मनिषा चम्लागाई । झापा ।
विगत पाँच महिनादेखि कोरोना महामारीका कारण अधिकांश व्यापार व्यवसाय ठप्प छन् । उत्पादित कृषि उपजले बजार पाउन सकेको छैन भने भारत साथै तेस्रो मुलुक निकासी हुने नगदे बाली गोदाममा थन्किएका छन् । तर, झापाका रबर कृषकलाई भने कोरोना महामारीले कुनै असर पु¥याएको छैन । अन्य समयमा बजार अभाव झेल्दै आएका रबर कृषकले कोरोना महामारीमा बजार अभाव नभएको बताए ।
झापाको मेचीनगर नगरपालिका –११का रबर कृषक शान्तिराम चिमरियाले ३ विगाह क्षेत्रफलमा रबर खेती गर्दै आएका छन् । लकडाउनको समयमा रबर बिक्रीमा कुनै समस्या नभएको चिमरियाले बताए । झापामा उत्पादित रबर विराटनगर, वीरगन्जमा सञ्चालित उद्योगले खरिद गर्ने गरेका छन् । ३ विगाहमा रबर लगाएका चिमरियाले डेढ विगाहबाट उत्पादन लिँदै आएको बताए । चिमरियाले डेढ विगाहबाट दैनिक १५ किलो रबर उत्पादन गर्ने गरेका छन् । उक्त रबर २ सय १० रुपैयाँ प्रतिकिलो बिक्री हुन्छ । चिमरियाले गत आवमा मात्र रबर बिक्री गरेर ५ लाख रुपैयाँ नाफा कमाए । चिया खेती मासेर रबर लगाएका उनी चियाको तुलनामा रबरबाट दुई गुणा बढी नाफा हुने बताउँछन् ।
“अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा रबरको मूल्य कम रहेकाले नेपाली कृषकले उत्पादन गरेको रबर बिक्री गर्न केही समस्या हुने गरेको थियो” रबर जोन सञ्चालक समिति झापाका अध्यक्ष बालकृष्ण सापकोटाले भने, “लकडाउनको समयमा बाहिरबाट रबरजन्य वस्तु आयात रोकिएकाले पनि नेपाली रबरलाई बजार अभाव नभएको हो ।” “नेपालमा उत्पादित रबर भन्दा थाइल्यान्ड, भियतनाम, भारतबाट आयात गरिएको रबरको मूल्य कम पर्ने भएकाले उद्योगले उक्त देशबाट आयात गर्ने गरेका छन्” सापकोटाले भने, “नेपालमा मागको तुलनामा उत्पादन कम रहेकाले पनि थोरै परिमाणमा उत्पादन भएको रबर लिन उद्योगी हिच्किचाउँछन् ।” अरु बाली लगाउन अनुपयुक्त जमिनमा रबर लगाउन सरकारले ध्यान दिनु पर्ने अध्यक्ष सापकोटाले बताए । झापामा खाली रहेको जमिन तथा खोला धारमा रबर खेती विस्तार गर्न सके उल्लेख्य लाभ हासिल गर्न सकिने उनले बताए । सापकोटाले ४ विगाहमा रबर लगाएका छन् । प्रतिविगाह वार्षिक २ लाख आम्दानी गर्ने गरेको उनले बताए ।
झापाको मेचीनगर, बिर्तामोड, अर्जुनधारा, कनकाई, दमक, भद्रपुर नगरपालिका र बुद्धशान्ति, कचनकवल, बाह्रदशी गाउँपालिकामा रबर खेती हुँदै आएको छ । सरकारले आव २०७५÷०७६ देखि झापामा रबन जोन घोषणा गरेको हो । स्वदेशमा नै रबर उत्पादन वृद्धि गर्ने उद्देश्यले शुरु भएको रबर जोन विस्तारको क्रममा रहेको प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना कार्यान्वयन इकाई झापाका वरिष्ठ कृषि अधिकृत रविन्द्र सुवेदीले बताए । गत वर्ष बोटमा उत्पादित चोप राम्रोसँग निकाल्ने सीप वृद्धि गर्न कृषकलाई तालिम दिइएको सुवेदी बताउँछन् । जोन सञ्चालन हुनुपूर्व हातले रबर पेल्दै आएका कृषकले अहिले प्रशोधन मेसिन पाएका छन् । जोनले ५० प्रतिशत अनुदानमा प्रशोधन केन्द्र, धुँवा घर र रोलिङ मेसिन, सिँचाईको लागि मोटर उपलब्ध गराएको सुवेदीले बताए । रबर जोन सञ्चालक समितिले आव २०७६÷७७मा झापामा २० हेक्टर जमिनमा रबर खेती विस्तार गर्ने लक्ष्य राखिए पनि आवश्यक बिरुवा नहुँदा ८ हेक्टर जमिनमा मात्र रबर लगाएको सुवेदीले बताए । उक्त ८ हेक्टरमा आवश्यक पर्ने रबरको बिरुवा रबर जोनको अनुदान सहयोगमा कृषकले नै उत्पादन गरेका हुन् । रबरमा नेपाललाई आत्मनिर्भर बनाउने उद्देश्यले हरेक वर्ष रबर खेती विस्तार गर्दै लगिएको कृषि अधिकृत सुवेदी बताउँछन् ।
झापामा डेढ दशक अघिबाट व्यवसायिक रबर खेती गर्नेको संख्यामा वृद्धि भएको हो । कृषकले मात्र नभएर सामुदायिकरुपमा सहकारी र सामुदायिक बनले समेत व्यावसायिक रबर खेती गर्ने क्रम बढेको छ । कतिपय सामुदायिक बनले खाली जमिनमा रबर लगाएका छन् । कसैले व्यक्तिगत जमिनमा समेत रबर लगाएका छन् । धान, चिया र सुपारी खेतीपछि झापामा पछिल्लो समय रबर खेतीप्रति कृषकको आकर्षण बढ्दो छ । धान र चियाभन्दा कम झन्झटिलो र बढी आम्दानी हुने भएपछि झापामा व्यावसायिक रुपमा रबर खेतीमा आकर्षण बढ्दै गएको हो । रबरको एउटा रुखले ३५ वर्षसम्म निरन्तर चोप (दुध) दिन्छ । चोप दिन छोडेपछि उक्त रुखलाई बिक्री गर्दा त्यसको पनि मूल्य राम्रो आउने मेचीनगरका कृषक चिमरियाले बताए । रबरबाट ५० हजारभन्दा बढी सामग्री बनाउन सकिने उद्योग सञ्चालक बताउँछन् ।
रबर जोनका लागि पहिलो चरणमा ३० लाख रुपैयाँ बजेट विनियोजन भएको थियो । आर्थिक वर्ष २०७६÷७७मा १ करोड १ लाख रुपैयाँ बजेट विनियोजन भएपनि ६१ लाख रुपैयाँ मात्र खर्च भएको रबर जोनले जनाएको छ । रबरको बिरुवा खरिद गर्ने समयमा लकडाउन भएको कारण पनि रकम खर्च गर्न नसकेको जनाइएको छ । झापामा खाली रहेको १० हजार बढी हेक्टरमा रबर खेतीको सम्भावना रहेको जानकार बताउँछन् । ५० हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा रबर खेती गर्न सकिए रबरमा नेपाल आत्मनिर्भर हुने रबर जोनको तथ्यांकले देखाएको छ ।
आयात बढ्दो
झापामा चिया सुपारीपछि नगदेवालीको ठूलो हिस्सा रबरले ओगटेको छ । झापामा २ सय ५२ हेक्टर क्षेत्रफलमा रबर खेती भइरहेको रबर जोनले जनाएको छ । झापामा खेतीबाट मासिक १० टन रबर उत्पादन हुँदै आएको छ । कच्चा रबरको उत्पादन कम भएपछि यहाँको आवश्यकता पूर्ति गर्न विदेशबाट रबर आयात गर्नुपरेको संलग्न व्यवसायीको भनाई छ । आर्थिक वर्ष २०७५÷७६मा मेची भन्सार कार्यालय काँकडभिट्टाबाट ९ करोड ६९ लाख ४० हजार रुपैयाँ बराबरको रबरजन्य सामग्री आयात भएको मेची भन्सार प्रमुख ध्रुवराज बिश्वकर्माले बताए । गत आर्थिक वर्ष ११ करोड ४८ लाख ७१ हजार मूल्य बराबरको रबर आयात भएको बिश्वकर्माले बताए । स्वदेशमा उत्पादन वृद्धि गरिए पनि आयात प्रत्येक वर्ष बढ्दै गएको बिश्वकर्मा बताउँछन् । नेपालमा वार्षिक १५ अर्ब रुपैँया बराबरको रबर आवश्यक भएपनि नेपालमा उत्पादित रबरले पाँच प्रतिशत मात्र हिस्सा ओगटेको यसमा संलग्न बताउँछन् ।
