एमाले पार्टी सिद्धान्ततः शुद्ध रक्तको भण्डार हो । यो जत्तिको सही सिद्धान्त भएको पार्टी दुनियाँमा नै छैन भन्दा हुन्छ । तर यसको धमनीमा धमिरा लागेको छ र शब्दकोश अनुसार धमनी र धमनी जाल भन्नाले ह्रदयबाट शरीरका विभिन्न अवयवमा रगत जाने नाडी र रक्तवाहिनी वा ज्ञानवाहिनी नसाको सञ्जाल भनिँदो रहेछ । जबज नामको समृद्ध रक्तकोश पार्टीका नसा–नसामा प्रवाहित हुन पाएको छैन । पार्टीका रक्तवाहिनी र ज्ञानवाहिनी नाडी र नसाहरु अवरुद्ध पारिएका छन् । कतिपयले जानी जानी कतिले नजानी पनि नाडीहरुलाई अवरुद्ध पारेका छन् । जबजको दूरगामी ध्येय उद्धेश्य नबुझेर र नबुझाएर पनि यस्तो भएको हुन सक्छ । यसले भित्रभित्रै पार्टीलाई अन्तरध्वंंश गर्न लागेको देखिन्छ । महिला हिंँसा प्रमाणित नेतालाई सुधारात्मक कार्बाही पनि गर्न नसक्ने र नपाउने पार्टीको केन्द्रीय अन्ुशासन आयोग भएपछि पार्टीमा कस्तो अनुशासनको अपेक्षा गर्न सकिन्छ ? धेरैलाई जबजअनुसार नेपाली विशेषताको समाजवाद स्थापना गर्ने कुरामा वास्ता छ जस्तो लाग्दैन । प्रदेश सरकार अमुक शिक्षकको जन्मजयन्ती मनाउन दस लाख र अर्का धराने शिक्षक तथा बुद्धिजीवीका नामको संस्थालाई एक करोड विनियोजन गरेर रमित देखाउँछ । पार्टीका मूल काम छाडेर अहिलेदेखि पालिका प्रमुख र सांसद् पदका लागि अनेक खालका षडयन्त्रका गोप्य नाताबुना बुनिने गरेको देखिन्छ । यस्तो प्रवृत्ति अन्यत्र पनि होला । इटहरीमा कम्तीमा चौलागाई थरि नेतालाई नगर प्रमुख बनाउन हुन्न भनेर आज र अहिलेदेखि घीनलाग्दा षडयन्त्रका तानाबाना बुन्न थालिएको देखिन्छ । इटहरीका नगर प्रमुख भएका र सम्भावना भएका एक चौधरी थरि नेताले आफैँलाई खाल्टामा पुर्न तयार देखिन्छन् । तर जात भजाउन भने छाडेका छैनन् ।
आर्थिक भौतिक तथा नैतिक इमान्दारिताका विषयमा पार्टी अध्यक्ष के.पी.शर्मा ओली उदाहरणीय हुनुहुन्छ । यसको पुष्टि आफ्ना नामको सबै जायजेथा ट्रष्टलाई नामसारी गरेको कुराबाट हुन्छ भने पार्टी अध्यक्ष र प्रधानमन्त्रीका तहबाट मातहत सबलाई आर्थिक अनियमितताविरुद्ध सचेत रहन गरेको निर्देशनबाट पुष्टि हुन्छ । तथापि फतुर र भद्दा खालका आरोप भाइरल गरे–गराएको दृश्य देखेर प्रचार विभाग मौन र मुकदर्शक बनेको देखिन्छ । एउटासम्म प्रतिवादी टिप्पणीकार र लेखक उत्पादन गर्नं नसक्ने विभाग नाम मात्रको हो । जुन कामको जिम्मा लिएको विभाग छ, त्यसैको सिर्जनात्मक रुपमा परिचालन गर्ने क्षमता दयनीय देखिन्छ । लेखक र लेखनमैत्रीको सर्वथा अभाव भएपछि यो भन्दा धेरै दु्र्दशा आगामी दिनमा देखिने छ । एमालेमा देश र जनताका लागि इमान्दारिताका साथ क्रियाशील नेतृत्वपंक्ति रहेको छ । पार्टी उपसचिव तथा संस्कृतिविद् प्रदीप ज्ञवालीले मात्र मन्त्री पदबाट बिदा भएपछि पद बहाली हुँदासम्मका सबै आर्थिक क्रियाकलाप सार्वजनिक गर्नु भएको थियो । सबै खालका संसदीय विकृति र विसंगतिविरुद्ध उभिएर इमान्दारितापूर्वक जनसेवामा लाग्ने लोकप्रिय नेता हुनुहुँदो रहेछ । अष्टलक्ष्मी शाक्य, अमृत बोहरा, झापाका रोमनाथ ओली, अर्जुन राईलगायत देश र जनताका लागि परीक्षित इमान्दार हुनुहुँदो रहेछ । लुम्बिनी प्रदेशका भरत पोखरेलको खास कुनै पदीय आकांक्षाका खातिर हत्ते नहाली जनसेवामा हालसम्म समर्पित हुनु भएको थाहा पाएको छु । तर एमालेमा माकुने कालको १५ वर्षको गैरमाक्र्सवादी र जबज प्रतिकूल अभ्यासबाट पार्टीकोे साख गिर्दै गएको हो र आखिर न भाले न पोथी जस्तो भएकै हो ।
त्यसको अवशेष अझै विद्यमान देखिन्छ भने बत्तीमुनि अँध्यारो हुन्छ भनेझैँ पार्टी अध्यक्ष ओलीकै इर्दगिर्दका केही मान्छे पार्टीको सिद्धान्त, नीति र आदर्शविपरीत चलिरहेको अपुष्ट रुपमा पुष्टि हुन्छ । नत्र पार्टीको दसाँै महाधिवेशनमा सर्वसम्मत समितिमा प्रस्तावित केन्द्रीय सदस्यहरुको नामावलीमा नाममा टिपेक्स लगाएर नाम थप गर्ने इर्दगिर्दकै नेता हुन् भन्ने स्पष्टै हुन्छ । हालै कोशी प्रदेशका मुख्यमन्त्रीले एक मन्त्री नियुक्त गर्दा प्रदेश अध्यक्ष र इन्चार्जलाई थाहा पत्तो दिएनन् । उनले माथि जानकारी गराएर र आदेशमा नियुक्त गरेका भने । माथि त इन्द्र भण्डारी र भट्टराईले गोरु बेचेको साइनोको मान्छे पजनी गर्न भ्याउँछन् । अध्यक्षको नाम बेचेर हिजोका भुइँमान्छेहरु काठमाडौँमा आलिसान भवन र गाडी घोडामा देखिन्छन् । यो खुला समाज हो । हर नेताका गुह्य कुरा ढिलोचाँडो थाहा पाइन्छ । पति – पत्नी, दाजु– बहिनी, ज्वाइँ– छोरी र थर गोत्र थरिलाई मनमोजी सभासद् बनाएको दृश्य देख्नेलाई लाज भएको छ । योग्य स्थानमा योग्यलाई छनौट नगरेपछि स्वाभिमानी, इमान्दार नेता र कार्यकर्तामा भित्रभित्रै असन्तुष्टिको आगो दन्किरहेको देखिन्छ ।
बाहिर हेर्दा पार्टी स्वस्थ्य देखिए पनि भित्रभित्र अस्वस्थ्य,खोक्रो रहेको दुरबिन लगाएर हेर्दा स्पष्ट हुन्छ । हालै सम्पन्न मध्यावधि निर्वाचनमा एमाले पार्टी शहरमा निक्कै कमजोर रहेको पार्टीले नै पुष्टि गरेको छ । पार्टीमा सामन्ती र हैकमवादी चरित्र र चिन्तनका अधिकांश केन्द्रीय नेताहरुले पार्टीको भुइँ तह क्षतविक्षत बनाएका छन् । सुनसरी जिल्लाको प्रतिनिधि सभा क्षेत्र नं. ३ का ३४० अगुवा कार्यकर्ताहरुले हालै पार्टी परित्याग गरेका छन् र यो क्रियाकलाप रोकिने स्थिति देखिन्न । सुनसरीमा वडामा पराजितलाई जिल्ला सदस्य, अमुक नेताको पिछलग्गु भएकै भरमा जिल्ला सदस्यलगायत महत्वपूर्ण जिम्मेवारी प्रदान गरिएको छ । गति गरास नभएकाहरु ठालु बनेका छन् । धेरैजसो केन्द्रीय नेताहरु चरम जात,भात र नाक र नश्ल मनोवृत्तिबाट ग्रस्त देखिन्छन् । ग्रास रुट अभियानमा एक वर्षका लागि सुनसरी इन्चार्ज हुनुभएका शेरधन राईको जिल्ला पार्टीको विस्तारित भेलामा यस जिल्लाका तराई मधेसी भनिने केन्द्रीय नेताहरुले एकमुखले विरोध गरेका थिए ।
उनीहरुले राईलाई हाम्रो भाग खास्न आएको र हामीलाई तलबितल पार्न आएको भनेको मैले सुनेँ । त्यसैगरी आदिवासी र जनजाति भनिएका अधिकांश नेताहरुले खस आर्य समाजका नेता र कार्यकर्ताप्रति अझ बाहुनप्रति चरम आग्रह पूर्वाग्रह राखेको स्पष्टै देखिएको छ । एमालेभित्रै सुसुप्त तर घनीभूत रहेको जातीय संकीर्ण भावना पखाल्न पार्टीले कुनै प्रयास गरेको छैन । आफैँ भित्रका विकृति क्रमशः घटाउँदै र हटाउने हो भने कोशी नामकरण विरुद्धको रत्यौली केही हदसम्म शमन हुन्थ्यो । झुलाघाट चिवाभङ्ज्याङ यात्रा अभियान बिथोल्न कोशी प्रदेशका एमाले कार्यकर्ता नै परिचलित भएको प्रहरी प्रशासनले बताएको थियो । एमालेका जिम्मेवार नेताहरुले जात र जबज दुवै नाउँमा दुई खुट्टा राखेका छन् । मादेन थरि एक एमाले लेखक तथा बुद्धिजीवी कोशी प्रदेश नामकरण विरुद्धको आफूद्वारा लिखित पुस्तिका वितरण गर्दै थिए ।
कोशी प्रदेशको एकजना वरिष्ठ प्राध्यापकले पार्टीमा निस्वार्थ रुपमा सेवा गर्छु भन्दा नपाइने तर माथिको प्रभाव र दवावमा मन्त्री नियुक्त गर्ने,एक भोट पनि बृद्धि गर्नु त कता हो कता उल्टो भोट घटाउने कार्यकर्तालाई माथिको ठाडो निर्देशनमा प्रदेशको समानुपातिक सभासद् बनाउने जस्ता गतिविधि देखेर असाध्य चिन्तित भएको बताए । उनले यस खालको चरम विकृति टुलुटुलु हेरेर बस्न पनि नसक्ने अनि पार्टी परित्याग गर्दा झन् विकृतिको थुप्रो लाग्ने भन्दै आफू दोधारमा परेको बताए ।
भित्री रोग सूक्ष्म निरीक्षणबाट मात्र थाहा हुन्छ । सर्सर्ती र सतही रुपबाट थाहा हुँदैन । शक्ति केन्द्रका वरिपरि भन्किएका हरिया झिँगाका भरमा मात्र परेर सत्य तथ्य थाहा हुँदैन । कामका नाममा माख्खो नमार्नेहरु पोल लगाएकै भरमा अवसर छोप्छन् । अलिकति पनि तलमाथि प¥यो भने तीन पुस्ता खेद्ने परिपाटीले पार्टी स्वाहा हुन्छ । यति हदसम्मको संकीर्णता आकास जत्रो छाती भएको पार्टीलाई किमार्थ सुहाउँदैन । तर डा. भीम रावलको भने उनकै कारण अधोगति निश्चित देखिन्छ ।
पार्टी बिगार्ने नेता मन्त्री र माननीय हुन् भन्ने कुरा धेरै पटक प्रमाणित भएको छ । तिनले काखी च्यापेर प्रज्ञामा नियुक्तहरु,चलचित्र संस्थानमा महाप्रवन्धक बनाइएका र विभिन्न ओहोदा , पदमा बहाल गरिएका गिरी,पौडेल,उप्रेती आदि थरि अहिले खानका लागि कता पुगे थाहा छैन । बालुवामा पानी हालेपछि पार्टी प्रभाव बढ्छ ? पदराजीलाई काँधमा बोक्ने अनि कामकाजीलाई भुइँमा पछारेपछि उभो लागिँदैन । कसलाई र कस्तालाई पुरस्कृत गर्ने र प्रमोट गर्नेसम्म थाहा नपाएपछि रामराम मात्र भन्न सकिने भयो ।
पार्टीमा संस्कृति र सांस्कृतिक रुपान्तरण विषयको. चर्चा शून्य देखिन्छ । भाषा शिक्षा, कला र साहित्य, संस्कृति विभाग,सञ्चार र प्रकाशनजस्ता विभाग संस्कृतिका संवाहक हुन् । तर, यिनै विभागहरु सारविहीन देखिन्छन् । सारपूर्ण र गुदीदार सुझाव कोही सुन्न तयार छैन । जान्दा श्रीखण्डै श्रीखण्ड हुन्छ विभागीय इन्चार्ज आफू जान्दैन र भनको पनि मान्दैन । समस्या यहीँ देखिन्छ । प्रगतिशील राज्य र सरकारलाई गुणात्मक बनाउन प्रगतिशील कला,साहित्य र संस्कृति अपरिहार्य हुन्छ ।
राजा महाराज वा सामन्तवादले आफ्नो शासन सत्ता आम देशवासी तथा श्रमजीवी जनताको सेवा गरेर अकण्टक बनाएको होइन । यसले त उल्टो घरघरमा टोलटोलमा सञ्चार प्रचार पुराण र पूजा लगाएर त्यसका माध्यमबाट अहोरात्र भाग्यवाद पुर्पुरोवाद पढाएर आम जनताको मतिलाई चरम भ्रममा पारेर सत्तालाई दीर्घ जीवन प्रदान गरेको हो । त्यसैले देश र जनताका लागि काम पनि गर्ने र भ्रमित जनतालाई अहोरात्र सचेत पनि गराउनु पर्छ । यसमा जाने बुझेदेखि सञ्चार प्रचारको सर्वोपरि भूमिका हुन्छ । पार्टीमा हर क्षेत्रमा टाउका मात्र गन्ने परिपाटीलाई अब तुरुन्त सच्याउनु पर्छ अब दिमाग वा गिदी गन्न थाल्नु पर्छ ।
अक्सर नेताहरु हस् हजुर, स्वस्तीसलाम भन्ने र गोरु बेचेको साइनोमा पर्नेहरु जहीँ तहीँ जहिले तहिले विभिन्न अवसर पाउँदा रहेछन् । अनि कसरी र केका आधारमा पार्टी प्रभाव बढ्छ ? प्रसिद्ध कलाकार तथा अभिनेता देशभक्त खनाल,प्रसिद्ध सर्जक गायत्री बिष्ट,सुप्रसिद्ध लेखक,समालोचक भिक्टर प्रधानका नाममा टिपेक्स दलेर भान्सा गर्ने र गराउने खेल अब हुन्न भन्ने उदाहरण देखिनु पर्छ र त्रि.वि.मा रेक्टर भएर त्यसलगत्तै कोशी प्रदेशको योजना आयोगको उपाध्यक्ष बनाइएका एक थरिलाई त मैले नै टेलिफोन गरेर छाँसेको थिएँ । त्यसैले विकृतिविरुद्ध एक अक्षर पनि नलेख्नु र नबोल्नु ठूलो अपराध हो । पोल्ने गरी बोलेपछि त्यसले काम गर्छ गर्छ । इमान्दारहरु हामी कति छौँ आउनहोस् हातेमालो गरेर अगाडि बढौँ,विकृतिलाई ध्वस्त पारौँ ।
नेपालका प्रमुख शक्ति र पार्टीहरु कमजोर भए भने देश कमजोर हुन्छ । देशीय अन्तरविरोधमा खेलेर देशकै अस्तित्व धरापमा परेका धेरै उदाहरण छन् । त्यसैले पनि म बारम्बार देशको राजनीतिक क्षेत्रका सबै खालका विकृतिहरुलाई परास्त गर्ने उद्धेश्यका साथ लेखिरहन्छु । पार्टीभन्दा पनि माथि रहेर लेख्न चाहन्छु किनभने देश रहेमात्र देशीय मौलिक राजनीति रहन्छ ।
मध्यावधि निर्वाचन हुने मोरङको ग्रामथानस्थित नेता चोक र सुनसरीको सत्तेरझोरा अध्ययन गर्न म गएको थिएँ । जहाँ गएँ ,त्यहाँ सिर्जनात्मक वातावरण नपाएका बुद्धिजीवी,शिक्षक,कवि र कलाकारसित भेटेँ । राजसा महासंघ कोशी मरे बाँचेको थाहा छैन तर, बहुआयामिक वरिष्ठ कलाकार ओमविक्रम ओझालगायतको हुटहुटीमा सुनसरी भने क्रियाशील रहेको छ । जान्दा घरघरमा नै पार्टी काम हुँदो रहेछ भन्ने उदाहरण राष्ट्रिय जनसंगीत संघका केन्द्रीय सदस्य बालिका पौडेलको निजी निवासमा सम्पन्न कवि कलाकारको रचनात्मक भेलाबाट थाहा हुन्छ । खाने कामभन्दा अरु काम नदेख्ने नेतृत्वको रोगले पार्टी भुइँ तहमा अत्यन्त कमजोर रहेको छ । भेटघाटका क्रममा अमुक लबीको भनेर जिम्मेवारविहीन बनाइएका लक्ष्मी पौडेललगायतको पार्टी प्रतिबद्ध भावना बुझेँ । ज्येष्ठ नागरिक साझा चौतारी समाज सेवा,२०७४ का अध्यक्ष कमल भट्टराईलाई भेटेँ । उनले दुई हज्जार जति प्रगतिशील ज्येष्ठ सदस्यलाई परिचालन गरिरहेका रहेछन् । निर्वाचनमा यस मतले जितको आशा जगाएको उनले बताए । गर्नेहरु गरिरहन्छन् । नगर्नेहरु हाइ काडिरहन्छन् । भट्टराईले झैँ गाउँ वार्ड टोलमा नै बाल,युवालगायत विभिन्न उमेर समूहलाई समूहबद्ध गरेर रचनात्मक काम गरिरहे त्यसले मौकामा ठूलो सहयोग गर्छ । चुनाव भनेको आन्दोलन हो भनेर बुझ्नै नेता दिउँसै बत्ती बालेर खोज्नु पर्छ । भुइँमान्छेले धेरै बोल्नु पनि हुन्न । नेताभन्दा बाठो हुन खोज्यो भने कार्वाही हुन पनि सक्छ । त्यसैले अलि निहुरेर हिड्नु पर्ने अवस्था छ ।
