म त लाली गुराँस भएँछु
वनैभरि फुलिदिन्छु
मनैभरि फुलिदिन्छु…..
क्षेत्रप्रताप अधिकारीले रचना गरेको र स्वरसम्राट नारायण गोपालले लय मिलाएर गाएको माथिको चर्चित नेपाली गीत नसुन्ने हामी कमै होलाउँ । तर गीतमा भनिएको वनैभरि फुलेको देखेर मनैभरि सजाउने सौभाग्य पाउने भने हामी कमै होलाउँ।
नेपालको नाम सुन्नेबित्तिकै सगरमाथा,गौतम बुद्ध, वीर गोर्खाली मात्र होइन, गुराँस फुल्ने सुन्दर देश भनेर पनि चिनिन्छ । नेपालको राष्ट्रिय फूल नै लाली गुराँस राखिएको छ । यसको सुन्दरताको अवलोकन गर्न, डाँडा पाखाभरि ढकमक्क फुलेका फूल हेरेर रमाउन, मनै हरेर लैजाने प्राकृतिक दृश्यलाई हृदयभरि सजाउन हजारौं स्वदेशी र बिदेशी मानिसहरु यो मौसममा टिएमजे क्षेत्रमा देखिन्छन् । तर हामी धेरैलाई टिएमजेको बारेमा त्यति जानकारी नहुन सक्छ। धेरै पर्यटकहरु गुराँस हेर्न, रमाउन तथा त्यति नै संख्यामा गुराँसको अध्ययन अनुसन्धान गर्न समेत रुचि राखेर त्यो क्षेत्रमा धाउँछन् । यहि मौसममा यहाँको भ्रमण गरिन्छ । स्वदेशी धेरै आकांक्षा राख्नेहरुलाई र अन्य सबैलाई केही जानकारी होस् भन्ने हेतुले धेरै पटक भ्रमण गरिएको आफ्नो अनुभवहरु समेत समेटेर यो आलेख तयार गरिएको छ।
टिएमजे(TMJ) भनेको के हो ?
टिएमजे भन्नाले तीनजुरे मिल्के जलजले भन्ने बुझिन्छ। यो क्षेत्र ताप्लेजुङ, तेह्रथुम र संखुुवासभा जिल्लामा फैलिएको छ। तीन जिल्लाका सिमावर्ती यो भूभाग गुराँसको लागि संसारैभरि प्रसिद्ध छ। डाँडाभरि रातै भएर फुलेका गुराँसका बोटहरुले नोटका बिट्टा बर्षाउन र त्यो क्षेत्रको काँचुली फेराउन सक्षम हुनेछन् ।
टिएमजे २७°६´ ५७´´ देखि २७°३०´२८´´ उत्तरी अक्षांश र ८७°१९´ ४६´´ देखि ८७°३८´१४´´ पूर्वी देशान्तरको बिचमा रहेको झण्डै ५८५ वर्ग किमिमा फैलिएको एउटा भूगोल हो। यसको लम्बाइ ३०–४० किमि उत्तर दक्षिण र ५–२५ किमि पूर्व पश्चिम रहेको छ। यो नेपालको निम्न हिमाली र हिमाली क्षेत्रमा पर्ने भाग हो। तीनवटा जुरो जस्तो देखिने सुन्दर पहाडको आकृति हेरेर तिनजुरे नामकरण गरिएको हो । तीनजुरे तेह्रथुम र संखुवासभा जिल्लामा पर्दछ भने मिल्के र जलजले भने ताप्लेजुङ , संखुवासभा र तेह्रथुमको सिमावर्ती क्षेत्रहरुमा पर्दछ । टिएमजेलाई नेपालको गुराँसको राजधानी भनिन्छ।
यहाँ के के देख्न पाइन्छ?
यो क्षेत्र नेपालको गुराँसको राजधानी भएकोले चैत्र बैशाख महिनामा यहाँको मुख्य आकर्षण भनेकै ढकमक्क फुलेका गुराँसका बोटहरुले धपक्कै बलेका सुन्दर पहाड र वनपाखा हेर्नु हो। यहाँनेर नेपालमा पाइने ३२ मध्ये २८ प्रजातिका गुराँस पाइन्छन् ।समुद्री सतहबाट ३६८० मिटर उचाईमा रहेको तीनजुरेबाट सूर्योदय र सूर्यास्त हेर्न सकिन्छ। कञ्चनजङ्घा र मकालु हिमाली शृङ्खला मज्जाले देखिन्छ । तीनजुरेको २८००मिटर उचाइमा रहेको तीनजुरे पाथिभरा मन्दिर तथा नजिकैको साकेलाथान अर्को आकर्षण रहेकोछ। भर्खरै मात्र पाथिभरा देवीको आकर्षक मूर्ति राखिएको छ। कोशी प्रदेश सरकारको रु दश करोडको योजना मुताविक धमाधम पूर्वाधार विकासका कामहरु भैरहेको छ। उत्तरतिर गोठखोला र दक्षिणतर्फको धनकुटा बिचमा रहेका हरेक कुराले मानिसको मन चोरेरै लैजान्छन् । सभापोखरी, गुफापोखरी, भिमसेन ढुङ्गा अन्य महत्वका स्थानहरु हुन् । भिमसेन ढुङ्गा पाण्डवसँग जोडिएको महाभारतकालीन स्थान हो भने गुफापोखरी भगवान शिवसँग जोडिएको स्थान हो। टुटे देउराली बजारकै छेउमा जङ्गलको बिचमा रहेको तीनजुरे पार्क अनि तीनजुरेको टपमा रहेको भ्यू टावर नहेरी चित्त बुझ्दैन। ह्यातुङ्ग झरना, अरुण तमोर नदी र तिनका उपत्यका , जलजले हिमाल आदिले सुनमा सुगन्ध थप्ने नै भए।
यसको जैविक विविधता कस्तो छ ?
अनुसन्धानकर्ता लेखक आयुस सम्मोहनको समूहको अध्ययनको आधारमा यो क्षेत्र जैविक विविधताको हिसावले सम्पन्न छ ।यहाँ ३० प्रजातिका स्तनधारी जनावरहरु पाइन्छन् । त्यसमध्ये धेरै लोपोन्मुख समेत छन् ।स्नो लियोपार्ड, लियोपार्ड क्याट, मुस्क डियर, क्लाउडेड लियोपार्ड, हिमालयन पाल्म सिभ्ट, हनुमान लङ्गूर, घोरल, हिमालयन थार, स्याल, बार्किङ डियर, आसामी वानर आदि यहाँ छन् । त्यस्तै २७४ भन्दा बढी चराका प्रजाति यस क्षेत्रमा पाईन्छन् । काँडे भ्याकुर, डाँफे , मुनाल, हिमाली काग आदिले गाउँदै नाचेको देखिन्छ। सुनसान एकान्तमा कागको स्वरले सन्नाटा चिरिरहन्छन् ।
यहाँ २५० भन्दा बढी प्रजातिका वनस्पतिहरु भेटिएका छन् ।टेक्सस, रानी सल्लो, गोब्रे सल्लो, एबिस, उतीस, चाप , २८ प्रजातिका गुराँस , जताततै सेतै फुलेका स्याम्बुकस होकेरीका बुट्टाले मनै लोभ्याउँछन् । गाढा रातो, गुलावी, कलेजी, सेतो गुराँसका झाडी र नाङ्गा चौरले त्यस क्षेत्रलाई स्वर्गको टुक्रो बनाएको छ।
जलवायु परिवर्तनको असर कस्तो छ ?
नेपाल जलवायु परिवर्तनको मारमा परेको विश्वको चौथो मुलुक हो। जलवायु परिवर्तनको दर अन्य क्षेत्रमा भन्दा हिमाली मुलुकहरुमा बढी देखिएको छ । त्यसमा पनि हिन्दू कुष हिमालयन क्षेत्रमा झनै असर गहिरो छ। नेपाल सेन्ट्रल हिमालयन क्षेत्रमा रहेरपनी ईस्टर्न र वेस्टर्न हिमालयको फ्यूजन पनि हो। त्यसकारण पनि जैविक विविधताका सोधार्थीले नेपालको अध्ययन गर्नै पर्दछ। तर यहाँको जैविक विविधता जलवायु परिवर्तनको चपेटामा परेको छ।
जलवायु परिवर्तनले संसारकै समुद्री , स्वच्छ जल तथा जमिनमा हुने पर्यावरणीय पारिस्थितिक प्रणालीमा असर पारेको कुरा पार्मेसनको सन् २००६ को अनुसन्धानले बताएको छ। त्यस्तै वनस्पति विविधतामा यसले असर गर्दछ भनी पेरेप्राको समूहले सन् २०१० मा बताएका छन् । वनस्पतिको भौगोलिक फैलावटमा यसले पारेको असर सन् २०२१ मा झाङ्को समूहले अध्ययन गरेको थियो। उच्च पहाडी र हिमाली क्षेत्रमा वनस्पतिको बदलिँदो पर्यावरणसँग जुध्ने क्षमता ह्रासबारे सन् २०१५ मा पोमको समूहले र सन् २०१९ मा पेपिनको समूहले अध्ययन गरेका छन् ।
यसै बसन्तको चैत्र अन्तिम साता स्वयं पंक्तिकार त्यहाँ पुग्दा गुराँसको फूल नअडिएको समस्या स्थानीय र गुराँसमा काम गर्नेहरुले बताए। यस बर्षको लामो हिउँदे खडेरीले फूल कम फुलेका, फूल कोपिलावस्थामै झरेको भन्ने बुझियो तर यसको बैज्ञानिक अध्ययन जरुरी देखिन्छ । चैत्र मध्यको बर्षापछि मात्र फूल मज्जाले फक्रन थालेका र कोपिला अडिन सकेका स्थानीयले बताए।गुराँसको राजधानी तीनजुरे मिल्के जलजले जाउँ, गुराँसमा रमाउँ र स्थानीय पर्यटनलाई टेवा दिउँ। अस्तु !
tulasikharel2015@gmail.com
