मेची क्याम्पसको स्ववियु इतिहासलाई सम्झँदा

२०२१ सालमा स्थापना भएको मेची महाविद्यालय झापाको शैक्षिक गतिविधिको कोषे ढुंगा सावित भएको छ । ती महान् शैक्षिक अभियन्ता जसले झापाको भूगोललाई मात्र सीमित गरेनन्, जसको योगदान मात्र पनि आज नेपालको शैक्षिक परिदृश्यमा समेत अहम् भूमिका रहेको देख्न सकिन्छ । ती महान् अग्रज जसले उच्च शिक्षाको अमर दीप जलाएर इतिहासको निर्माण गरे, जसमध्ये आजसम्म बाँचेकाहरूलाई शिर झुकाएर हामीले सम्मान र अभिनन्दन गर्नुपर्छ भने दिवंगत संस्थापकहरूलाई हार्दिक श्रद्धाञ्जलि अर्पण गर्नुपर्दछ ।

आफू जलेर भएपनि युग-युगसम्मलाई उज्यालो प्रकाश छोडेर जाने ती विभूतिहरूप्रति भावी पुस्ताले अझ गहिरो सम्मान सम्झना र आदर गरेर मात्र आफ्नो गन्तव्य सोझ्याउनु पर्दछ । त्यही महाविद्यालय जहाँ अध्ययन गर्ने युवा विद्यार्थीहरूले विद्यार्थी हक, हित र अधिकार प्राप्तिका लागि गरेको शैक्षिक संघर्ष र बलिदानलाई पनि हामीले शिरमा राखेर हिड्नै पर्छ । त्यस समयमा विद्यार्थीको हित र कल्याणका लागि अनि राष्ट्र र राष्ट्रियताको पक्षपोषण गर्ने महान् उद्देश्यका साथ २०२२ सालमा पहिलो स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनको निर्वाचन सम्पन्न भएको थियो । यो निर्वाचनले जगतबहादुर श्रेष्ठ सभापति रहेको युनियनलाई विजयी गरायो भनें क्रमशः २०२३ सालमा सभापति हरि भेट्वाल, सचिवमा अमृत बुढाथोकी, २०२४ मा राजेन्द्र थापा, २०२५ मा राधाकृष्ण मैनाली, २०२६ मा वासुदेव शर्मा, २०२७ मा चन्द्रप्रकाश मैनाली र २०२८ मा इन्द्र केसी सभापति, मोहन खरेल महासचिव, तुलसी उप्रेती उपसभापति, साहित्य मन्त्री सिताराम तिम्सिनासहित अन्य सदस्यले विजय प्राप्त गर्नु भएको थियो । इन्द्र केसीले कार्यकालको बीचैबाट कार्य बहन गर्न नभ्याएर छाडेपछि उपसभापति तुलसी उप्रेती कार्यवाहक सभापति रहनुभएको थियो भन्ने जानकारी तत्कालीन उपसभापति तथा कार्यवाहक सभापति तुलसी उप्रेतीबाट जानकारी प्राप्त भएको छ ।

२०२८ पछाडि तत्कालीन राजनीतिक व्यवस्थाले विद्यार्थी संगठनलाई देशव्यापी रूपमा लगभग प्रतिबन्ध लगाएपछि पनि देशका विभिन्न क्याम्पसहरूमा आंशिक रूपले स्ववियु निर्वाचन सम्पन्न भएका उदाहरण पाइन्छन् । समयको लामो अन्तराल पछाडि पाकिस्तानमा जुल्फिकर अलि भुट्टोलाई फाँसी दिएपछि नेपाली विद्यार्थी आन्दोलन मेघ गर्जनझैं गर्जिन थाल्यो र सिंगो राष्ट्र आन्दोलित हुन पुग्यो । त्यसै बेला मेची क्याम्पसका विद्यार्थीहरू समेत संयुक्त रूपमा सरकारी दमनका विरुद्धमा सडकमा ओर्लिए । क्याम्पसबाट नाराबाजी गर्दै संगम चोक भद्रपुरमा पुग्नासाथ तत्कालीन प्रमुख जिल्ला अधिकारी दानबहादुर शाहीको निर्देशन पालना गर्दै प्रहरीले अन्धाधुन्ध लाठी प्रहार गर्दा युवा विद्यार्थीहरू पुष्प पोख्रेल, दुर्गा पराजुली, पुष्प सिटौला, तारा पौडेल, मुनाकिरण डाँगी, भरत भट्टराई, शरण श्रेष्ठ, पुष्प पौडेल, गोविन्द चापागाँई, राजकुमार पोख्रेल, नवीन डाँगी, कमल पुडासैनीलगायत थुप्रै विद्यार्थी घाइते भए र प्रहरी खोरमा थुनिन पुगे ।
भद्रपुर संगम चोकमा देखिएको पुलिस बर्बरता र जिल्ला र अञ्चल प्रशासनको दमन राष्ट्रव्यापी आन्दोलनका अगाडि निस्तेज हुँदै जाँदा तत्कालीन राजाले जनतासामु झुकेर जनमत संग्रहको घोषणा गर्न बाध्य हुनु परेको इतिहास सर्वविदित्तै छ।

मेची क्याम्पस र यस क्याम्पसका विद्यार्थी गतिविधि क्याम्पसका आन्तरिक समस्यामा मात्र केन्द्रित थिएनन् । २०३५ सालको कुरा हो, पूर्वोत्तर भारतबाट जबरजस्ती खेदिएर जिल्ला प्रशासन झापाको कार्यालय अगाडि आफ्ना समस्या प्रस्तुत गर्न आइपुगेका करिब २५ जना “शरणार्थी” द्वारा धर्ना दिइरहेका बारेमा क्याम्पसका विद्यार्थीहरूले ज्ञापनपत्र दिन जाँदा तत्कालीन प्रजिअ हिरण्य रेग्मीको निर्देशनमा प्रहरी दमनका कारण विद्यार्थी गोविन्द चापागाईंसहितका युवाहरूले कम सास्ती भोगेका थिएनन् । जनमत संग्रहको घोषणा भएलगतै विद्यार्थीहरू बहुदलका पक्षमा झापा र झापा बाहिरका विभिन्न भागमा पुगेर जनमत सिर्जना गर्ने क्रममा पूर्वाञ्चल क्षेत्रका क्याम्पसको तुलनामा मेची क्याम्पसले अगुवाइ गरेको प्रसंग इतिहासमै महत्वपूर्ण कदम मान्नु पर्दछ ।

यसै क्रममा २०२८ सालमा विद्यार्थी संगठन र स्ववियु माथिको प्रतिबन्ध २०३६ मा फुक्यो र मेची क्याम्पसमा पनि स्ववियु निर्वाचन निर्वाध रूपमा सम्पन्न भयो । सीपी मैनाली छैटौं कार्यकालका सभापति हुनुहुन्थ्यो भने २०३६/०३७ सालको निर्वाचनमा तीन पक्षीय विद्यार्थीको सहभागिता रह्यो । जसमध्ये अनेरास्ववियु (एकताको पाँचौ) अग्रभागमा थियो भने नेविसंघ र रास्वविम (पञ्चायत पक्षधर) क्रमशः दोस्रो र तेस्रो स्थानमा थिए । मेची क्याम्पस स्ववियुको सातौं कार्यकालमा अनेरास्ववियुको प्यानलबाट सर्वाधिक मत प्राप्त गरी विजयी हुनेहरूमा सभापति पुष्पराज पोख्रेल, उपसभापति किशोर अधिकारी, सचिव चन्द्र भण्डारी, सहसचिव विष्णु तिम्सिना, कोषाध्यक्ष तुलसा आचार्य र सदस्यहरूमा हंसलाल राजवंशी, यादव अधिकारी, कुसुमकुमार ओली, सत्यमान गिरी दुई जना मनोनितमध्ये आरती पोख्रेल, (एकजना सदस्यको नाम थाहा भएन) ले आफ्नो कार्यकाल सफलतापूर्वक सम्पन्न गरेको थियो । उता नेविसंघको तर्फबाट सभापतिका उम्मेद्वार कृष्ण सुवेदीको सम्पूर्ण प्यानल नै पराजित भएको थियो ।

त्यसैगरी आठौं कार्यकालका लागि सम्पन्न निर्वाचनमा अनेरास्ववियुको नेतृत्व गर्दै सभापतिको पदमा चन्द्र भण्डारी, उपसभापति पुण्य भट्टराई, सचिव पुण्य सुवेदी, सहसचिव पर्शुराम सेढाईं, कोषाध्यक्ष ओली र सदस्यहरूमा राजकुमार पोख्रेल, रचना ओली, हंसलाल राजवंशी, सावित्रा तिम्सिना, दीपक भण्डारी, इन्द्र कन्दङ्वा आदि रहनुभएको थियो । उता नेविसंघको नेतृत्व गर्दै निर्वाचनमा प्रतिष्पर्धी भएका सभापतिका उम्मेद्वार शालीन व्यक्तित्व मुकुन्द ढुंगानाको प्यानल पराजित भएको थियो

उसबेला स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनले विद्यार्थीको हित र कल्याणकारी कार्ययोजनासँगै राष्ट्रिय माग र मुद्दामा केन्द्रित रहेर आन्दोलन गर्नै पर्ने राष्ट्रिय आवश्यकता थियो । मेची क्याम्पसमा सम्पन्न दुबै निर्वाचित स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियन राजनीतिक संक्रमण कालखण्डमा रहेका कारण क्याम्पसका भौतिक र विद्यार्थी हितका मागसँगै “नेपाल भारतबीच सम्पन्न सन् १९५० को असमान सन्धी खारेज गर, गोर्खा भर्ती केन्द्र बन्द गर, सम्पूणर् राजनीतिक बन्दीलाई बिना शर्त रिहा गर, जनवादी शिक्षा लागू गर, विद्यार्थीलाई निःशुल्क अध्ययन गर्ने व्यवस्था गर” भन्ने जस्ता एक सय आठ वटासम्मका माग नियमित उठाउने गरिन्थ्यो । यी मागहरू जिल्लाव्यापी वालिङ, पोष्टरिङ गर्दै सभाको आयोजना गरी जनतालाई सचेत र जागरुक बनाउने गरिन्थ्यो ।

क्याम्पसमा स्ववियुले नियमित सांस्कृतिक कार्यक्रम गरी युवा विद्यार्थीलाई सचेत बनाउने क्रियाकलाप गर्दा नेविसंघ पक्षीय विद्यार्थी भरत भुर्तेल, राजेश ढुंगाना, पुष्प सिटौलासहितका विद्यार्थीको अवरोधलाई छिचोलेर गतिविधि गर्नु नियमित चुनौती थियो । उस बेला हामीहरू पढ्नेभन्दा अतिरिक्त क्रियाकलापको माध्यमबाट आफ्नो वर्चस्वलाई बलियो र सशक्त बनाउने कार्य योजना बनाउने गर्थ्यो। त्यस बेला नेविसंघमा अग्रभागमा रहेर गतिविधि गर्नेहरूमा मुकुन्द ढुंगाना, कृष्ण सुवेदी, नरसिंह साहेवाल, राजेन्द्र घिमिरे, नवराज ढकाल, भरत भुर्तेल, तारा विमली, इन्दिरा विमली, राजेश ढुंगाना, पुष्प सिटौला, कृष्ण मैनाली, रोशन श्रेष्ठ, अम्बिका चापागाईं, रश्मी प्रसाईं, जयप्रकाश शर्मा, लोकराज ढकाल आदि हुनुहुन्थ्यो भने राष्ट्रवादी स्वतन्त्र विद्यार्थी मण्डलमा राम थापा, सोम पोख्रेल, हेम सुवेदी, विष्णु शिवाकोटी, लय संग्रौला डम्बर बर्मालगायत हुनुहुन्थ्यो ।
अनेरास्ववियुको अग्रभागमा पुष्प पोख्रेल, टंकबहादुर कार्की, राजकुमार पोखेल, रमेश पौडेल, विष्णु तिम्सिना, शम्भु ढकाल, भानु तिम्सिना, पुण्य सुवेदी, विष्णु भट्टराई, तारा पौडेल, कोपिला सिटौला, गंगा उप्रेती, सावित्रा तिम्सिना, भरत भट्टराई, पोखराज कडरिया, सुमित्रा कडरिया, हरि राना, रत्न केसी, ध्रुव ओली, रचना ओली, हंसलाल राजवंशी, परशुराम सेढाईं, राजेन्द्र ओली, रुद्र मैनाली, पुण्य भट्टराई, चन्द्र भण्डारीजस्ता थुप्रै अन्य युवा साथीहरूको घुइँचो थियो ।

मेची क्याम्पसका विद्यार्थी नेतृत्वले जिल्लाका कुनै पनि भागमा पुगेर पञ्चायत विरोधी गतिविधि गर्नु जनमत संग्रहमा सहभागिता जनाउनु, जेलनेल र प्रहरी हिरासतको रत्तिभर परवाह नगर्नु, एउटा नवीन संस्कृतिको निर्माण गर्ने प्रक्रिया निरन्तर थियो भने सांस्कृतिक तथा राजनीतिक गतिविधिको केन्द्र मेची क्याम्पसको प्राङ्गण, सुरुङ्गा क्षेत्र र बिर्तामोडलाई विशेष प्राथमिकता राख्ने गरिन्थ्यो । नेविसंघ नेपाली कांग्रेसबाट प्रत्यक्ष निर्देशित थियो भने अनेरास्ववियु तत्कालीन नेकपा मालेबाट निर्देशित हुन्थ्यो ।

एकपटक मेची क्याम्पसमा आयोजित सांस्कृतिक कार्यक्रममा “समर प्यालेस दरबार मन्त्रीज्यूको घरबार, जगल मास्ने थापा सरकार” भन्ने शब्दलाई संगीतवद्ध रूपमा गाउने विद्यार्थी कृष्ण आचार्य, चन्द्र भण्डारीको शब्द संगीतमा रचित “मुट्ठी उचाली लड्छौं, बढ्छौं देशका निम्ति उठछौं” अनि राजकुमार पोख्रेलद्वारा रचित “हाम्रो जीवन बित्तै जाँदा हामी गीत गाउँछौं, खान बस्न नपाउँदामा झोडा फाँड्न आउँछौं” गीत गाइसक्दा नसक्दा क्याम्पसमा अध्ययनरत केही गुप्तचर विद्यार्थीको सूचनाका आधारमा प्रहरी दमन र विद्यार्थीको प्रतिरोध र भागाभाग मेची क्याम्पसको एउटा उल्लेखनीय घटनाका रूपमा स्मरण गर्न सकिन्छ ।

क्याम्पसमा आयोजित सांस्कृतिक कार्यक्रममा गायक गायिकाहरू पुण्य सुवेदी, दीपक भण्डारी, नारद टीका भण्डारी, विजय केरुङ, कमल नेपाली, कुलेन्द्र मैनाली, रमेश पौडेल, गोविन्द थापा, मित्र कटुवाल, भण्डारी, मदन सिवाकोटी, ईश्वर भण्डारी, उषा श्रेष्ठ, पवित्रा निरौला, चन्द्र भण्डारीलगायत दर्जनौ गायक, वाद्यवादक र नृत्यकारहरूको उपस्थितिमध्ये केही कलाकार क्याम्पस बाहिरबाट समेत ल्याएर कार्यक्रम सम्पन्न गर्दा अखिल विपक्षी अन्य संगठनबाट भएका थुप्रै अवरोध स्मरणयोग्य रहेका छन् ।

जिल्लाकै एक मात्र सरकारी क्याम्पस भएर पनि बढीमा चार सय विद्यार्थी रहनुले झापाको शैक्षिक तस्वीरको राम्रो झलक देख्न सकिन्छ । २०३६ सालमा स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियन गठन गर्न पाउनुको उत्साह विद्यार्थी हितभन्दा बहुदल पक्षलाई कसरी सुदृढ तुल्याउन सकिन्छ भन्ने दिशाबोधका कारण दुई वर्षे कोर्ष थप एक वर्ष तन्कनु, विश्वविद्यालयको शैक्षिक क्यालेन्डर अस्तव्यस्त हुनु, बहुदलवादीबीच विवाद र तनाव बढ्नु, जनमत संग्रहमा कथित सुधारिएको पञ्चायतले विजयको पगरी गुथ्नु यी आदि घटना र प्रसंगले स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनको लक्ष्य अधुरो रहेको बुझ्न सकिन्छ ।
त्यस वेला मेची क्याम्पस स्ववियुको प्रत्यक्ष सहभागितामा विभिन्न आन्दोलनको अगुवाइ भएका थिए । अनेरास्ववियुको राष्ट्रिय कार्यक्रमअन्तर्गत भएको २०३७ चैत्र १४ गतेको प्रथम ऐतिहासिक नेपाल बन्द कार्यक्रम सफल तुल्याउने क्रममा प्रशासनिक धरपकड, जेल र हिरासतमा विद्यार्थी माथिको दमन अत्यन्त चर्को थियो भने २०३७ भाद्र महिनाबाट क्याम्पसबाटै आरम्भ भएको पाटाकाण्ड देशकै सशक्त आन्दोलनका रूपमा सुपरिचित छ । एक सेर चिनीको मूल्यभन्दा एक मन पाटा (जुट) सस्तोमा बिक्री गर्नुपर्ने किसानको बाध्यता अन्ततः दशैंको मुखमा किसान विद्रोहमा परिणत भयो । मेची क्याम्पसबाट निस्किएको विद्यार्थी किसानको जुलुसको नेतृत्व पंक्तिमा रहेका पुष्प पोख्रेल, यो लेखक तथा स्ववियुसँगै असंख्य सहभागीमाथि तत्कालीन अञ्चलाधीश लीलाराज विष्टले स्थानीय उद्योगी मोहनलाल अग्रवालको घरबाट “पुष्पे चन्द्रेलाई गोली ठोक” भनेर आदेश गर्दा हानिएको गोली लागि स्थानीय युवा विनय रेग्मी सख्त घाइते हुनुभयो भने सयौंलाई अश्रुग्यास र लाठीचार्ज गरी घाइते बनाएको घटना देशकै सर्वाधिक चर्चाको शिखरमा रहेको थियो । जिल्ला इन्सपेक्टर रेवतबहादुर थापाको अगुवाइमा रहेको सैकडौं प्रहरीको बर्बरता कहिल्यै बिर्सन नसकिने घटनाको रूपमा लिइन्छ । विनय रेग्मीलाई जिउँदो सहिदका रूपमा हामीले स्वीकार गर्यौ तर निजी खर्चमै उपचार गरेर लामो समयपछि उहाँ स्वस्थ्य हुनुभएको थियो ।

स्ववियुले झापाका विभिन्न क्षेत्रबाट अध्ययन गर्ने क्याम्पस आउने विपन्न विद्यार्थीलाई निःशुल्क सम्पूणर् विद्यार्थीलाई बिर्तामोडबाट पचास पैसामा क्याम्पस जान पाउनु पन माग राखी तत्कालीन पोशाकका लागि बस व्यवसायी संघसंग छलफल गरी पचास जनालाई सहयोग दिएको थियो भन अञ्चलाधीश मदन गिरीसमक्ष पुग्दा यो लेखकलाई “यही गोली हानेर मारिदिन्छु” भन्ने जवाफमा भएको प्रसंगबाहेक शिवगञ्जका विद्यार्थी ज्योति पाठकलाई स्थानीय पञ्चहरूले गरेको छुरा प्रहार नेविसंघका नेता मुकुन्द ढुंगानाले गरेको प्रतिवाद पछाडि अञ्चलाधीश निहुँरिएर हाम्रो माग पुरा विराटनगरका युवानेता फणिन्द्र तिम्सिना माथिको हत्याकाण्ड जस्ता दर्जनौ काण्ड प्रकाण्डमा विद्यार्थीको हकहित र जनपक्षमा सञ्चालित राष्ट्रिय तथा स्थानीय आन्दोलनको अगुवाइमा मेची क्याम्पस स्ववियुले उच्च भूमिका निर्वाह गरेको इतिहास स्वर्ण अक्षरले लेखिने कुरामा दुई मत नहोला।

यही मेची क्याम्पस जहाँ अध्ययन गरेका विद्यार्थी नेत्र घिमिरे तथा राम थापाले शहादत प्राप्त गरी सहिद भएको इतिहास छ भने यस क्याम्पसले उत्पादन गरेका सयौं व्यक्तित्वहरू राष्ट्रिय राजनीतिका प्रखर सम्वाहक भएका छन् । राष्ट्रसेवक कर्मचारी, न्यायसेवा, सञ्चार, साहित्य र सांस्कृतिक क्षेत्रका महान् हस्तीहरू पनि यसै क्याम्पसको स्ववियुसँग कुनै न कुनै रूपमा आबद्ध भएका व्यक्तित्वहरु हुन्। हो, स्ववियुको इतिहास लामो छ । यसको इतिहासलाई धमिल्याउने प्रयत्न भने नभएका होइनन् । कालो मसी बाक्सामा खन्याएर ब्यालेट नै समाप्त पार्नेहरू, अनेकौं प्रपञ्च गरेर चुनाव भाँड्नेहरू, बाक्सा फ्याँक्नेहरूको इतिहास पनि मेची क्याम्पसको स्ववियुको इतिहासमा बिर्सन नसकिने पक्षहरू हुन् । स्ववियुको चुनाबको मतपत्र खसिरहेको ब्यालेट सहितको बाक्सा क्याम्पसको माथिल्लो तलाबाट एक्कासी तल फ्याँकेर बाक्सा फ्याँक्ने स्वयं नै ओभानो हुन खोज्दै ‘कसले फ्याँक्यो यो बाक्सा ? चुनाब रद्द गर’ भन्दै साँखुल्ले हुनेहरू जोडतोडले लागेर पनि यसको इतिहासलाई धमिल्याउन सकेनन् । त्यस समयमा एक गठ भएर स्ववियुको चुनाब गरी छाड्ने प्राध्यापकहरूको जति प्रशंसा गरे पनि कमै हुन्छ । त्यस्तो विकट परिस्थितिका सामु कहिल्यै नझुक्ने प्राध्यापक गणहरू वन्दनीय छन् ।

विशेष रूपले २०३५ /०३६ देखि २०४० असोज ३ गतेसम्मका स्ववियु गतिविधिलाई आँशिक रूपमा यस लेखमा समेटिएको छ भने त्यसपछिका चार वर्ष निर्वाचन हुनै सकेन । त्यसपछि सम्पन्न स्ववियु निर्वाचनबाट विजयी सभापतिहरू क्रमश मेघप्रसाद रेग्मी, पारस नेपाल, मोहन महर्जन, अर्जुन पाण्डे, मदन शिवाकोटी, गणेश पोख्रेल, बसन्त बानियाँ, असारु राजवंशीको नेतृत्वमा विद्यार्थी र क्याम्पसको हितमा महत्वपूर्ण काम सम्पन्न भएका छन् । यस क्रममा २०३५/०३६ देखि आजसम्म मात्रको विशेष चर्चा गर्दा २०२१ सालदेखि विद्यार्थी युनियनको नेतृत्व गर्ने हाम्रा तमाम अग्रजलाई हामीले उच्च सम्मान गर्दै यस क्याम्पसका प्रबुद्ध शिक्षकगण कर्मचारी बन्धुहरू तथा सम्पूर्ण विद्यार्थी साथीहरू, क्याम्पस स्थापनामा जीवन समर्पण गर्ने अग्रज संस्थापक र वर्तमानका जिम्मेवार अभिभावकलाई एकमुष्ट सम्झेर आदर, सम्मान र अभिनन्दन गर्दै पञ्चायतकालमा समेत स्वतन्त्र र निर्वाध रूपमा स्ववियु स्थापना गरी सञ्चालन गर्न सफल रह्यौं भने गणतान्त्रिक नेपालमा स्ववियु गठन किन हुन सक्दैन ? यही प्रश्नका साथ बिदा चाहन्छु ।( मेची क्याम्पस स्ववियु पूर्वसभापति भण्डारीको अनुमतिमा मेची बहुमुखी क्याम्पसको स्वर्ण महोत्सव स्मारिकाबाट साभार गरिएको)