ।
भावी योजना
हाल कृषि व्यवसायमा राम्रो मुनाफा देखिएकोले भविष्यमा पूर्ण रुपमा हाईटेक्नोलोजी अपनाएर कृषि विकासलाई गति दिने उनको योजना छ । त्यसका लागि कम्तीमा २०० वटा हाइटेक टनेल निर्माण गरि प्राङ्गारिक उत्पादनलाई प्राथमिकता दिने लक्ष्य छ । यसबाट नियमित रुपमा २० जनाको रोजगारी सिर्जना हुने र आंशिक रुपमा १३५ जनाले फार्ममा रोजगारी पाउने अपेक्षा गरिएको सुमन बताउँछन् । प्याजको बढ्दो आयातलाई मध्यनजर गर्दै आयात प्रतिस्थापन गर्ने नीति लिएको छ । त्यसकारण अबको दुई बर्षमा प्याज बार्षिक पाँच हजार क्विन्टल उत्पादन गर्ने लक्ष्य लिइएको सफल किसान सुमन सगर्व बताउँछन् । ( लेखक भट्टराई हाल कृषि ज्ञान केन्द्र पाँचथर÷सम्पर्क कार्यालय ताप्लेजुङमा कृषि अर्थ बिज्ञ छन् ।)
